Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| Danalia аталығы саккулинге жабысып, барлық аяқтарын та- стап, денесінің бунакталуын жоғалтып, тұмсығы бар капка айна лады, ол иесі саккулиннің, яғни, Inachus крабына тұмсыкпіасымен енеді. Крабтың денесінде Danalia тұмсықшасы саккулинаның сабакшасына еніп, крабтың паразиті аркылы коректене бастайды, өседі, жұмыртка дамиды жэне біртіндегі аналыкка айналады. Аталык Danalia кезеңінде ұзындығы бар болғаны 1 мм. аналык кезеңінде 13 мм-ге дейін жетеді.
Протерогиыикалык гермафродитизм, яғни, аналык жы- ныс жүйесінің аталыктан ерте дамуы сирек кездеседі. Оган Progynopilidium nolleri таспа кұрты мысал болады. Trichosomoides crassicauda түрінде полигамия байкалады. Оның аналыктарының жыныс жүйесіне кейде 6 ергежейлі аталыктар еніп алады (полиандрия). Бұған карама-карсы синапы (полигиния) даражынысты кан косезуі Macrobi/harzia macrobUharzia күс соргышынан байкауга болады. Бұл түрдің аналыктары аталықтарына Караганда, өте көп, бірак олардан мөлшері жағынан айтарлыкгай кіші болып келеді. Соган байланысты ұрыктану жүретін аталықтыц кұрсак науасында (гинекофорлы канал) кей де 6 аналыкка дейін кездестіруге болады (Me Intosh, 1933). Оган коса аталыктары аналыктарын емее, ксрісінше, аналыктары аталыктарын ізден табады. Гермафродитизмнен баска наразиттсрлін жыныс жүйесінде кең таралған белы: мол өнімділігі, паразиттер өндіретін жұмырткалар санының өте көп болуы. Бұл касиет жұмырткалар санының көптік заңы деп аталады, бұл паразиттің қиын тіршілік циклында кездесетін жағдайларға төтеп беруге мүмкіндік береді. Әрине, көн өнімділік тек паразиттерге ғана тэн қасиет емее. Еркін тіршілік ететін гүрлердің арасында да шектен тыс өнім беру кездеседі. Termes bellicosus термиттер «натіпайымы» К. Эшерихтің (1909) бақылауы бойынша күніне 30 мың жұмырткаға 117 дейін. яғни, жылына 10 млн, ал 10 жыл тіршілігінде 100 млн-ға дейін салады. Паразиттердің өнімділігінің шектен тыс артуына екі түрлі жағдай себепші болады. Бір жағынан, паразиттің үзіліссіз күшті қоректенуінен жыныс аппараты мен жыныс кызметтері өте жақсы дамиды. Екіншіден, жаксы өнім беруші даралардың іріктелуінен бо лады. Миллиондаған жүмырткалардың ішінен тек мықтысы ғана тірі қалып, ол жыныстык жағынан жетілгенде көп санды ұрпак береді де, ол процесс тағы кайталанады. Еркін тіршілік ететін нематодтар әдетте аз санды, оннан жүзге дейін жұмыртқа береді. Trichinella spiralis өзінің кішкене ғана дене мөлшеріне карамастан 10 мыңға дейін дернэсіл берсе, Nectator күніне 9 мыңға жуык жұмыртка өндіреді. Ancylostoma 4-5 жылға жуьщ тіршілік етіп, бір аналығы өзінің тіршілігінде 25-30 млн-ға жуык жұмыртка салады. Сырткы ортада жүре алатын анкилостома дернәсілдерінің аскаридаларға карағанда, жаңа иесінетүсу мүмкіндігі аз емес, олар кездейсок жэне пассивті түрде жаңа иесіне жұмыртқа кезеңінде енеді. Ascaris lumbricoides өзінің 5-6 ай жыныстьщ жетілген тіршілігінде 50-60 млн жұмырткаға дейін салады, яғни анкилостомага Караганда, әлдекайда көп. Clonorchis sinensis жэне Fasciolopsis buski бір-біріне жақын сорғыш- тар, Fasciolopsis buski тәулігіне 2,5, ал Clonorchis sinensis 25 мын жүмыртка салады. Clonorchis-тің тіршілік циклінде негізгі жэне екі аралык иесі бо лады, иесінің біреуінен екіншісіне жырткыштык 39-сурет. Chysochloris лут-африкалык көртышканның түгімде тіршілік ететін Schizocoptes-conjugatus-кенесі. А-құрсагынан карагандағы аталығы; В-аталык аналык нимфамен үзак шағылысу процесінде (суретте аналықтың басы төмен бағытталған) (Лоуренс бойынша) 118арқылы, яғни, бір иесі екіншісін жеу арқылы беріледі. Fasciolopsis церкария кезеңінде су өсімдіктерінде цистаға оранады, циста түрінде пассивті жэне кездейсок иесшщ организмше су аркылы, эдетте, ауыз су арқылы түседі. C/onorchis-тіц Fasciolopsis-ке Караганда, жоғарыда айтылған циклі акырғы иесінің организміне түсу мүмкіндігі салыстырмалы түрде жоғары. Осы ерекшелікке байланысты біріншісінің өнімділігі екіншісіне Караганда, 10 есе аз. Кейде паразиттердің жыныс өнімдері алып өлшемге дейін көтеріледі. Мысалы, шошка солитрі Taenia solium өзінің ұзак тіршілігінде (10-15 жылға дейін) жүздеген миллион (200-300) жұмыртка, еркін тіршілік ететін - ара ұясындағы аналык - жылына өзінің салмағынан 100 есе көп жұмыртқа өндіреді. Жыныстык өнімділігінің артуына байланысты паразитте морфологиялык өзгеріс болады, яғни жыныс мүшесінің мөлшері ұлғаяды. Мысалы, трематодтардың жыныс мүшелері денесінің көп бөлігін алып жатады. Таспа кұрттарда жыныс мүшелері барлык буынды толтырып кана қоймай, дененің бунакка бөлінуіне байла нысты эр буында кайталана отырып, саны өте көп еседі. Денесінің ұзына бойы жыныс аппаратының қайталануы денесі бунақталмаған Ligula, Triaenophorusda түрлерінде де байкалады. Бірақ паразиттер даралар санын көбейтудегі жэне түрдің тіршілігін үзартудағы көрсетілген бейімдеушілікпен шектеліп кана қоймайды, олардың көпшілігі эртүрлі косымша көбею тэсілдерінің даму жагына карай өзгереді. Паразиттердін жүмыртқаларының морфологиялык ерекшеліктері қандай да бір толық бейне бермейді. Бейімделу ба- рысында паразиттердің көптеген топтарында жүмыртқалардың эртүрлілігі көрінеді. Жүмырткаларының морфологиялык ерекшеліктеріне келетін болсақ, кейбір Monogenoidea жұмырткалары эртүрлі өскіндерге ие болған, Б.Е. Быховский (1957) оларды аяқтар мен филаменттері деп ажыраткан. Аяқтары жұмыртканың төменгі полюстерінде, ал филаменттері жоғаргысында калыптасқан. Филамент ерек- ше қакпақшасының болуымен ерекшеленеді. Бұл өкіндердің биологиялық маңыздары эртүрлі болуы мүмкін. Кейбір түрлерінде аяктары, жұмыртқаның несінің тері жабынына бекінуіне арналған. Ұзын филаменттер кейбір паразитті нематодтардың жұмыртқаларында кездеседі. Мысалы, Ascarophis туысының өкілдері. Mermilhidae өкілі Mermis subnigrescens-тің жұмыртка қабыкшалары өте күрделі құрылысты келеді. Жүмыртқаның екі полюсінде өте киын бүтакталған өсінділер орналасқан. Бұл өсінділер, 119 жұмыртка жатынның ішінде болған кезде, оның айналасында орна- ласады, шыгарылған жұмыртқалардың өсінділері жаңбыр тамшысы сиякты болып, жапырақтарға жабысады. Көптеген тұракты паразиттердің жұмыртқалары, аналықтарының жыныс жолындағы безден бөлініп шыккан ерекше цементтер аркылы иесінің түгіне немесе канатына жабысады. 120
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|