Экологиялық сукцессия. Экожүйелердің біртіндеп, уақыт бойынша
ретті ауысымы
сукцессия деп аталады. Бірінші және екінші реттік сук-
цессия деп ажыратылады. Бірінші реттік сукцессия әлі топырақ түзіле
қоймаған жерде пайда болады. Бұл – жартас жыныстар немесе қатайған
жанартау лавасы болуы мүмкін. Әдетте мұндай аумаққа бірінші болып
қыналар өседі. Бұлар – өте қызық тірі ағзалар. Олар бірге тіршілік
етуге (симбиоз – селбесу) қабілетті балдырлар мен саңырауқұлақтардың
жасушаларынан тұрады. Өсімдіктер тіршілігіне жарамсыз осындай
жерде қыналармен бірге ең ұсақ ағзалардың бірі – бактериялар тіршілік
етуі мүмкін. Басқа ағзалар әлі тіршілік етпейтін жерде өсу қасиетіне
байланысты оларды «қоныстауды бастаушылар (пионер)» деп атайды.
Бұл – экожүйенің пайда болу сәті.
Біртіндеп жартас жыныстары температураның ауытқуынан
бұзылады. Қыналар және бактериялардың кейбір түрлері тау жыныста-
рын бұзатын заттар бөлуге қабілетті. Біртіндеп түзілген жарықшақтарда
мүктер пайда болады. Ол жерге едәуір өсімдік тұқымдары ұшып
барып, өсуі де мүмкін. Жартаста өсіп тұрған қарағайды табиғаттан
көрген шығарсыңдар. Бұл тіршілігін жойған мүк, бактерия және қына
бөліктерінің қалдықтарынан құнарлы зат –
қарашірік немесе
гумус
