Тақырыптарға әдістемелік сипаттама: «Адамгершілік тәрбиесі», «Азаматтық-патриоттық тәрбие», «Экономикалық тәрбие», «Экологиялық тәрбие», «Эстетикалық тәрбие»

5. Тақырыптарға әдістемелік сипаттама: «Адамгершілік тәрбиесі», «Азаматтық-патриоттық тәрбие», «Экономикалық тәрбие», «Экологиялық тәрбие», «Эстетикалық тәрбие»,

Тұлғаның кӛзқарасы мен сенімінің тұрақтылығы, оның идеясы мен қоғамдық белсенділігі – тұлғаның маңызды сипаттамасы. Бұл қасиеттер тәрбиелеу процессінде қалыптасады. Тәжірибеде кӛрінгендей, осы мәселені нәтижелі меңгеру үшін білім алушылар маңызды басты ұғымдардың мәнін саналы түрде меңгереді.

«Дүниетаным» – бұл сӛзді білім алушылар жиі естиді. Ал оның нені білдіретінін сұрасаңыз, кӛбі оның мағынасын біле бермейді. Дүниетаным – бұл кӛзқарастар, сенімдер, идеялар жүйесі. Ал бұл компоненттер қалай жүйеленеді? Білім және дүниетаным, олар қандай байланыста, бір-біріне қалай әсер етеді? Міне, осындай сұрақтарды студенттерге қоюға болады. Бұл сұрақтарды оқытушы ӛзі қойып, оған жауапты студенттермен бірге іздегені дұрыс. Талдауды тек абстрактілі емес, сонымен қатар фактілерді, белгілі тұлғалар ӛмірінен мысал келтіру арқылы жүргізген жӛн.

Адамгершілік тәрбиесі

Адамгершілік тәрбиесі – бұл тәрбиеленушінің қоғамдық мораль талаптарына сай санасына, сезіміне, мінез-құлығына адамгершілік сапаларды қалыптастыру жолындағы мақсатты түрде бағытталған жүйелі әрекет. Келесі анықтама бойынша, адамгершілік тәрбиесі – білім алушылардың бойында мінез- құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыруға және оларға ӛздерінің бір-біріне, отбасына, адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықтайтын мінез нормалары мен ережелерін дамыту жӛніндегі педагогтардың мақсатты түрдегі іс-әрекеті.

Тәрбиелеу мақсаты – адамгершілігі мол тұлғаны қалыптастыру. Адамгершілік тәрбиесі мақсатының ерекшелігі үстемдік қоғамдық қатынастармен және рухани құндылықтармен анықталады. Адамгершілік тәрбиесінің негізгі міндеттері – адамгершілік сананы: адамгершілік ұғымдарды, мұратты, моральдық-этикалық құндылықтар мен нормаларды, ӛз-ӛзіне сенімін арттыруды, этикалық бағалауды қалыптастыру.

Адамгершілік сезімдерді дамыту дегеніміз білім алушылардың бойында ізгіліктік, ар, абырой, борыш, жауапкершілік, жолдастық, ұжымшылдык, ұят, адамдарды сыйлау икемділіктерін қалытастыру. Қабылданған этикалық нормаларға және дәстүрге сәйкесті мінез- құлық тәжірибесін қалыптастыру, адамгерішілік әдетке (шындықты айту, жамандық істемеу т.б.) дағдыландыру.

Адамгершілік тәрбиесінің ұстанымдары (принциптері): тәрбиенің қоғамдық бағытталғандығы, тәрбиенің ӛмірмен,

еңбекпен байланысы, тәрбиеде жағымдыға арқа сүйеу, тәрбиенің ізгіленуі, тәрбиелік ықпалдардың бірлігі, сана мен мінез-құлық бірлігі, оқу орынымен отбасының, жұртшылықтың педагогикалық талаптарының бірлігі.

• 
  адамда қоғаммен байланыстылығын, оған тәуелділігін, ӛз мінез-құлқын қоғамның қызығушылығымен сәйкестендіру қажеттілігі санасын қалыптастыру;
  
• 
  адамгершілік мұраттармен, қоғамның талаптарымен таныстыру, олардың орынды қойылуын және адамға сыйымдылығын дәлелдеу;
  
• 
  адамгершілік білімдерді адамгершілік сенімдерге айналдыру, осы сенімдердің жүйесін құру;
  
• 
  орнықты адамгершілік сезімдерді, адамгершілік сапаларды және жоғары мәдениетті мінез-құлықты қалыптастыру;
  
• 
  адамгершілік әдеттерді қалыптастыру. Адамгершілік тәрбиенің формалары:
  
• 
  ұжымдық: мейрамдар, кештер, пікірталастар, фестивальдар, жорықтар, жиналыстар т.б.
  
• 
  топтық: еңбек бірлестіктері, клубтар, пән үйірмелері, қоғамдық бірлестіктердің жұмысы, ғылыми қоғамдар, қызығушылылығы бойынша бірлестіктер т.б.
  
• 
  жекелік: ӛзін-ӛзі тәрбиелеу жұмыстары, жеке ғылыми- танымдық, шығармашылық іс-әрекеттер, адамгершілік мазмұныңдағы тапсырмалар т.б.
  

• 
  адамгершілік санасын қалыптастыру әдістері (әңгіме, дәріс, пікірталас, үлгі);
  
• 
  адамгершілік қоғамдық мінез-құлық әрекетін және тәжірибені қалыптастыруды ұйымдастыру әдістері: талап, қоғамдық пікір, үйрету, жаттығу, тәрбиелеушілік ситуациялар туғызу, тапсырма;
  
• 
  адамгершілік іс-әрекет пен мінез-құлықты қолдау әдістері: жарыс, мадақтау, жазалау.
  

• 
  мазмұнымен шартталған – қоғамдық моральмен, қоғамдық адамгершілік сананың нормаларын жеке санаға және әрбір білім алушының мінез-құлқына ендіру қажеттілігімен;
  
• 
  мақсаттарының, мазмұнының, адамгершілік тәрбиелігінің кӛрінісі, ұйымдастырушының және диагностикасының ерекшелігі;
  
• 
  ақыл-ой, еңбек, азаматтық, эстетикалық, денелік, құқықтық тәрбиелеу үрдістеріне енетіндігінде.
  

• 
  оқу үрдісінің мүмкіншілігін пайдалану, әсіресе гуманитарлық пәндердің;
  
• 
  мәдениет, денсаулық сақтау ұйымдарының т.б. мекемелердің тәрбиелік мүмкіншілігін пайдаланып адамгершілік білім беру;
  
• 
  ұжымдық ӛмірді, бірлескен іс-әрекет пен қарым-қатынаста адамгершілік тәжірбиесін және қоғамдык мінез-құлық мәдениетін қалыптастыру;
  
• 
  отбасының және қоғамдық тәрбие мекемелерінің ӛзара байланысын қамтамасыз ету.
  

Бірақ, адамгершілік нормаларды білу, түсіну наным-сенімдердің бекуіне ӛзідігінен қамтамасыз ете алмайды, тек олардың қалыптасуына кажетті алғы шарттар ғана болып есептелінеді. Адамгершілік білімдер білім алушының ӛмір тәжірибесіне ӛтіп, ой толғауына еніп, тәрбиеленушілердің ӛзіндік талқы сарабына түскен болса ғана адамгершілік нанымдар дәрежесіне кӛтеріледі.

Қазақстан Республикасының егемендік алуы, нарықтық экономикаға кӛшуімен байланысты болып жатқан ӛзекті ӛзгерістер білім алушы жастардың азаматтық-патриоттық тәрбиесін теңдесі жоқ биіктікке кӛтеруді талап ететіні айқын кӛрініс. Осы тақырыптағы дәрістің сыни тұрғыда жазу және ойлау технологиясы бойынша жоспарланған үлгісін ұсынамыз.

Студенттермен диалог, мәселелік түсіндіру тәсілі; «Оқу және жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» стратегиялары: ассоциация, эссе жазу, түртіп алу, 2 жақты күнделік, әңгіме құрастыр немесе 2-3 айналым.

• 
  Азаматтық-патриоттық тәрбие туралы түсінік алады;
  
• 
  Еліміздегі патротизмнің дамуының кезеңдері танысады.
  
• 
  Патриотизм ұғымына берілген анықтамалардың классификациясымен танысады.
  
• 
  Азаматтық-патриоттық тәрбие берудің негізгі жолдарын меңгереді.
  

4. 
   Азаматтық-патриоттық тәрбие және оның мақсаты.
   
5. 
   Еліміздегі патротизмнің дамуының кезеңдері.
   
6. 
   Патриотизм ұғымына берілген анықтамалардың жіктелуі.
   
7. 
   Азаматтық-патриоттық тәрбие берудің негізгі жолдары.
   

1. 
   Жаттығу: «Ассоциация»
   

2. 
   Ауызша пікір алмасу
   

1. 
   Азаматтық-патриоттық тәрбие және оның мақсаты Лектор сӛзі (слайд 1):
   

Елжандылық идея – отаншылдық сезім – адамда жүре пайда болатын, жеке тұлғаның саналы ӛмірімен қабаттас қалыптасатын психологиялық, әлеуметтік құбылыс. Отаншылдық сезім жалпы адам баласына тән адами – түйсік қасиеті, оның еліне, туған жеріне, ӛз тілі мен мәдениетіне, ұлттың құндылықтарына деген жеке қатынасын, ӛзіндік бағасын, түйсінуін, қуаттап қолдауын пайымдайтын сезім кӛрсеткіші.

3. 
   Топтық жҧмыс: «Тҥртіп алу»
   

1. 
   топқа «Қазақстан азаматтарының азаматтық- патриоттық тәрбиеілілігінің деңгейі»,
   
2. 
   топқа «Азаматтық патриоттық тәрбиені қай кезде берген дҧрыс?»,
   
3. 
   топқа «Азаматтық-патриоттық тәрбиенің мазмҧны» тақырыбына «ээсе» жазу.
   

Қазақстан тарихы, әдебиет пәндері бойынша білімдерін еске түсіре отырып, қазақ ойшылдарының патриоттық тәрбие туралы айтқан, тәрбиелік ойлары мен сӛздерін жазады. Қазақстанда патриотизмнің даму кезеңдеріне сәйкес тарихи мәнді оқиғаларды кӛрсете отырып, «эссе» жазады.

Содан кейін 3 топтың шығармалары тыңдалады.

2. Еліміздегі патротизмнің дамуының кезеңдері Лектор сӛзі (слайд 2):

Патриотизм туралы идеяларды кезінде ӛздерінің шығармаларында қазақ даласының ойшылдары да, атап айтсақ, Әл- Фараби, Ж.Баласағҧни, М.Қашқари, жыршы-жыраулары да: Асан- қайғы, Доспамбет, Шалкиіз, Бҧқар жырау, Махамбет т.б. айтқан. Қазақ халқының табиғи түрдегі азаматтық-патриоттық тәлімінің басқа да халықтық дәстүрі мен байлықтарының дами түсуін, тіпті кейбір уақыттарда патриот деген сӛздің лексикалық құрамынан алынып қалмауын қазақ жеріндегі жиі-жиі болып тұрған тарихи оқиғалардың қыр-сырынан іздеген жӛн. Қазақтың ұлан-байтақ даласын біздің ата-бабаларымыз сан ғасыр найзаның ұшымен, білектің күшімен, қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға соқтырмай

аман сақтап келді. Олардың құрып кету қаупі тӛніп тұрған кезде бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып жауға қарсы тұруы нағыз шынайы Отансүйгіштік қасиет деп түсінеміз.

Зерттеуші, саясаттанушы Ж.О.Кенжалин патриотизм ұғымының Қазақстанның саяси тарихының алар орны жӛніндегі проблемаларды түйіндей келе соңғы онжылдық тарихын мынадай кезеңдерге бӛліп қарастыруды ұсынған.

Қазақстандық патриотизмнің ел тәуелсіздігі жылдарындағы тарихының алғашқы кезеңі: 1991-1994 жылдар аралығы. Екінші кезең 1995-1998 жылдары аралығы. Бұл кезең мемлекеттің нарықтық экономика заңдарына ӛту кезеңімен, кей тұстары халықтың жекелеген әлеуметтік топтарын торығушылыққа, дағдарушылыққа алып келген сәттерімен сипатталады.

Ҥшінші кезең: 1999 жылдан бері қарай. Бұл кезең Қазақстанда патриотизм ұғымы шын мәнінде ел ішіндегі бірліктің, қоғамдық келісімдік тұрақты саяси ахуалдың кепілдігіне айналғандығымен сипатталады.

4. 
   Жаттығу «Екі жақты кҥнделік»
   

5. 
   Жаттығу: Кесте толтыру
   

Кесте 1. Патриотизм ұғымына берілген анықтамалар

Слайд 4.

Анықтамалар	Алынған әдебиет кӛзі
«Менің патриоттық сезімім ірбіт сандығындай («матрешка» сияқты бір сандықтың ішінде бір сандық, оның ішінде тағы бір сандық) мен ең	Ш.Уәлиханов Таңдамалы шығармалар жинағы.

алдымен ӛз отбасымды, туған туыстарымды қадірлеймін, одан соң ауыл-аймақ, ел-жұртымды, руластарымды, одан соң халқымды, одан соң Сібір орыстары, Ресей жұртын қадірлеймін», - деген екен.
Патриот – Отанын сүйетін, оның байлығын қорғайтын, отансүйгіш, отаншыл азамат.	Даль В.И. Толковый словарь живого велико русского языка.
Патриотизм – адамгершілік және саяси принцип, сезім, оның мазмұны – Отанға сүйіспеншілік; оған адалдық, оның ӛткені мен қазіргісіне деген мақтаныш, Отан мүддесін қорғауға құлшылық. Патриотизм – адамның мыңдаған жылдар бойы бекіген ең терең сезімдерінің бірі.	Философиялық сӛздік. Алматы, 1996
Патриотизм – Отанға, туған жерге, ӛзінің мәдени ортасына деген сүйіспеншілік.	Педагогикалық энциклопедия. Қазақ совет энциклопедиясы.
«Патриотизм – Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман- саулығының қоғамдық-мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын сезіну, ал мемлекетті нығайту дегеніміз жеке адамды күшейті екенін мойындау».	Б.Момышұлы. Қанмен жазылған кітап.
Патриотизм ӛз халқына, Отанға деген сүйіспеншілік пролетарлық интернационализммен берік байланысқан.	Педагогикалық сӛздік.
Патриотизм – адамның туа біткен, биологиялық қасиеті емес, ол - әлеуметтік, тарихи қалыптасқан, Отанға деген сүйіспеншілік сезім, ол Отанға қызмет кӛрсетуден кӛрінеді.	Құсайынова Д.С. Әлия мен Мәншүк ерлігінде жоғары сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеу. Алматы, 1999.

6. 
   Кестемен жҧмыс
   

Азаматтардың мақсаттары топтарының бойында саналы азаматтық бірлік пен қатыстылық, этносаралық және жеке адамдар арасындағы ӛзара түсіністік сезімін қалыптастыруға ықпал ететін ұйымдастырушылық алғышарттары мен шаралар жүйесін құру мыналар арқылы мүмкін болады:

1. 
   Мемлекеттік нышандарды насихаттау және қолданылатын саласындағы мемлекеттік саясатты белсенді іске асыру.
   
2. 
   Мемлекеттік рәміз ұлттың мәдени эмблемалар кешені болып табылады. Мемлекеттік рәмізді дұрыс пайдалану азаматтық жеке сананы және қауымдық сезімді қалыптастыруға ықпал етеді.
   

Бұған қоса, түрлі әлеуметтік топтардың елдің мемлекеттік нышандарын қабылдау дәрежесін анықтауға бағытталған әлеуметтанушылық зерттеу нысанында жүзеге асырылатын осы жұмысты ғылыми қамтамасыз ету қажет болады.

Түрлі конкурстар және басқа да бұқаралық акциялар ӛткізу арқылы мемлекеттік рәміздің маңызы мәселелерінде жастардың хабардар болуын арттыруға айрықша назар аударылады.

Осы тақырыптағы теледидар және радио бағдарламаларды жасау және кӛрсету арқылы жүзеге асыру жоспарланып отырған мемлекеттік нышандар насихатын жүргізуге БАҚ-ты тарту қажет болады;

3. 
   мемлекеттік мерекелерді жалпыхалықтық мереке ретінде ӛткізу қағидасын енгізу.
   

Мемлекеттік мерекелерді ӛткізу нысандарын түрлендіру мемлекеттік мерекелерді барынша ізгілендіретіндей сценарийлер әзірлеуді қарастырады.

Аталған жұмыстың нәтижесі мемлекеттік басқару органдары мен қоғамның түрлі жіктерінің жақындасуы, билік органдары мен халық арасындағы ӛзара түсіністіктің тереңдеуі болмақ;

4. 
   білім беру жүйесінің оқу бағдарламаларының деңгейін кӛтеру.
   

2. 
   Кесте
   

7. 
   Жаттығу «Әңгіме қҧрастыр»
   

2. 
   топтың студенттері топ болып 1 бет ақ параққа кезекпен 1 сӛйлемнен жазу арқылы (2-3 айналым) «Әңгіме құрастыр» стратегиясы бойынша жұмыс жасайды.
   

Қоғамдағы түбегейлі әлеуметтік-экономикалық қайта құру жағдайында қазіргі жалпы орта мектеп педагогтарының тәрбие процесінде тұлғаны қалыптастыру бағытындағы жұмыстарының ішінде экономикалық тәрбие беру маңызды болып табылады. Сондықтанда осы тақырыпқа жоспарланған интерактивті дәріс үлгісін ұсынуды жӛн кӛрдік.

Мәселелік түсіндіру тәсілі; «Оқу және жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» стратегиялары: ассоциация, «2 жақты күнделік», «Эссе».

• 
  Экономикалық тәрбие, экономикалық білім беру ұғымдарын меңгереді;
  
• 
  Сабақта экономикалық тәрбие беру әдіс-тәсілдерін меңгереді.
  

1. 
   Экономикалық тәрбие, экономикалық тәрбие және оның мақсаты.
   
2. 
   Экономикалық тәрбие бойынша қазіргі білім беру жүйесіндегі жұмыс формалары.
   

1. 
   Жаттығу «Ассоциация»
   

«Экономикалық тәрбие беру дегенді қалай түсінесіздер?». Жауаптар тақтаға жазылады.

2. 
   Ауызша пікір алмасу
   

1. 
   Экономикалық тәрбие, экономикалық тәрбие және оның
   

2. 
   Топтық жҧмыс «Екі жақты кҥнделік»
   

1. 
   топ тапсырмасы (слайд 2): Тӛмендегі кестені толтырыңыз
   

Слайд 2

Ұғымдар	Түсінік
Жоспарлау	(түрлері, кімді, нені, неге, қашан)
қаржыландыру	(түрлері, кімді, нені, неге, қашан)
еңбек ӛнімдерін есептеу	(түрлері, кімді, нені, неге, қашан)
еңбек ӛнімдерін бӛлу	(түрлері, кімді, нені, неге, қашан)

2. 
   топ тапсырмасы (слайд 3): Тӛмендегі кестені толтырыңыз
   

Слайд 3

Ұғымдар	Түсінік
еңбекті қажетсіну	(ол не, неліктен, не үшін керек, қалай және қашан қалыптасады?)

еңбексүйгіштік	(ол не, неліктен, не үшін керек, қалай және қашан қалыптасады?)
қоғамдық еңбектегі белсенділігі	(ол не, неліктен, не үшін керек, қалай және қашан қалыптасады?)
сапалы еңбек тәртібі	(ол не, неліктен, не үшін керек, қалай және қашан қалыптасады?)

3. 
   топ тапсырмасы (слайд 4): Тӛмендегі кестені толтырыңыз
   

Слайд 4

Ұғымдар	Түсінік
экономикалық саясат	(қалай түсінесіз, оны білу не үшін қажет, ӛмірде қашан пайдаға асады?)
ӛндіріс	(қалай түсінесіз, оны білу не үшін қажет, ӛмірде қашан пайдаға асады?)
айырбас	(қалай түсінесіз, оны білу не үшін қажет, ӛмірде қашан пайдаға асады?)
бӛлісу және тұтыну	(қалай түсінесіз, оны білу не үшін қажет, ӛмірде қашан пайдаға асады?)

3. 
   Ҧжымдық талқылау
   

Адамның болашағы оның қазіргі алған білімінің сапасының кӛлеміне, ойлау деңгейіне байланысты.

Аса қарқынды ӛзгерістерге толы қазіргі әлеуметтік экономикалық жағдайда білім беру жүйесінің алдында мектептік дамуды қайта қарастыру мәселелері тұр.

Олар қандай да бір нақты жағдайды талқылайды, оны шешудің баламаларын іздестіреді. Шешімнің ӛзіндік нұсқасын ұсынады.Ол шешімді негіздейді, бұдан соң оны практикада қабылданған шешіммен салыстырады.

Әдіс оқушылардың шешім қабылдауға қабілетін дамытуға жәрдемдеседі.

Топтық жұмыс дағдыларын дамыту әдісі (іскерлік ойындар).

Кез-келген іскерлік ойынының негізгі ойынды ӛткізу уақытындағы нақты жағдайларды имитация жасау процесі болып табылады. Іскерлік ойын екі бӛліктен тұрады.

1.Ойын модельдері; 2.Ойындар;

Модель шеңберді анықтап ойын үшін негіз жасайды. Ойынның ӛзі ойыншыларға модельге сәйкес шеңберде шешім қабылдауға мүмкіншілік береді.

Имитациялық ойындар.

Әдіс ретінде имитациялық ойын ӛзіне ойын элементтерін енгізетін кӛптеген оқыту стратегияларында қолданылып келеді. Бұған енетіндер:

• 
  рольдік ойындар
  
• 
  тартысты ойындар
  
• 
  шешім қабылдауға арналған ойындар
  
• 
  іскерлік ойын негізіндегі компьютерлік имитация және басқалары.
  

Рольдік ойын оқыту әдісі ретінде оқыту процесін ойын әрекеті түрінде және қоғам ӛмірінен нақты ситуацияларды имитациялау түрінде ұйымдастыруға мүмкіншілік береді. Рольдік ойынға диалектикалық әдістемелік ерекше қызығушылық балалар мен үлкендер рӛлдік ойындардың арасында тікелей байланыстың болуымен түсіндіріледі. Осылайша балалар үлкендер ӛміріндегі болашақ рӛлдеріне дайындық жасайды.

Рӛлдік ойын оқушыларға нақтылыққа жақын мінез-құлықтың түрлі әлеуметтік формаларын ойын түрінде кӛріп-білуге жәрдемдеседі. Бұл жағдайда олар дұрыс емес мінез-қылық үшін жазаланудан қауіптенбейді.

Проектілік немес жобалық әдіс ( әрекетке үйрету)

«Проект» сӛзі латынның «prjicere» сӛзініен шыққан және қазіргі тілде «жоспарлау», жобалау, жасап шығару мағынасында қолдауды («жоспарларды іске асыру» дегенді білдіреді).

«Жоба» ұғымы педагогикалық саламен ғана шектелмейді, сондай-ақ экономикада, басқару аен зерттеулерде қолданылады. Сол не ӛзге шаруашылық сауда немесе кәсіпкерлік шараларды жүзеге асыру проектісі, зерттеу проектісі, білім беру бойынша проект және т.б.

1.Ӛнімге және әрекетке бағыттылық. 2.Оқушыларға бағыттылық.

3. 
   Білімнің жағдайға және қоғамға бейімделуі.
   

а) мақсатты белгілеу (мақсатты); ә) жоспарлау (ресурстар);

б) орындау (әрекеттер);

в)бағалау және бақылау (нәтижелер);

Оқушылар басынан-ақ проектілер мен мақсаттарды таңдауға қатысу мүмкіндігіне ие болуы қажет, одан соң оларды сол ие ӛзге әдіс- тәсілмен жүзеге асырады.

Алайда, бұл мұғалімнің қатысуын жоққа шығармайды, алғашқы кезек секілді, проектіні жүзеге асыру сатысында да мұғалім араласып отырады.

Экономикалық субьектілерді зерттеу әдісі (кәсіпорындағы зерттеу)

Кәсіпорындардағы зерттеуді кәсіпорынға барып келуден ажыратып алу керек. Кәсіпорынға барғанда оқушылар ол жайлы жалпы түсінік алады. Әдетте ол оқыту тұжырымдамасының кіріктірілген бӛлігі болып саналмайды, тек алдын ала дайындықсыз, нәтижелерін шығаруды қажет етпейтін бір реттік шара ретінде ғана ӛткізіледі.

• 
  ол оқу үрдісінде кӛрнекі ашып кӛрсету және түсіндіруге арналған әдістемелік тәсіл болып табылады;
  
• 
  зерттеу сабақтарында дайындалады;
  
• 
  зерттеу сабақта талқыланатын тақырыптарды мысалмен түсіндіруге арналған кәсіпорын қызметтердің белгілі бір аспектілерімен шектеледі.
  
• 
  оқушылар зерттеу үшін нақты міндеттерді алдын ала алады;
  
• 
  зерттеу кезінде алынған мәлімет талқыланады және келесі сабақтарда қолданылады;
  

Олар бүгінгі мектеп партасында отырған ұрпаққа мақсатқа сай ықпал ету міндетін қоюы мен экономикалық белсенді, ӛркениетті нарық жағдайларында жұмыс істеуге қабілетті, оның талаптары мен нормаларын білетін тұлға қалыптастыруға ықпал ететіндігімен маңызды.

3. 
   Топтық жҧмыс
   

1. 
   топ студенттері «Экономикалық тәрбие беруде қолданылатын ойын тҥрлері, оларды қолдану ерекшеліктері мен маңызы»
   
2. 
   топ студенттері «Экономикалық тәрбие беуде жобалық әдісті қолдану және оның маңызы»,
   
3. 
   топ студенттері «Қазіргі уақытта экономикалық тәрбиенің әлемдік деңгейдегі ӛзектілігі» тақырыптарына эссе жазады. Жҧмыс соңында ҥздік эссе анықталады.
   

Студенттер ӛз орындарынан «Мен үйрендім» кестесін толтырады. Сабақ қорытындыланады.

Қазіргі кезеңде экологиялық апат қаупінің алдын алатын, жедел табиғатты қорғау жұмыстарын жүргізу кӛкейкесті проблемалардың бірі болып тұр. Жергілікті материалдар мен экология туралы жалпы мәліметтерге қосымша табиғатқа кӛмек қажеттігін түсіндіру - педагогтың тікелей парызы.

Экологиялық тәрбие жұмысының негізі – табиғатты қорғау ниеттерін іс жүзінде іске асыру. Ӛмір бір жақты экологиялық тәрбие ісімен шектелмей, оларды үздіхсіз табиғат қорғау әрекетімен байланыстыру, еңбек тәрбиесімен ұштастыруды талап етеді. Осыған орай тәрбие ісі бастауы экология туралы білімдерге, яғни қажетті ақпаратгарды қабылдау, талқылау, түсіну.

Бұл істің кӛзі адам ӛмірінің бастауы - жер, су, ауа, аң, ӛсімдік. Аймақ қажеттігі жергілікті табиғат жағдайы тәрбие ісі бағытын, түрін, оны үйымдастыру мен іске асыру формалары мен мазмұнын анықтайды (жасыл патрулдер, орман достары, аңдар мен құстар қорғаушылар тобы). Егер білім алушы ӛзінің ертеңгі күні, ӛзімен бірге достары және жақыңдарының бақыты қоршаған ортадағы ауаның, судың тазалығына байланысты екенін түсінсе, жасыл желек пен ағын суды таза ұстауға кӛмек тигізсе, ол табиғатты қорғаушылар қатарында болғаны. Тӛменде осы тақырыпқа дәріс жоспары беріледі.

Диалог, мәселелік түсіндіру тәсілі; «Оқу және жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» стратегиялары: ассоциация, «Т кестесі», «Еркін жазу» стратегиялары.

• 
  Экология термині, экологиялық тәрбие туралы түсінік алады;
  
• 
  Экологиялық сана ұғымын меңгере отырып, оның атқаратын қызметтері жӛніндегі білімді игереді;
  
• 
  ЖББМ-де экологиялық тәрбие беру мен экологиялық сананы қалыптастырудың негізгі формаларын, жолдарын, экологиялық білім беру бағдарламасын жүзеге асыру кезеңдерін меңгереді. Материалға сын кӛзбен қарауға үйренеді.
  

1. 
   Экология және экологиялық тәрбие мақсаты туралы түсінік.
   
2. 
   Экологиялық сана және оның қызметтері.
   
3. 
   Мектепте экологиялық тәлім беру мен оқыту жүйесі.
   

1. 
   Жаттығу «Ассоциация» стратегиясы.
   

2. 
   Ауызша сҧрақ мағынасын ашу
   

«Экология» ұғымын тұңғыш рет 1866 жылы неміс биологы Э. Геккель қолданды. Бұл ұғым гректің «ойкос» – (үй немесе тұрғын үй/ жилище/) және «логос» (ой /мысль/), яғни, «тұрғын үйді ойлау» деген ұғымнан пайда болса керек.

Қазіргі кезде «экология» ұғымына анықтамада:

Экология – организмдердің бір-бірімен және қоршаған ортамен ӛзара қарым-қатынасын зерттейтін ілім.

Экология – жануарлар ӛсімдіктер, микроорганизмдердің ӛзара және қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін биологияның құрамдас бӛлігі.

Экология – тірі организмдердің тіршілік ортасымен арақатынасын зерттейтін биологиялық ғылым ретінде қарастырады.

Слайд 2. Экологиялық тәрбие –табиғаттың барлық субъектілеріне қатысты ізгілікті, қайырымдылықты, парасаттылықты қалыптастыруды кӛздейді.

Экологиялық тәрбие – бұл тек «жұлуға болмайды», «ластауға болмайды» деген жалаң ұран, үндеу тастау немесе тәртіпке шақыру ғана емес, сонымен бірге не себепті олай етуге болмайтындығын түсіндірумен байланысты жүзеге асады.

Слайд 3. Экологиялық тәрбиенің мақсаты оқушылар бойында экологиялық білім, кӛзқарас, сенім жүйесін қалыптастырып, сол арқылы олардың табиғатқа, қоршаған ортаға парасаттылық, жауапкершілік қарым-қатынасын жан-жақты қалыптастырып, дамыту.

3. 
   Жаттығу Бейнені толықтыру
   

«Экология» қоғамдық сананың формасы ретінде жануарлар әлемі мен ӛсімдіктер дүниесінің ішкі ӛзара әрекеттесуін және қоршаған ортамен ӛзара қарым-қатынасының заңдылығын зерттейтін биология ғылымының құрамдас бӛлігі. Экологиялық санаға экологиялық білім жатады: фактілер, деректер, жануарлар әлемімен ӛсімдіктер дүниесі және олардың ӛмір сүру ортасы жайында, жалпы қоршаған ортада болып жатқан құбылыстардың ӛзара қарым-қатынасының қорытындысы мен талдауы. Эстетикалық сезім және экологиялық жауапкершілік оның құрамдас бӛлігі болып табылады. Олар адам баласын табиғатты сақтауда қырағы болуға түрткі болады, табиғи сулар, жер қойнауы, атмосфера және орман, тоғайларды ӛндіріске пайдалануда келеңсіз оқиғаларға тап келуін болдырмауды алдын-ала ескертеді. Адамнан табиғатты пайдалануда ондағы экологиялық ойлау қабілетінің жоғары болуын талап етеді.

Экологиялық сана қоғамдық сананың формасы ретінде маңызды қызмет атқарады.

Ағартушылық қызметі. Ол оқушыларға табиғатта адамның ӛмір сүру ортасы ретінде және эстетикалық тұрғыдан жетілуіндегі оның маңызын түсінуге кӛмектеседі.

Дамытушылық қызметі. Ол балаларды экологиялық құбылыстарды ұғыну , табиғат жағдайына талдау жасау, табиғатпен ақалға сиятындай орынды қарым-қатынас жасау біліктілігін қалыптастыру просцесінде жүзеге асады;

Тәрбиелік қызметі. Ол оқушыларда табиғатқа адамгершілік және эстетикалық қарым-қатынасты қалыптастыруды кӛрініс береді. Олардағы жауапкершілік сезімі мен борыш органикалық тұрғыды ақиқат ӛмірдің ұлылығын және сұлулығын шаттана сезіну барысында бірлікте жүзеге асады. Бұл оқушыларда табиғатты қорғау әрекетін жандандыруға түрткі болады. Туған табиғатта терең білу, оған деген махаббат сезім патриоттық сезімді байытады және нығайтады.

Ҧйымдастырушылық қызметі. Ол оқушыларда табиғатты қорғау әрекетін ынталандыруды кӛздейді.

Алдын-ала болжау қызметі. Ол балаларда адамның табиғатқа жасаған қайсыбір әрекетінде мүмкін болатын зардаптарын немесе экологиялық процестердің бұзылу жағдайынан неге алып келетінін, ол үшін қандай шараларды ұйымдастыру қажеттігін алдын-ала болжай білу біліктілігін тәрбиелеуді немесе дамытуды кӛздейді.

Экологиялық тәрбие экологиялық білім берудің құрамдас бӛлігі.

3. 
   Жаттығу «Т кестесі»
   

«Т» кестесінің сол жағына экологиялық санаға жатын экологиялық білімдер (мысалы, фактілер, деректер т.б.) жазылса, оң жағына экологиялық сананың атқаратын қызметтері жазылады (мысалы, ағартушылық, дамытушылық т.б.).

«Т» кестесі» стратегиясы

3. 
   Жаттығу «Тҥртіп алу»
   

Барлығы 3-ші сұрақ мәтінін «Түртіп алу» стратегиясы арқылы талдай отырып, ӛз тапсырмаларын орындайды.

1. 
   топ тӛмендегі кестені толтырады (кесте 1)
   

2. 
   топ толтыруға тиісті кесте (кесте 2)
   

3. 
   сҧрақ мәтіні Мектепте экологиялық тәлім беру мен оқыту жүйесі
   

тиімді пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауда белсенді әрекет жасай алатын жеке тұлғаның экологиялық сенімін қалыптастырып, белсенділігін кӛтеру. Сондықтан, экологиялық білім беру оқышылардың табиғатқа жаңаша кӛзқарасын қалыптастырудың негізі болса, әртүрлі формаларда жүргізілетін экологиялық тәрбие жұмыстары жеке тұлғаның эмоциялық – сезімдік әлеміне бағытталады, адамгершілік жауапкершілік қасиеттерін тәрбиелейді. Экологиялық тәрбие жұмысының негізі – табиғатты қорғау ниеттерін іс жүзінде іске асыру. Ӛмір бір жақты экологиялық тәрбие ісімен шектелмей, оларды үздіхсіз табиғат қорғау әрекетімен байланыстыру, еңбек тәрбиесімен ұштастыруды талап

етеді. Осыған орай тәрбие ісі бастауы экология туралы білімдерге, яғни қажетті ақпараттарды қабылдау, талқылау, түсінуге негізделеді.

Бұл істің кӛзі адам ӛмірінің бастауы – жер, су, ауа, аң, ӛсімдік. Аймақ қажеттігі жергілікті табиғат жағдайы тәрбие ісі бағытын, түрін, оны үйымдастыру мен іске асыру формалары мен мазмұнын анықтайды (жасыл патрулдер, орман достары, аңдар мен құстар қорғаушылар тобы). Егер білім алушы ӛзінің ертеңгі күні, ӛзімен бірге достары және жақыңдарының бақыты қоршаған ортадағы ауаның, судың тазалығына байланысты екенін түсінсе, жасыл желек пен ағын суды таза ұстауға кӛмек тигізсе, ол табиғатты қорғаушылар қатарында болғаны.

Оқушылардың экологиялық санасын тәрбиелеуде гуманитарлық және эстетикалық циклдегі пәндердің де маңызы ерекше.

Тарих, қоғам тану, мемлекет және құқық негідері пәндері оқу барысында табиғатқа рақымсыз қарым-қатынас жасауға болмайтындығын, ол үшін мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың әрекетін реттейтін заң актілері жайында білім алады.

1. 
   кезең. Оқушыларды негізінен ӛзінің айналасында не болып жатыр, міне осыны түсінуге баулу керек.
   
2. 
   кезең. Экологиялық міндеттерді анықтап, оларды шешу жолдарын белгілеуге, қоршаған ортаның жағдайын айқын парасатттылықпен және сын кӛзбен бағалай білуге үйрету.
   
3. 
   кезең. Жоғары сынып оқушыларын ӛзінің тұрғылықты мекені, қала мен ауылдың экологиялық жағдайын түсіне білуге үйрету.
   
4. 
   кезең. Оқушылармен бірлесе ӛзінің тұрғылықты мекенінде экологиялық жағдайы нашар немесе апат аймақтарды қорғауға алу жұмыстарын ұйымдастыру.
   

3. 
   Жаттығу «Еркін жазу» стратегиясы
   

Ӛркениет ӛрісінде адам ӛзін қоршаған ортада сұлулық іздеп, сезінуге үйренеді. Бұл қабілет эстетикалық сезім деп атауын алды. Эстетика категориясының ең негізгісі – әдемілік. Әсемдік – бұл ӛмірдің ӛзі, бұл табиғат және адам қарым-қатынасы мен оның еңбегінің жемісі.

«Эстетика» термині гректің «эстезис» – сезімталдық деген сӛзінен шыққан. Бұл сӛзді алғаш рет неміс ӛнертану ғалымы Баумгартен ғылыми атау ретінде енгізіп, 1750ж. оның «Эстетика» деген еңбегі жарық кӛрді. Сол кезден бастап эстетика ғылым саласына айналды. Ал эстетика ұғымының ӛзі ертеректе туған. Оның бастауы ежелгі заманға кетеді.

Эстетикалық тәрбие – бұл ӛнерде және ӛмірде әсемдікті толықтай қабылдап және дұрыс түсінуге жеке адамның қабілетін дамытуға мақсатты түрде бағытталған үрдіс.

Эстетикалық тәрбиенің мақсаты – эстетикалық талғамды және ӛмір шындығына (еңбекке, қоғамдық іске, табиғатқа, ӛнерге, ӛз қылығына) эстетикалық қатынасты қалыптастыру.

Эстетикалық тәрбиенің міндеттері:

• 
  эстетикалық сананы қалыптастыру, яғни отандық және дүниежүзілік мәдениет, эстетика негіздері бойынша білімдер жинағы, ӛнерде, халық кӛркемӛнер шығармашылығында, табиғатта, адамда шынайы әсемдікті айырып, түсіне білу кабілеті;
  
• 
  эстетикалық сезім, талғамды қалыптастыру, кӛркем - шығармашылық іс-әрекетке қабілетін және мотивациясын (сұранысын; қызығушылығын т.б.) дамыту;
  
• 
  кӛркем-шығармашылық іс-әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру, дарынды білім алушыларды қолдау, тұрған ортасын, еңбегін, оқуын эстетикалық нормаға және құндылықтарға сай ұйымдастыру тәжірибесін (іскерліктер мен дағдылар) жасау.
  

• 
  эстетикалық тәрбиенің және кӛркемӛнер білімінің бәріне қатыстылығы және міндеттілігі;
  
• 
  эстетикалық тәрбиенің бүкіл істеріне кешенді тұрғы;
  
• 
  білім алушылардың кӛркемӛнер және жалпы психикалық дамуының бірлігі;
  
• 
  білім алушылардың кӛркемӛнер-шығармашылық іс-әрекеті және ӛнерпаздығы (самодеятельность);
  
• 
  білім алушылардың бүкіл ӛмірінің эстетикалық талаптарына сай болуы;
  
• 
  білім алушылардың жастық психологиялық-педагогикалык ерекшелігін есепке алу;
  

• 
  қоршаған дүниені эстетикалық қабылдауды, әсемдікті бағалау және жасау қабілетін дамыту;
  
• 
  эстетикалық сезім мен эмоцияларды дамыту;
  
• 
  ӛнер, мәдениет, табиғат объектілері аясында білім алушыларға эстетикалық білім беру;
  
• 
  білім алушылардың эстетикалық нышандарын, қабілетін және ынталарын дамытуға бағытталған жекелік эстетикалық тәрбие;
  
• 
  эстетикалық қатынастарды, қабылдауды, сезімдерді, талғамды және мұраттарын қалыптастыру.
  

Эстетикалық тәрбиеде тәрбиелеудің жалпы әдістерін кеңінен пайдаланады. Эстетикалық тәрбиені жүзеге асыру жолдары:

• 
  оқыту үрдісінде: тілдер, әдебиет, тарих, саз, бейнелеу ӛнері, дүниежүзілік және отандық кӛркемӛнер мәдениет дәрістері мен семинарлары;
  
• 
  оқудан тыс тәрбиелік жұмыстың әр түрлі формалары мен түрлері;
  
• 
  жалпы және қосымша білім беру, яғни тәрбиелеу және оқыту, мәдениет және т.б, мекемелерінде кӛркем-шығармашылық іс-әрекетке баулу.
  

- қоршаған орта, оқу-үйрету еңбегі, ӛнер әлемі, музыка, суреткер шығармасы т.б.

Я.А.Коменский да ӛзінің «Ұлы Дидактика» еңбегінен кейін ӛз еңбектерін отбасы тәрбиесіне арнаған «Ана мектебі» оқулығын жазады. Содан кейін И.Г.Песталоцци отбасы, оның білім алушы тәрбиесіндегі мүмкіншіліктері жайында бірнеше әдеби- педагогикалық шығармаларын жазады. Осылайша, педагогика әрдайым отбасыға, оның тәжірибесіне сүйене отырып дамытылады. Орыс педагогикасында бұл дәстүр жалғастырылады. Мысалы, К.Д.Ушинскийдің шығармашылығын алатын болсақ, ол тәрбиеленушінің тәрбиесі мен оқытылуы ана тілінде жүргізілуі тиіс деген. Халықтың мәдениеті, тарихы жайында оқулықтар

мазмұнына енгізген.

Зерттеушілер ӛз жұмыстарында (Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, М.Жұмабаев) отбасы тәрбиесінің ӛзекті мәселелерін белгілейді:

1. 
   Қоғамдағы ӛзгерістердің отбасы ӛміріндегі кӛрініс.
   
2. 
   Жеке меншіктік мәселесі.
   
3. 
   Адамды адамның қанауы.
   
4. 
   Білім алушылар құқығы.
   
5. 
   Білім алушы тәрбиесіндегі ананың немесе әкенің басымдылығы және т.б.
   

Отбасы – ӛзара жауапкершілік пен ӛзара кӛмек беруге, ортақ тұрмыстық жағдайға, некеге немесе туысқандық байланыстарға негізделген кіші топ, онда жұбайлары, ата-аналары мен білім алушылары, білім алушылардың арасындағы ӛзара әрекеттесуді реттейтін нормалар мен ережелер жасалады. Отбасы жас ұрпақты әлеуметтендірудің маңызды институты. Білім алушы дамуының қай жағын алсақ та, оның тиімділігі отбасыға тәуелді. Отбасы адамның дене және эмоционалдық дамуын қамтамасыз етеді, білім алушының психологиялық жынысының қалыптасуына әсер етеді, білім алушының ақыл-ойының дамуында ерекше орынға ие, сонымен қатар білім алушының оқуға кӛзқарасын қалыптастырады. Отбасы әлеуметтік нормаларды әсіресе отбасы рӛлдерін орындауға қажет нормаларды меңгертуде елеулі орынға ие. Отбасыда әлеуметтік және ұлтаралық қарым-қатынастардан кӛрінетін, адамның ӛмір сүру бағытын, мақсатын, жоспарын, іс-әрекет тәсілдерін анықтайтын негізгі құндылықты бағдарлары қалыптасады. Отбасы адамның әлеуметтік даму үрдісінде үлкен орын алады. Себебі отбасының қолдауы, мақұлдауы, қабылдамауы адамның ортасына бейімделуіне кӛп әсерін тигізеді.

Отбасы тәрбиесі – білім алушыны жан-жақты дамыту мақсатындағы ата-аналар мен отбасының басқа да мүшелерінің білім алушыларға әсер етуі. Отбасы тәрбиесінің мазмұны, сипаты, нәтижесі тұлғалық ресурстарға байланысты. Тұлғалық ресурстар, бір жағынан, отбасы құрамымен (әкесі, шешесі, атасы, әжесі, ағасы және т.б.) анықталса, екінші жағынан, отбасыдағы ересек адамдардың денсаулығының күйімен, білімділік деңгейімен, қызығушылықтарымен, құндылықты бағыттарымен, әлеуметтік мақсаттарымен де белгіленеді. Отбасы тәрбиесінің маңызды сипаты ретінде ондағы қарым-қатынас стилі танылған, яғни отбасыдағы ересек адамдардың білім алушылармен ӛзара әрекеттесу тәсілдері мен сипаты. Олар: авторитарлы (ӛктем), демократиялық, либералды стильдер болуы мүмкін.

Қоғам дамуында отбасы, оның сипаты, ондағы психологиялық ахуал ӛзгерістерге ұшырап, оның түрлі (жақсы, жаман) жақтары шыға бастады. Мысалы, тірі жетімдердің пайда болуы, маскүнемдік, нашақорлық, оралмандар отбасысы, аз қамтылған отбасылар және т.б. Бұл құбылыстардың барлығы отбасының тәрбиелік әсерін ӛте тӛмендеу салдарынан болуда. Бұның нәтижесі

• 
  ажырасқан отбасылар санының кӛбеюі. Ал азап шегетіндер – білім алушылар.
  

аналардың тәрбие ісіне кӛмектесуге, ізгі ниетті орнықтыруға жұмсауы керек.

Отбасы тәрбиесінің әдістері: сендіру, түсіндіру, ақыл-кеңес беру, иландыру, жеке ӛнеге, мадақтау, сыйлық, мақтау, жазалау, білім алушылар үшін қызықты перспектива, достықтан бас тарту, рахаттылыққа рұқсат бермеу. Отбасында тәрбиелік міндеттерді шешуде әр түрлі құралдар бар: сӛз, ата-ана беделі, оқу, табиғат, үй тұрмысы, ұлттық салт-дәстүр, қоғамдық пікір, отбасының рухани және моральдық ахуал, күн тәртібі, әдебиет, спорт мейрамдары, символ, атрибуттар және т.б.