Оқулық 10-сынып 1-бөлім Е. С. Дүйсенханов, С. А. Щеглов, Д. Ханин, А. М. Фазылжанова, А. А. Сейтенова Алматы, 2019

2-тапсырма
Ұлы далада та быс ты сауда жасау үшін керуен-
басы қандай құ зы ретт ер мен білім дер ге ие болу 
керектігін айтыңыз.
3-тапсырма
Сіз даланың кә сіп кер лік ортасы туралы қандай 
қорытынды жасай аласыз?
XIX  ғасыр да ғы  Қазақстан да ғы  биз нес­
қызмет Ұлы Жібек жолымен ғана шек­
телмеген. Дала логистикасынан басқа 
қазақс тан дық  кә сіп кер лер дің  та быс тары 
мен  қиын дық тарын  көр се те тін  басқа  да 
қыз мет  сала ла ры  болды.
Қа зір біз сіздермен бірге Қазақстанның бірінші 
кондитері Баймұхамбет Қосшығұловтың — та быс ты 
кәсібімен оның дәмді тәттілер шығарған фабрика-
сының Ресей империя сы ның құрметті атағына ие 
болған  тарихын  қа рас ты рамыз.
1917 Қазан төңкерісіне дейінгі жылдары Ақмола 
(қа зір гі Нұр-Сұлтан) өзі нің ыңғайлы орналасуының 
ар 
қасында сауда орталығына айналды  — қала 
Петропавл-Ташкент-Қашғар керуен жолының 
түйіскен жерінде тұрды. Мұнда күзде және көктемде 
ірі жәрмеңкелер өтті, ал 1890 жылы қаланың 
орталық алаңында — бір қабатты тастан қаланған 
дүкендер дің екі корпусы пайда болды.
Баймұхамбет Қосшығұлов жетім болатын 
және оны татар көп есі оқытып асырап алды. 
Оқуды аяқтаған соң, ол өз биз нес ін ресейлік және 
ортаазиялық на рық тарға жеткізілген ұн диірмені-
нен бастады: сол кезде Ақмола ұны Еуразияда үздік 
деп саналды. Ұн сияқты ресурсқа ие бола отырып, 
ол уақыт өте келе 1895 жылы кондитерлік фабрика 
салды. Оның та быс ы жақсы болып, Баймұхамбет 
көп ес Ақмолада үш кондитерлік дүкенін ашты. 
«Қосшығұлов пен оның ұлдары» кондитерлік 
фабрика 
сы 
ның пірәндіктері Қазақстанда ең 
танымал болды. Пірәндіктен бөлек, фабрика-
да печенье, кептірілген нан, зефир және халва, 
шоколад және кәмпиттер шығарылатын болған. 
Уақыт өте келе, Ресей мен Қытайға кон ди тер лік 
өнім дерді  жет-
кізу ұйымдас-
т ы р ы л д ы . 
1 9 1 5 
жылы 1-ші 
гильдияның көп-
есі (яғни ірі биз нес мен, өйткені 
гильдиялар  көп ес  капи тал ының  мөл-
ше 
ріне сәйкес бөлінді; бірінші гильдия капи-
тал дың ең жоғары мөл ше рін білдірді) Бай мұ-
хамбет Қосшығұлов «Ұлы мәртебелі Император 
сарайының жаб дық таушысы» атағын алды.
Мұнымен Баймұхамбет Қосшығұлов тоқтап 
қалған жоқ. Халықаралық сауда туралы кең білім-
ге, ішкі және сыртқы на рық тарда өз өнімдерін 
өндіру мен 
сатудың тиісті 
тә жі ри бе сіне  ие  бола  отырып, 
Баймұхамбет о лар дың әлеуеті мен 
халықтың қандай да бір та уар ларға де-
ген қажеттілігін сезінді. Сон дық тан уақыт 
өте келе ол өз биз нес ін кеңейтті және сол уақыт 
үшін жаңа сауда түрімен — керосин мен мұнайды 
сатумен айналысты.
Тіпті, оның компания 
сы 
ның тарихы тура-
лы осындай қысқа мәлімет 
тер 
дің өзі де Бай-
мұхамбеттің  ерекше  биз нес -әлеуе тін  көр се теді.  Ол 
ұн өндірумен тоқтап қалса да болар еді — өйткені 
биз нес та быс ты болды және оған тұрақты та быс 
әкелді. Бірақ кә сіп кер дамудың жаңа жолын көріп, 
өз  ресурстарын  талдап,  на рық тың  бә се ке сі  мен 
әлеуе тін ба ға лап, кондитерлік өнімдер өндірісін 
іске қосты. Ақмола жергілікті нарығының ресур-
стары таусылған кезде, Баймұхамбет өз биз нес ін 
одан әрі дамыту тәсілін тапты — Ақмоланың тиімді 
19
4-сабақ.  «Тарихи» кейсі

сауда жағ дай ын және Ресей мен Қытай на рығына 
жақын орналасуының артықшылықтарын ба 
ға-
лай отырып, ол өз бұйымдарын шетелге жеткізуді 
ұйымдастыра алды.
Баймұхамбет биз нес і әрбір жаңа кезеңде та-
быс ты болды. Ол та быс ты диірменші, содан кейін 
жергілікті көп ес, содан кейін халықаралық сауда 
жаб дық таушысы болды. Оны әр жолы тәуекелге 
бел буып, жаңа биз нес -шешімдерді іске асыруға 
не мәжбүр етті? Алдыңғы сабақтардың матери-
алына сүйене отырып, Баймұхамбет тәуекелден 
қо рық паған және өз ісі үшін үнемі жақсарту жол-
дарын іздеген нағыз кә сіп кер , жаңашыл адам 
болған деп сеніммен айта аламыз.
Оның керосин мен мұнайды сату бойынша 
жаңа биз нес ке кірісу фактісі, сондай-ақ тұ тыну-
шы лар дың  қажеттіліктері нің  өзгеруін  бол жай 
отырып, бір қадам алға ойлай білуі және осы 
жаңа  қажеттілік терді  қа на ғат тан ды руы  оның  кә-
сіп кер лік  ойлау  қабіле тін  көр се теді.
Баймұхамбет Қосшығұлов сондай-ақ «әлеу-
мет тік  жа уап кер шілігі  бар  биз нес мен»  болды.  Ол 
пайда  қана  қоймай,  кә сіп кер лік  қыз мет ті  жүзеге 
асырған қаланың инфрақұ ры лым ын дамытуға да 
ақша салды. Осылайша, ол Әуезов және Иманов 
көше ле рі нің  қиылысында  орналасқан  кірпіштен 
қаланған мешіт салды. Жергілікті тұрғындар оны 
«Тас мешіт» немесе «Қызыл мешіт» деп атаған. 
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Қосшығұловтар 
майданға гуманитарлық көмек жөнелтуді ұйым-
дастырған меценаттардың бірі болды.
Біз сіздермен Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңде 
Қазақстанда  биз нес  жүр гізу  әлеуе тін  көр се те тін  екі 
биз нес -кейспен таныстық. Біз дің көзіміз жеткендей, 
кез келген уақытта және кез келген елде биз нес-
мендер  өңір  эко но мика сы ның  дамуы-
на жауап бере 
тін қозғаушы 
күш болып табылады және ол 
белгілі бір уақытта белгілі бір жерде «не», «қалай» 
және «кім үшін» өндіріледі деген сұ рақ тарға жауап 
береді. Бұл ретте, сол кезде де, қа зір де қолда бар 
ресурстармен дұрыс жұ мыс істей алатын кә сіп кер-
лер та быс қа жете алады, өйткені ол түйелер мен 
дала қашықтығы немесе диірмен мен қалалық сау-
да қатар ла ры болсын, на рық қажеттілігін сезінеді, 
тәуекелдерді  өзіне  алудан  қо рық пайды,  тә жі ри бе-
де жаңа шешімдерді тексереді, сондай-ақ ең басты 
капи тал ды —  өзі нің  және  өз  қыз мет кер ле рі нің  адами 
және зияткерлік ресурстарын дұрыс қолдана алады.
4-тапсырма
Баймұхамбет Қосшығұлов неге өз биз нес ін 
Ақмолада ашуға шешім қабылдады деп ойлай-
сыз. Орналасқан жері оның дамуына қалай әсер 
етті? Оның та быс тылығына әсер етті ме? На рық-
та биз нес ті оқшаулаудың маңыздылығы туралы 
қорытынды жасаңыз.
5-тапсырма
XIX ғасырдың бірінші ширегі мен ХХ ғасыр-
да ғы  Қазақстанда  биз нес ті  жүр гізу дің 
артықшылықтары 
мен кемшіліктері 
туралы жалпы 
қорытынды 
жасаңыз. 

жүктеу/скачать 3,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: