Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
iztaev osimdik sharyashylygy (1) (1)
| 11.13. Майлы дақылдар
11.13.1. Жалпы сиаттамасы Майлы дақылдар тобына дəнінде едəуір өсімдік майын ұстайтын дақылдар жатады. Өсімдік майын көбінесе, тамаққа, бояу жасауға тағы да басқа өндіріс салаларында пайдаланады. Тамақ өнеркəсібінде оны таза күйінде, маргарин жəне күнбағыс пен мақта майынан жасалады. Асханалық майларды тек төмен температурада дайындайды. Оған тазартылған майлар жатады. Консерві жасағанда оған қоспа ретінде тазартылған күнбағыс, мақта, зəйтүн, қыша, жер жаңғақ, күнжіт май- лары немесе олардың қоспалары пайдаланылады. Өсімдік майы сабын жасауға, жағар май ретінде, лак, бояу, олифа, линолеум, клеенка, су өткізбейтін маталар шығаруға, жеңіл жəне металл өндеу өндеркəсібіне де кең қолданылады. Бұдан көптеген дəрі-дəрмек те алады. Май өнеркəсібінің қалдықтарын халва жасауға, кейбір жетіспейтін амин қышқылдарды алуға жəне нан пісіргенде оған қосымша бағалы құнарландырғыш ретінде пайдаланады. Майлы өсімдіктердің, майын алғаннан кейінгі қалған, тамаққа жара- майтын қауыздарынан əртүрлі химиялық заттар алуға болады. Асханалық өсімдік майын престеу əдісімен сығып алғаннан кейін 234 қалған қалдықтарын да 8-ден 10 пайызға дейін май, 30-35 пайыз ақуыз қалады, ал майы экстракция əдісімен органикалық еріткіштерді пайда- ланып, ерітіп бөліп алғанда, одан шрот сығынды деп аталатын қалдық қалады. Онда 3 пайызға жақын май, 20-дан 50 пайызға дейін ақуыз қалады. Бұл қалдықты малға жем ретінде пайдалану өте тиімді. Майлы тұқымды өсімдіктердің кейбіреулері – күнбағыс, саф- лор, майкене, рапс, қышыбас, арыш, күнжітті тек май алу үшін ғана өсіреді, ал мақта, зығыр, сора, кенеп, кендір, сияқты өсімдіктерді негізінде жіп талшықтарын алу үшін өсіреді де, ұрықтарын май алуға пайдаланады. Ал олардың қалдықтары, мысалы, «пакля» құрылыста қолданылады. Майлы дəнді дақылдар əртүрлі тұқымдастарға жатады. Күнбағыс, мақсары – күрделі гүлділер, майкене – сүттіген, қыша, рапс, қышабас, арыш, шаршы гүлді өсімдіктер, зығыр, сора – қалақай, мақта мальва, көкнар, күнжіт, соя мен жер жаңғақ бұршақ тұқымдастарына жатады. Сондықтан олардың дəндерінің пішіні, түсі, мөлшері, химиялық құрамы жəне құрылысы өзгеше болып, біріне-бірі ұқсамайды. Тек қана олардың құрамында майдың көп болуы ғана ортақ көрсеткіш болып есептеледі. Олардан алынатын майдың құрамы да, қасиеттері де əртүрлі болады. Олардың химиялық құрамы жəне сапалық көрсеткіштері «Астық био- химясы» пəніне толық беріледі. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|