Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

жоғары
болса
, 
тұлғаның
өзіндік
дамуына
бағытталған
өзіндік
тəрбие
мəні
болымды
сипат
алады
. 
Тұлғаның
жалпы
тəрбиелілігі
өзіндік
тəрбие
деңгейімен
сипатталады
, 
өзіндік
тəрбие
сырттай
педагогикалық
тəрбиемен
ажыралмас
өзара
байланыста
болып
, 
тұлғаның
қалыптасу
процесіне
қолдау
-
қуаттау
береді
, 
əрі
оны
дамытады
. 
Оқу
, 
тəрбие
жəне
өзіндік
тəрбие
біртұтас
оқу
-
тəрбие
процесінде
өзара
байланысты
. 
Бұл
процестің
қаншалықты
нəтижелі
болары
, 
осы
бірліктің
есебінен
. 
Қайта
 
тəрбие
– 
мақсаты
келеңсіз
қасиеттерді
жойып
, 
ұнамды
тұлғалық
сапаларды
дамытуға
бағытталған
тəрбие
түрі
. 
Бұл
процесс
жеңіл
емес
, 
көп
күш
-
қуат
пен
шыдамдылықты
қажет
ететін
ұзақты
процесс
.
Тəрбиелегеннен
гөрі
қайта
тəрбиеге
салу
анағұрлым
күрделі
, 
себебі
бұл
белгілі
бір
уақыт
аралығында
орныққан
көзқарас
, 
əдеттерді
, 
мінез
бітістерін
бұзып
, 
бұрынғыларынан
өзгеше
, 
тəрбиеленушілердің
дағдыланбаған
жаңа
əдет
-
қылық
жүйелерінің
тіктелуіне
байланысты
. 
Егер
ұнамсыз
мінез
бітістері
тұрақтанған
сипат
алған
болса
, 
қайта
тəрбиелеу
əбден
қиын
соғады
. 
Сондықтан
, «
кейін
қайта
өңдеп
жатпайтындай
етіп
тəрбиелеу
қажет
» (
А
.
С
.
Макаренко
). 
Қылмысқа
бейімділік
, 
теріс
моральдық
қылық
-
əрекеттер
мен
əдеттер
адам
бойында
қоршаған
ортаның
кері
ықпалынан
, 
болымсыз
тəрбиеден
, 
тіршілік
жағдайларының
қолайсыздығынан
орнығады
. 
Мұндай
тəрбиеленушілер
«
қиын
балалар
» 
немесе
«
педагогикалық
қамқорлығы
болмаған
»
оқушылар
деп
аталады
.
Олар
арасында
тəрбиелік
ықпал
-
əсерлерді
қабылдамайтындар
, 
тіпті
оған
қарсы
тұратын
, 
психикасында
педагогикалық
тұрғыдан
жат
ауытқуларға
түскендері
де
кездеседі
. 
Қайта
тəрбиелеу
тиімді
нəтижеге
жетуі
үшін
тəрбие
тезіне
түскен
адам
ең
алдымен
өзін
-
өзі
тура
жолға
салу
қажеттігін
түсінуі
, 
өмір
салтын
, 
əдеттерін
, 
қылық
-
əрекеттерін
өзгерту
керектігін
сезінуі
тиіс
. 
Қайта
тəрбиелеудегі
маңызды
шарт
- 
тəрбиеленушіні
қалай
да
өзіңе
тарту
, 
тұлғаны
кері
əрекеттерге
итермелеуші
проблемалардың
туындау
себептерін
анықтау
, 
кезек
, 
ретімен
белгілі
бағытта
орындалып
баратын
мақсаттар
жүйесін
құру
. 
Мысалы
, 
жақын
мақсатты
жүйе
– 
ойын
, 
саяхат
, 
сыйлық
; 
орта
мақсатты
жүйе
– 
үйірме
, 
секция
жұмыстарына
қосу
, 
алыс
сапарларға
шығу
, 
лагерьге
жіберу
жəне
т
.
б
.; 
ұзақ
болашақты
көздеген
мақсат
жүйесі
- 
өзіндік
өмір
жəне
кəсіптік
бағдар
-
бағыттарды
айқындау
; 
тəрбиеленуші
жасап
не
оқып
жатқан
жағдайды
өзгерту
– 
басқа
ұжымға
ауыстыру
, 
жаңа
іс
-
əрекетке
қосып
, 
бұрынғы
бейімділіктерін
ұмыттыру
; 
мінез
-
құлқын
бұрылысқа
келтіру

мақсатында
тұлға
санасына
, 
сезіміне
, 
еркіне
үздіксіз
ықпал
жасау
шараларын
қолдану
жəне
т
.
б
. 
Қайта
тəрбие
процесінің
тиімділігін
қамтамасыз
етуші
маңызды
жағдай
– «
қиын
баланы
» 
тəрбиеші
талаптарына
құлақ
асуға
үйрету
. 
Сондықтан
тəрбиеші
тəрбиеленушімен
дұрыс
қарым
-
қатынас
қалыптастырудың
жолдарын
іздестіріп
, 
екі
арадағы
алакөздікті
, 
дау
-
дамай
себептерін
басуға
əрекеттенуі
тиіс
. 
Өз
басы
əлекке
толы
балаға
ұжымды
қарсы
қойып
, 
оған
ықпал
жасауға
тіпті
болмайды
. 
Əр
тұлға
үшін
күресу
қажет
. 
Тəрбиеленуші
мұғалім
не
педагогтың
оның
өзіне
қарсы
əрекеттеніп
жатпағанын
, 
ол
оның
бойындағы
теріс
мінез
бітістеріне
қарсы
күресетінін
сезінуі
тиіс
.
Қайта
тəрбиелеу
үшін
дəстүрлі
əдістермен
қатар
«
адамның
барша
ниеттерін
түпкілікті
өзгеріске
келтіріп
, 
бүкіл
ұмтылыстарына
бұрылыс
беретін
»(
А
.
С
.
Макаренко
) – 
жарылыс
 
əдісін
(«
метод
взрыва
»)
де
қолдануға
болады
. 
Бұл
əдіс
тəрбиеленушіге
өз
теріс
қылықтарының
бұдан
былай
жарамсыз
болатынын
терең
сезінуге
, 
өз
мінез
- 
құлқы
мен
қоршаған
ортаға
деген
қатынасын
өзгертуге
, 
жаңаша
өмір
сүру
қажеттігін
түсінуге
жəрдем
береді
. 
Қайта
тəрбиелеу
барысындағы
аса
маңызды
қадам
-
тұлғаны
өзіндік
тəрбие
процесіне
(
өзіндік
қайта
тəрбиелеу
жəне
өзіндік
реттеу
, 
түзету
) 
қосу
. 
Сұрақтар
 
мен
 
тапсырмалар
 
1. 
Тұлға
тəрбиесінің
мəні
неде
? 
2. 
Тəрбиеге
тəн
ерекшеліктерді
атаңыз
. 
3. 
Тəрбие
мен
оқу
арасындағы
айырмашылықтар
қандай
? 
4. 
Тəрбиелік
істер
жүйесінде
өзіндік
тəрбиенің
орны
қандай
? 
5. 
Қайта
тəрбиелеу
не
үшін
қажет
? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

13-
дəрісбаян
. 
Тəрбиенің
 
жалпы
 
заңдылықтары
 
мен
 
принциптері
 
 
Жоспары
: 
1 
Тəрбиенің
жалпы
заңдылықтары
2. 
Тəрбие
принциптері
13.1 
Тəрбиенің
 
жалпы
 
заңдылықтары
 
Жалпы
заңдылықтардың
ықпал
аймағы
тəрбие
процесінің
барша
жүйесіне
əсер
етеді
əрі
оның
аса
маңызды
бірліктері
арасындағы
байланыстарды
танытады
. 
Бірақ
тəрбие
процесі
, 
біз
білетіндей
, 
педагогикалық
процестің
құрамды
бөлігі
болуымен
осы
процесс
заңдылықтарына
тəуелді
келуі
табиғи
құбылыс
. 
Бұл
процесте
даму
жəне
қалыптасу
заңдылықтары
əрекетке
түседі
. 
Бұдан
шығатын
қорытынды
- 
тəрбие
процесі
аса
күрделі
де
көп
түрлі
сипатқа
ие
. 
Тəрбие
практикасы
үшін
өте
қажет
нəрсе
: 
тəрбие
процесінің
тиімділігі
(
өнімділігі
) 
мен
тəрбие
сапасын
анықтайтын
оның
сипаттары
жəне
шарт
–
жағдайлары
арасындағы
байланыстардың
қалай
түзілетінін
түбегейлі
білу
. 
Т
əрбие
 
тиімділігі
 
келесі
жағдаяттарға
тəуелді
:
-
қалыптасқан
тəрбиелік
қарым
-
қатынастарға
; 
балаға
деген
ықпал
оның
қоршаған
ортаға
, 
тəрбиешіге
, 
тəрбиелік
əсерлерге
қатынасына
орай
жасалады
. 
Егер
бұл
қатынастар
ұнамды
болса
, 
проблема
тумайды
. 
Ал
егер
бұл
қатынас
керағар
сипатта
болса
, 
тəрбие
процесі
тежеледі
, 
одан
келетін
нəтиже
болымсыз
сипат
алады
. 
Сондықтан
келеңсіз
қатынасты
əрекеттер
алдымен
жойылып
, 
көзделген
мақсатқа
қарай
қадам
аттау
орынды
. 
Бастаудан
тəрбиеші
көзқарастары
мен
талаптарын
оңды
қабылдаған
тəрбиеленуші
оларға
икемдесіп
үйренеді
əрі
сенеді
, 
орынды
талап
кейпінде
қабылдайды
. 
Ал
егер
тəрбиеленуші
өз
тəрбиешісінің
талаптарын
дұрыс
деп
таппай
, 
одан
күмəнданса
,
процесс
бағытының
қай
арнаға
түсіп
,
дамитыны
белгісіз
.
Гуманистік
тəрбие
өсиеті
:
жақсы
тəрбиелегіңіз
келсе
, 
баланы
бауырмалдықпен
өзіңізге
жақындатасыз
. 
- 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: