VI тақырып. Кəсіпорынның негізгі қорларының

№ 1 тапсырма

Негізгі қорларды қолданудың тиімділігі қор қайтарымдылық, қор сыйымдылық жəне қормен қарулану сияқты көрсеткіштермен анықталады. Берілген көрсеткіштердің, екі бəсекелес компания мəліметтерінің көмегімен негізгі қорларды қолданудың тиімділігін анықтайық.

Қор қайтарымдылық – өткізілген өнім сомасының негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құнына қатынасы ретінде анықталады:

қорқайтарымдылықкөрсеткішінегізгіқорлардыңқұнынанбіртеңге қанша табыс əкелетіндігін көрсетеді. Яғни, көріп отырғанымыздай та-быс аз болған уақытта, «Атамекен» корпорациясында негізгі қорлардан түсетін табыс «Арман» корпорациясына қарағанда артық.

2. 
   қор сыйымдылығы – қор қайтарымдылыққа қарама-қарсы көрсеткіш. Ол негізгі қорлардың орташа жылдық құнының өткізілген өнімнің құнына қатынасымен анықталады:
   

«Арман» үшін қор сыйымдылығы: ^{250 ìëí.òåíãå} = 0,25 ;

1ìëðä.òåíãå

«Атамекен» үшін қор сыйымдылығы: ^{250ìëí.òåíãå} = 0,2 . 900ìëí.òåíãå

Өткізуден түскен табыста берілген көрсеткіш негізгі қорларға жұмсалатын шығындардың үлесін сипаттайды. Немесе өнімді өткізуден түсетін 1 теңге табысына негізгі қорлар құнының тиындарын құрайтынын көрсетеді. «Атамекен» үшін бұл шығындар «Арманға» қарағанда, 3 тиынға кем.

3. 
   қормен қарулану – негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құнының жұмыскерлердің орташа тізімдік саны немесе өндірістік-өнеркəсіптік персоналға қатынасын білдіреді.
   

«Арман» үшін қор сыйымдылығы: ^{250 ìëí.òåíãå} = 25000 тг; 10000àäàì

«Атамекен» үшін қор сыйымдылығы: ^{200ìëí.òåíãå} _{= 25000} тг; 8000àäàì

Бұл жағдайда, бір қызметкерге негізгі қорлардың шығын мөлшері екі корпорация үшін бірдей бір адамға 25000 теңгені құрайды.

№2 тапсырма

Құнды бірқалыпты (тік сызықты) есептен шығару əдісі бой-ынша жыл сайынғы амортизациялық аударымдардың мөлшері келесі формула бойынша анықталады:

• 
  = Бастапқы құны – Тарату құны активтің қызмет ету мерзімі
  

Жоғарыда амортизацияның жылдық сомасы анықталған. Жинақталған сома берілген кезең мен барлық алдыңғы жылдардағы жыл сайынғы амортизациялық аударымдардың сомаларына тең (мы-салы, үшінші жылы жинақталған сома үш жыл бойы жинақталған амортизациялық аударымдардың сомасына тең болады). Қалдық құны бастапқы құн мен амортизацияның жинақталған сомасы арасындағы айырмаға тең.

Амортизацияны өндірістік əдіспен есептеу негізгі қорларды қолданудағы техникалық көрсеткіштерімен шектелген, біздің жағдайымызда бұл станоктың қызмет ету мерзімінде станокты қорғау мүмкіндігі бар дискілердің саны болып табылады. Ол үшін, өндірістік əдісті қолдана отырып, амортизацияның жылдық нормасын анықтау үшін, біз станоктың қаншалықты теңге мөлшерін өзінің құнынан өнімнің өзіндік құнына аударатындығын анықтауымыз қажет:

Өндірістік əдіс бойынша құнның есептен шығарылу кестесі келесідей түрде болады:

Сандардың сомасы (кумулятивті əдіс) бойынша қалдықты есептен шығарудың əдісі – есептік коэффициентті анықтау, оның бөлімі пай-далы мерзімнің жылдарына тең болса, алымы кері тəртіпте берілген қызмет ету мерзімінің аяғына дейін қалған сандарды білдіреді. Біздің жағдайымызда бұл 5 жылды құрайды. Онда коэффициенттің бөлімі 15 (1+2+3+4+5), мұндағы 15 кумулятивті санды білдіреді, ал əрбір жылдың есептік коэффициенті 5/15, 4/15,3/15,2/15,1/15 құрайды.

Кумулятивті əдіс бойынша құнды есептен шығару келесі кесте түрінде болады:

№5 тапсырма

Бірқалыпты əдіс бойынша амортизацияның нормасы пайыз түрінде келесі формула бойынша анықталады 1/n *100, мұнда, n – қызмет ету мерзімі. Біздің мысалымызда ол шамамен, 12,5 %-ға тең. Бұл əдіс бойынша қалдықтың кемитін əдісі кезінде амортизацияның нормасы екі есеге ұлғаяды жəне əрқашан амортизацияланатын қалдық құнға қатысты қолданылады. Бірқалыпты əдісте амортизацияның қалыпты нормасы (12,5%) екі есе артады (25%) жəне қалдық құнға қатысты тіркелген мөлшерлемесі болып табылады.

Қалдықтың кемуші əдісінде құнды есептен шығару кестесі келесідей болады:

Бірінші жылы амортизацияның жылдық сомасы бастапқы құнға амортизацияның екі еселенген туындысына тең. Басқа жағдайларда ол амортизацияның екі еселенген нормасының алдыңғы жылғы қалдық құнының туындысына тең. Соңғы жылы амортизацияның жылдық нормасы соңғы жылдың алдындағы жылдың қалдық құны мен тарату құнының арасындағы айырмасына тең.