Оқулық Алматы, 013 Қ. А. Абдуқадырова əож 665. 6/. (075. 8) Кбж 35. 514я73 а 14 Пікір жазғандар
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
munai
| 4.2. Мұнайдың химиялық құрамы
Мұнайдың төмен молекулалы бөлігінде кездесетін көмір- сутектер: С n H 2n+2 – алкандар; С n H 2n-2 – 2 сақиналы алкандар, 2 сақиналы көп метиленді көмір- сутектер; С n H 2n-4 – 3 сақиналы алкандар, 3 сақиналы көп метиленді көмір- сутектер; С n H 2n-6 – 1 сақиналы арендер; С n H 2n-8 – 2 сақиналы қоспа (конденсирленген) арендер; С n H 2n-12 – 2 сақиналы арендер. Мұнайдың төмен молекулалы бөлігіне көмірсутектермен бірге мынадай қосылыстар кіреді: Оттегі бар қосылыстар – нафтен қышқылдары, фенолдар жəне т.б. Күкірті бар қосылыстар – меркаптандар, сульфидтер, қоссуль- фидтер, тиофендер жəне т. б. Азотты аминдер типтес қосылыстар. Бұл гетероатомды заттардың 300°С-ге дейінгі аралықтағы мөлшері аз, себебі бұл қосылыстар не- гізінен мұнайдың жоғары молекулалы бөлігінде жинақталады. Бензин фракцияларының құрамына негізінен көмірсутектердің 3 класы кіреді: алкандар, циклоалкандар жəне бензол қатарының арен- дері. Керосин жəне газойль фракцияларының көбін 2 жəне 3 сақиналы көмірсутектер құрайды. Шикі мұнайларда қанықпаған көмірсутектер болмайды, не болмаса тіптен аз мөлшерде болады. Алкандар . С n H 2n+2 қатарындағы көмірсутектер барлық мұнай- лардың құрамына кіреді жəне олардың негізгі бөлігі болып сана- лады. С 4 -ке дейінгі көмірсутектер: метан, этан, пропан, бутан, изо- 56 бутан, 2,2-диметилпропан қалыпты жағдайда газ күйінде болады. Бұлардың барлығы табиғи жəне мұнайға ілеспе газдар құрамына кіреді. Табиғи газдың негізгі компонентін метан құрайды. Газ кен орнының 3 түрі бар: 1. Таза газды. 2. Газды конденсатты. 3. Мұнайлы. Бірінші түрін табиғи деп атайды. Табиғи газ негізінен метан, оның гомологтарынан жəне көмірқышқыл газы, азот, кейде көмірсутектен тұрады. Газ конденсаты – кен орындарының газдарының таза газ- дардан айырмашылығы метанмен бірге олардың арасында пропан нан бастап, оның гомологтары, сол сияқты: сұйық алкандар жəне арен дер болады. Мысалы: 1 м 3 Орынбор газында 80 г сұйық көмірсутектері бар. Мұнай кен орындарының газдарын ілеспе мұнай газдары деп атайды. Бұл газдар мұнайда еріген түрінде болады жəне одан жер бетіне шыққан кезде бөлінеді. Бұлардың құрғақ газдардан айырмашы- лығы: этан, пропан, бутан жəне одан жоғарғы көмірсутектер əлдеқайда көп мөлшерде болады. Сондықтан оларды байытылған немесе майлы газдар деп атайды. Бұл газдардан ең жеңіл бензин, тауарлы бензин- ге қоспа бола алатын, əрі отын есебінде пайдаланылатын сығылған газдар алынады. Этан, пропан жəне бутандар бір-бірінен бөлінгеннен кейін мұнай-химия өндірісінің құнды шикізаты болады. С 5 -С 15 көмірсутектері сұйық заттар қайнау температурасы бойын- ша пентаннан деканға дейінгі көмірсутектер жəне олардың изомер- лері мұнай айдау кезінде бензинді дистиллятқа өтеді, неғұрлым көмірсутектердің кеңістік құрылысы тармақталған болса, соғұрлым қайнау температурасы төмен болады. С 5 -С 10 арасында 145 изомер бо- луы мүмкін. 1883 жылы Менделеев Баку мұнайынан əуелі пентанды, кейіннен гександы анықтады. Қазіргі кезде мұнайдан пентан, гексан, гептанның барлық изомерлері, октанның – 17, нонанның – 24 жəне деканның кейбір изомерлері табылған. С 1 -C 16 көмірсутектерін ундекан С 11 додекан-С 12 , тридекан-С 13 , тетрадекан-С 14 , пентадекан-С 15 , гекса- декан-С 16 табылған. Бұлар мұнай айдау кезінде керосин фракциясы- на өтеді. Мұнайда парафинді көмірсутектердің кездесуі өте əркелкі, 10-70 %-ға дейін. Химиялық жағынан жоғарғы температурада алкан- дар ыдырайды, олар гологендермен əрекеттеседі, тотықпайды, күкірт қышқылымен əрекеттеспейді. 57 С 16 жəне одан жоғары мұнай парафиндері мен церезиндердің құрамына кіретін алкандар – қалыпты жағдайда қатты заттар. С 16 H 34 гексадекан 18,1°С-та балқиды. С n H 2n+2 құрамындағы қалыпты құрылысты көмірсутектердің молекулалық массасы жоғарылаған сайын олардың қайнау жəне балқу температурасы біртіндеп өседі. Қатты алкандар барлық мұнайлардың құрамыны кіреді, бірақ көбінесе аз мөлшерде (ондаған үлестен 5%-ға дейін). Қатты алкандардың мөлшері Өзексуат, Жетібай жəне Өзен мұнайларында өте жоғарғы (15-20%). Қатты алкандар мұнайлар құрамында еріген немесе қалқыған кристалдық түрінде болады. Мазутты айдағанда май фракциясының құрамына С 18 -С 35 құрамдағы алкандар өтеді. Гудрон құрамына жоғары температурада балқитын С 36 -С 53 көмірсутектер жиналады. Бұл көмірсутектердің изомерлері өте көп, бірақ көпшілігі мұнайда түзу тізбектілер түрінде кездеседі. Мұнайдың құрамында тек қатты парафиндер (С 15 -С 32 ) ғана емес, жоғарғы молекулалы жəне балқуы жоғарғы жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|