Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім



Pdf көрінісі
бет14/99
Дата28.12.2023
өлшемі8,87 Mb.
#199740
түріОқулық
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   99
Байланысты:
abilmajinova-jalpy-jertanu

Н
–3 
нивелир
 
маркасы
ұсынылады
(
10-
сурет

а
).
а
ə
10-
сурет
.
 
Н
 – 3 
нивелирі
 (
а

жəне
 
нивелир
 
түтігінің
 
көру
 
алаңы
 (
ə
)
Нивелирд
i
ң
нег
i
зг

бөл
i
ктер
i
не
цилиндрл
i
к
деңгей
(6), 
жапсырылған
дүрб
i (5), 
ось
орналасқан
т
i
рек
алаңы
(10), 
көтеру
винттер

бар
(14) 
тұғыр
(1) 
жəне
оймасы
бар
сер
i
ппел

пластинка
(8) 
жатады
.
Бөл
i
ктер
мəні
көрсетілген
цилиндрлік
деңгей
(15) 
қорапта
(6) 
орналасқан

ондағы
мəліметтер
призмалық
құрылғы
арқылы


49
дүрб
i
н
i
ң
көру
алаңына
(
10-
сурет

ə

бер
i
лед
i. 
Дүрб
i
н
i
ң
нысаналау
біліг
i
н
(
ось

горизонталь
жағдайға
дəл
келт
i
ру
эвациялық
винтпен
(2) 
орындалады

ол
деңгейдің
шетк

кеск
i
ндер
i
н
сəйкестенд
i
руден
тұрады

Цилиндрл
i
к
деңгейд
i
ң
қақпақпен
жабылған
төрт
түзету
винттер

болады
.
Нивелирмен
жұмыс
істеу
үшін
ұзындығы

метр

сантиметрлік
бөліктері
бар
геодезиялық
рейка
болуы
қажет

Рейканың
екі
жағы
(
қара
жəне
қызыл

болады

Бөліктер
санын
рейканың
қара
жағында
төменгі
жағы
нөлден
бастап

ал
қызыл
жағында
еркін
саннан
ба
-
стап
санайды

Екі
жақты
рейканы
қолдану
түсірілім
жұмысының
дəлділігін
жоғарылатады

Нивелирлік
 
бағыт
 
жасау
 
тəртібі

Нивелирлеу
бағытты
екі
нүктенің
бір
-
бірімен
қашықтығын
байланыстырады

осындай
бағыт
ұзындығы
бірнеше
километрге
тең
болуы
мүмкін
.
Студенттерге
дала
практикасында
жергілікті
жер
профилін
жа
-
сау
мақсатында
нивелирлеу
бағытын
салу
ұсынылады

Жұмыстың
басында
жергілікті
жердегі
бастапқы
бағыт
нүктесі
қойылады

Жер
-
ге
қазық
қағып

нивелирлік
бағыт
қатарын
таңдап
алу
қажет
.
Жұмыс
кезінде
əрбір
станцияда
өлшеулер
жүргізіледі

нəтижелер
дала
журналына
жазылады
.
Станциядағы
жұмыстар
аяқталғаннан
кейін

рейка
жəне
құралдарды
орнынан
алмай
тұрып

қара
жəне
қызыл
жақтағы
артқы
жəне
алдыңғы
рейкалардың
орта
жіп
бойынша
алынған
мəндерін
анықтап

арасындағы
айырмашылықты
дəлдік
ретінде
есептеп

оны
журналға
жазып
қою
керек
.
Станция
бойынша
бағыт
ұзындығы
рейка
арасындағы
екі
арақашықтықтың
қосындысымен
есептеледі

Рейкаға
дейінгі
арақашықтық
жоғарғы
жəне
төменгі
қашықтық
жіптері
бойынша
алынған
айырмашылықты
100 
метрге
көбейткенге
тең

Нəтижесін
метрге
айналдыру
керек
.
Түсірілім
нəтижесі
бойынша
көлденең
қима
(
профиль

түсіруге
болады
(
11-
сурет
). 
Жергілікті
 
жерде
 
бағдарлау
 
əдістері

Картада
жəне
аэрофототүсірілімде
географиялық
объектілердің
салыстырмалы
ор
-
нын
анықтауда

көкжиек
жақтарын
білу
керек

Қоршаған
ортадағы
обьектілерді
есте
сақтау
жəне
үйге
апаратын
жолды
білу
– 
мұның
бəрі
бағытталу
ұғымына
жатады
.


50
11-
сурет
.
 
Нивелирлеу
 
нəтижесі
 
бойынша
 
профиль
 
түсіру
 
Бағытталуда
көкжиек
жақтарының
салыстырмалы
бағытын
компас

карта

аэрофототүсірілім

табиғи
зат

күн
жəне
шоқжұлдыз
бойынша
білу
маңызды

Оңтүстік
орнын
күн
бойынша
тал
түс
анықтайды

Бұл
анықтау
күзде

көктемде

қыста
өте
дəл
болып
табылады

ал
жазда
ол
25
0
қателікпен
анықталады

себебі
күн
горизонттан
жоғары
орналасады
.
Бағытты
Темірқазық
жұлдызы
бойынша
анықтау
дəл
болады

Ол
үшін
Үлкен
Аю
шоқжұлдызының
ең
шеттегі
екі
жұлдызының
арасындағы
бес
теңаралықты
қашықтықты
алу
керек
.
Орманда
жергілікті
жер
заттарына
бағытталуда
оларды
кешенді
пайдалану
керек

Ағаш
қабығының
солтүстік
жағы
қалың

қынамен
жабылған

жондарда
жəне
үлкен
тастарда
қына
солтүстік
жақта
өседі

Құмырсқа
илеуінің
солтүстік
жағы
оңтүстікке
қарағанда
тік
болып
келеді
.
Жергілікті
жерде
бір
жерден
екінші
жерге
адаспай
бару
үшін
бағыттарды
маршрут
бойынша
жазып
алу
немесе
есте
сақтау
ке
-
рек

Жергілікті
жерде
кері
жолды
еркін
табуға
мүмкіндік
беретін
белгілерді
– 
тастарды

бұтақтарды
тастап
кетіп
отыру
қажет
болады

Картаның
рамкасы
батыс
немесе
шығыс
жағы
маңына
компас
штрихтарын

ден
180
0
етіп
орналастырып

картаға
бағдар
жасауға
болады

Компас
стрелкасы
(
тілі

магниттік
ауытқу
шамасын
өз
белгісімен
көрсетуі
керек

Кез
 
келген
 
картографиялық
 
туындының
 
өзі
 
басқа
 
ғылым
 
сала
-
лары
 
үшін
 
картографиялық
 
дереккөз
 
қызметін
 
атқарып

оларды
 
түрлі
 
дəрежедегі
 
ақпараттармен
 
қаитамасыз
 
ете
 
алады
.
Картаға
 
сипаттама
 
беру
 
жоспары

1. 
Картаның
атауы

мазмұны

шыққан
жылы
мен
орны

баспасы
;
2. 
Картаның
математикалық
негізі

бас
масштаб

картографиялық
проекция
түрі

сызықтық
жəне
нүктелік
нөлдік
бұрмалануы
;


51
3. 
Элементтер
бойынша
карта
мазмұны

жер
бедері
,
су

топырақ
-
өсімдік
жамылғысы

елді
мекендер

жол
қатынасы
түрлері
жəне
т
.
б
.
4. 
Карта
көркемделуінің
шрифт
ерекшелігі

түсі

сипаты

мөлшері
;
5. 
Картаның
көмекші
көркемделуі

масштаб

легенда

статистикалық
мəліметтер

диаграмма
жəне
т
.
б
.
6. 
Картаның
картографиялық
тор
жиілігі

сыртқы
жəне
ішкі
рам
-
ка

орта
меридан
туралы
мəлімет
жəне
т
.
б
.
7. 
Картаның
қолданылатын
орны
мен
маңызы
туралы
қорытынды
жасау
Тарау

бойынша
 
қайталау
 
сұрақтары
:
1. 
Карталар
сипаттарына
қарай
қалай
жіктеледі
?
2. 
Картаның
басты
элементтеріне
не
жатады
?
3. 
Танымдық
үлгі
ретінде
картаның
қандай
басты
қасиеттерін
білесіңдер
?
4. 
Пайдалану
жолына
қарай
карталар
қалай
жіктеледі
?
5. 
Атластар
пайдалану
жолына

форматына
қарай
неше
топқа
бөлінеді
?
6. 
Тақырыптық
карталарда
қандай
белгілер
жүйесі
қолданылады
?
7. 
Сызықтық
белгілер
дегеніміз
не
?
8. 
Изосызықтардың
қандай
түрлері
бар
?
9. 
Сапалық
жəне
сандық
түс
дегеніміз
не
?
10. 
Нүктелік
тəсілдер
не
үшін
қажет
?
11. 
Ареалдар
мен
қозғалыс
белгілерінің
қандай
түрлері
бар
?
12. 
Картограмма
мен
картодиограмманың
айырмашылығы
неде
?
13. 
Картадағы
жазулардың
басты
қызметі
неде
?
14. 
Картадағы
жазулар
қалай
жіктеледі
?
15. 
Картадағы
жазуларды
зерттеумен
қандай
ғылым
айналыса
-
ды
?
16. 
Картадағы
атаулар
мазмұндық
сипатына
қарай
қалай
жіктеледі
?
17. 
Жер
бетін
планға
түсіру
үшін
қандай
əдіс
-
тəсілдер
қолданылады
?
18.
Буссольдық
түсірілім
дегеніміз
не
?
19. 
Буссольмен
жұмыс
істеудің
жолдарын
атаңдар
?
20. 
Нивелирлеу
дегеніміз
не
?
21. 
Нивелирлеуде
қандай
аспаптар
қолданылады
?


52
22. 
Нивелирлік
бағыт
жасаудың
қандай
тəртібі
бар
?
23. 
Жергілікті
жерде
бағдарлау
үшін
қандай
əдістер
қолданылады
?


53
2-
ТАРАУ

ҒАРЫШ
 
ƏЛЕМІ
 
ЖƏНЕ
 
КҮН
 
ЖҮЙЕСІ
2.1 
Ғарыш
 
əлемінің
 
құрамы
 
мен
 
құрылымы
Ғарыш
əлемі
дегеніміз
– 
байқауға
мүмкіндігіміз
бар
бізді
ай
-
нала
қоршап
тұрған
материалық
əлем

Ол
уақыт
пен
кеңістік
ара
-
сында
шексіздікте
орналасқан

Өйткені
оның
шекарасы
мен
оны
құрайтын
аспан
денелерінің
жиынтығы
ғылымдағы
жаңалықтардың
нəтижесіне
қарай
нақты
уақыт
кезеңіне
сəйкес
өзгеріп
отырады

Бүгінгі
таңда
ғарыш
əлемінің
ұлғаюы
туралы
теориялар
ба
-
сым

яғни
ғарыш
əлемі
үдемелі
дамуда
деген
тұжырымдар
көптеп
айтылуда

Ондағы
материалдық
денелер
галактика

метагалакти
-
ка

жұлдыздар

ғаламшарлар

олардың
серіктері

астероид

комета
жəне
т
.
б

түрінде
жинақталған

Көзге
көрінетін
массаның
98%-
ы
жұлдыздарда
жинақталған

Ғарыштағы
денелер
əртүрлі
деңгейдегі
күрделі
жүйелерді
құрайды

Жер
ғаламшары
өзінің
табиғи
серігі
Аймен
бірге
біртұтас
жүйені
құрайды

Ол
одан
да
күрделі
Күн
жүйесі
құрамына
кіреді

Күн
жүйесі
өзінің

ғаламшары
 
(
соңғы
мəліметтер
бойынша
Плутон
ғаламшар
деп
саналмайды

жəне
оның
серіктері

астероид

коме
-
та

метеорларымен
бірге
Галактика
жүйесіне
кіреді

Ал
Галактика
шоғырлары
метагалактикаға

яғни
ғарыш
əлемінің
тек
арнаулы
аспаптар
көмегімен
көрінетін
бөлігіне
кіреді
.
Ғарыш
əлемінің
қазіргі
есептеулері
бойынша
диаметрі
100 
млн
жарық
жылына
тең

Оның
жасы
13-18 
млрд
жыл
шамасында

құрамына
10
22
тең
жұлдыздар
жүйесі
кіреді

Ғарыш
əлеміндегі
қашықтықтар


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   99




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет