–
100
–
Салғастырмалы тіл білімі
айқындау тілдің ішкі заңдылықтарымен жақынырақ танысуға
мүмкіндік береді. Сондықтан көптеген ғалымдар тілдің осы
қасиетіне ерекше назар аударады.
Тілдің біртұтас жүйе екендігі алғаш рет ХІХ ғасырда неміс
тілшісі В.фон Гумбольдтің еңбектерінде сөз етілді. Ғалым:
«Тілде жеке
дара ештеңе жоқ, оның әрбір элементі тек бүтіннің
бөлшегі түрінде ғана көрініс береді», деп тілдің өзі бірнеше
бөлшектердің жиынтығынан, олардың өзара байланысынан
тұратын тұтас құбылыс екенін айтқан /Гумбольд ,1984/.
ХХ ғасырдан бастап лингвистикада тілдің жүйелілігі,
тілдің құрылымы деген қағидалар тұрақты ғылыми теория
ретінде орнығып, ғалымдар тарапынан кең қолданысқа ие
бола бастады. Бұл кезеңдегі зерттеулердің теориялық негізін
салушы ғалымдар қатарында Ф. де Соссюр мен Бодуэн де
Куртене болды. Тіл жүйесі теориясын жасауда әсіресе Ф.де
Соссюр үлкен үлес қосты. Ғалымның ойынша, әрбір тіл бөлек-
бөлек жүйелер. Ол жүйелер өзара тығыз байланыста тұратын
әр түрлі элементтерден құралады. Жүйе элементтерінің мәні
оларды бір-біріне ұқсастыру, немесе, қарама-қарсы қоя қарау
арқылы айқындалады. Тілдік жүйе дегеніміз – таңбалар
жүйесі, элементтер қатынастарының жүйесі. Ф.де Соссюр тіл
жүйесінің диахрондық, синхрондық күйде даму сипатын ашты.
Алайда ол тілдік жүйені тек синхрондық тұрғыда зерттелуі
керек, оны диахрондық сипатта зерттеу тілдің жүйелік қалпын
нақты көрсетпейді деп тұжырымдады. Ғалым тілдік жүйені
таңбалардан тұратын таңбалық жүйе деп қарастырды.
Жүйе, құрылым ұғымдары күрделі обьектінің
ерекшеліктері екендігін Ф. де Соссюр «система – совокупность
единиц, в которой каждая единица определяется всеми другими,
т.е. получает свою характеристику» деп көрсеткен /Соссюр Ф де,
1933/. Одан ары ғалым: «...тіл – барлық элементтері бір бүтінді
құрайтын жүйе, ал бір элементтің маңыздылығы тек өзгелермен
қатар қолданғанда ғана айқындалады», - деп тілдің жүйелілігіне
баса назар аударды. Ғалымның тілді элементтері бір-бірімен
тығыз байланыста болатын, өзінің тәртібіне бағынатын жүйе