Оқулық 8 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған 3-басыылымы, өңделген Алматы «Атамұра» 2016
жүктеу/скачать 0,62 Mb.
|
ҰБТ Қазақстан тарихы 8 сынып Атамұра Алматы
- Бұл бет үшін навигация:
- Әулиеатаға, Верныйға, Ташкентке, Жаркентке
- 1905 жылы Жаркенттің
- 6. Ұйғырлар мен дүнгендердің мәдениеті.
- Ву Сан
- Садыр Палуан, Назугум
| Дүнгендердің кәсіпшілігі. Дүнгендердің негізгі шаруашылық кәсібі егіншілік, бау-бақша өсіру, ұсақ-түйек сауда жасау, басқа да әртүрлі кәсіп түрлерімен айналысу болды. XX ғасырдың 80-жылдарынан бастап олар Жетісуда алғашқылардың бірі болып күріш еге бастады. Бау-бақша өсірумен, бағбандықпен айналысты. Дүнгендер орамжапырақ, пияз, сарымсақ, бұршақ, асбұршақ, бұрыш, шомыр, сәбіз, аскөк, асқабақ, қияр сияқты алуан түрлі дақылдар өсірудің шебері болды. Олар орыс шаруаларынан қызанақ және картоп өсіруді де үйреніп алды.
Дүнгендерде мал өсіру қосалқы сипат алды. Жайылымның жетіспеушілігі мал өсіруді едәуір шектеуге мәжбүр етті. Дүнгендер жүк тасу кәсібімен айналысу үшін жылқы мен өгіз ұстады. Жүк тасу әдетте ауыл шаруашылық жұмыстары аяқталып, жиын-терін біткеннен кейін басталатын. Олар өздері өндірген ауылшаруашылық өнімдерін Әулиеатаға, Верныйға, Ташкентке, Жаркентке, сондай-ақ Шыңжанға алып барып сататын. Ал қайтарында Ресей мен Қытай өнеркәсібі шығарған бұйымдарды ала келетін. Дүнгендер өз шаруашылықтарында аздаған сиыр, қой, ешкі ұстады. Ал ауыл шаруашылық жұмыстарынан қолдары босаған кезде қамыстан ши тоқыды. Ол үшін тайланған бау-бау қамысты пайдаланды. Дүнгендердің бірқатарының май шайқайтын, күріш кептіретін, сірке су дайындайтын шағын кәсіпорындары болды. Сынған ыдыстарды құрсаулап жөндеуді кәсіп етушілер де аз болған жоқ. Материалдық тұрғыдан жағдайлары жақсарған дүнгендердің арасында да өз көпестері шықты. 1905 жылы Жаркенттің өзінде ғана 167 дүнген көпесі болды. Олардың қытай тілінде сөйлесуі Қытаймен екі арадағы сауда-саттықты монополияға айналдырып алуларына жағдай жасады. 6. Ұйғырлар мен дүнгендердің мәдениеті. Ұйғырлар мен дүнгендердің рухани мәдениетін зерттеумен кезінде Ш. Уәлиханов, Н. М. Пржевальский, В. И. Роборовский және басқалары айналысқан болатын. Олар бұл халықтардың тарихы, этнографиясы, мәдениеті жөнінде бай мағлұматтар қалдырды. XX ғасырдың 20-жылдарына дейін дүнгендер Қытай иероглифін, сонымен қатар араб алфавитін пайдаланып келді. Дүнгендердің көпшілігі қазақ, орыс және қырғыз тілдерін жақсы білді. Олардың өлең- жырлары мен аңыз әңгімелерінің едәуір бөлігі Қытайдағы ұлт-азаттық қозғалысқа арпалған болатын. Дүнгендердің сатиралық әзіл әңгімелері мен әндері халық арасында кеңінен тарады. Ақын Ву Сан байлар мен сараңдарды, екіжүзді, жәдігөй жауыздарды айыптайтын, күлкі ететін өлеңдер жазды. Дүнгендердің ғажайып ертегілері бар. Ертегілер мен аңыз әңгіме айтушылар фофуди деп аталады. XIX ғасырда ұйғырларда халық арасынан шыққан Садыр Палуан, Назугум сияқты бір топ атақшы әншілер - қошықшылар болды. Олар ұйғыр халқының Цинь билеушілеріне қарсы ұлт-азаттық қозғалысын өздерінің өлең-жырларына арқау етті. Ұйғыр ақындарының шығармаларында 1916 жылғы оқиғалар да өз көрінісін тапты. Ол кезде ұйғырлардың да ер-азаматтары майдан тылында жұмыс істеу үшін әскер қатарына шақырылған болатын. Ұйғырлар мен дүнгендер Қазақстанға өздерінің бірегей материалдық және рухани мәдениетін, өзіндік ерекшелігі бар шаруашылық кәсібін ала келді. Жалпы алғанда қазақтар мен қоныс аударып келген ұйғыр, дүнгендердің арасында тату-тәтті бейбіт қарым-қатынас орнады. Олардың мұсылман дінінде болуы да едәуір дәрежеде оң ықпал етті. Алайда ұйғырлар мен дүнгендердің қоныс аударып келуі қазақтардың онсыз да ауыр жер мәселесінің қиындап, нашарлай түсуіне де өз әсерін тигізді. жүктеу/скачать 0,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|