Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
Тұрақты паразитизмТұракты паразитизм - паразиттердің сырткы ортада мүлде кездеспеуімен сипатталады. Бір иедегі тұрақты паразитизм. Бұл кұбылыска биттер жаксы мысал болады, олар өмір бойы иесінде мекендейді жэне дамуының барлык сатыларында тек канмен коректенсді. Сондай-ак, осындай сипатка мамыкжетіштер мен жүнжегіштерді жатқызуға болады. олар өмір бойы иесіне бекініп. канын сорып тіпті. жұмырткаларын бит тер тэрізді иесінін канаттарыиа немесе жүндеріне желімдсп тастай- ды. Адамдардың жэне кейбір сүткоректілердің терісінде паразиттік тіршілік ететін кышыма котыр кенелер (Acanis siго) паразитизмнің осы категориясына жатады. Аналыктары тері кабатында мекендеп, оны кеміріп өздеріне жол жасай жүріп жүмыртқаларын салады. Жүмырткадан дамып жетілген телеонимфалар терінің беткі жағына шыгып. ұрыктанып содан кейін телеонимфалар кайта теріге еніп, бір рет түлеп. ересек аналыкка айналып. жұмырткаларын салады. Мұндай аналыктардың өмірі жүмыртка салған күннен бастап 6-8 аптаға созылады (8-сурет). сурет. Қышыма кене Acarus siro: А-аналығы (құрсак жағынан); В-аналығы тері қабатына жүмыртқаларын салуда: С-аталығы (кұрсак жагынан). D-дернэсілі 38Тұрақты паразитизм қарапайымдылардыңарасындадабайқалады. Trypanosoma equiperdwn бір түрге жататын иелердің (жылқының) бірінен екіншісіне жыныстык катынаста беріледі жэне иесінен тыс (жылкы) жерде олардың ешкандай сатысының болуы мүмкін емес. Иеаеріп алмастыру арқылы жүретіи тұрақты паразитизм._Бұл катарта гіршілігінің барлык кезеңінде еркін тіршілік стпейтін, со- пымен қатар ұрпағын паралельді кезектілікпен, ислерін реттілікпен алмасгыратын паразиттер жатады. Әсіресе, карапайымдылардың ішінде Haemosporidia отрядының Plasmodium туысының паразиттері адамдарда жыныссыз, ал бсзгек масаларда жынысты көбсйсді, co in,імен плазмодия бір иеден скіншісіне еркін тіршіліксіз тікелей ал- масып отырады. Осыған ұксас трппаносомалар туысының окілдері цсце шыбыны (Glossina) арқылы немесе лейшмания шіркейлер- москиттер аркылы тасымалданады. Мүндай жағдайда паразиттердің іасымалдануы бір ие тасымалдаушы баска омырткалы иенің канымен коректенуі ксзіндс жүреді. Кесірткслердің паразиті Schelluckiu bo/ivari мен тышкандардыц паразита - Hepatozoon muris гамазид кснслер аркылы бір иеден баска псі с тасымалданады. I амазид кене омырткалы жануарлардын канын сору кезінде озіне паразитты жүқтырады, ал осындай закымдалтан кснелерді корек ету аркылы басқалары зақымдалады. Паразиттік кұрттар трихинеллалар (Trichinella spiralis) иесінің бүлшыкетіндс дсрнэсілдік сатысында цистаға оранып тіршілік етеді, ал сол иені баскасы жемтік езу аркылы пайдаланса, онда ішекке түскен дернэсіл жыныстык сатыға жетіліп ұрықтанады. Копуляциядан кейін олардың аталыктары оліп, аналыктары иесінің ііпск кабырғасына епіп, дсрнэсілдерін тірідей туады, олар кан агынымен таралып біртіндеп бүлшыкет клеткаларына енеді, сол жсрде өсіп капсулаға оранып, тыныштык инвазиялык сагыга өтеді. Осылайша, трихинелланың даму цикліпің барлық кезеңдері иесінің ішінде ғана сырткы ортаға шыкпай өтеді. Бір иенің келесі ұрпаңтарыиа паразиттердің тасымалда- иуы мен иесін алмастыратыи түрақты паразитизм. Мұндай паразитизмді- трансовариальды деп те атайды, яғни иесінің (аналыкының) тікелей закымдалтан жұмыртка клеткалары аркылы олардың үрпактарьща паразиттіц тасымалдануы. Бұл күбылыска иксодалык кенелер тарататын үй жануарларыныц кан паразиттері Piroplasmidae (Babesiidae) тұкымдасы мысал болып табылады. Кене аналыктары ауру жануарлардын канын сортан кезде пироплазма- 39ны өзіне жұқтырады. Ю.И Полянский жэне Е.М Хейсин (1959), Е.А Муратов жэне Е.М Хейсин (1959) жэне т.б. деректері бойынша кенснін ішегіне түскен паразит гемоцельте өтіп, сол жерде түйреуіш тэрізді формата айналып, осы жерден кененің дамып келе жатқан ооциттеріне өтеді. Әрі карай пироплазманың түйреуіш тәрізді формасы кененің аналықтары салған жұмырткаларында эрі карай дернәсілдерінде жәнс кене метаморфозаның келесі фазаларында кездеседі. Осындай закымдалған аналықтардан дамыған үрпақтар: жұмырткалар, дернэсілдер, нимфа жэне ересек кенслср иесіне шабу- ыл жасап канын сорғанда оған инвазионды болып табылады, мүндай формалар иесіне пироплазма ауруын таратады. Брумпта (Brumpt, 1937) жэне А. А. Марков жэне онып эріптестерінің (1952-1957) еңбектері арқылы кенелердің бірнеше үрпактарында пироплазманың транеовариальды жолымен берілуі болатыны жэне кайталануы дэлелденген. Мысалы, Piroplasma amis кенелерінде [Rhipicephalus sanguineus) 5 үрпакка беріледі, ал Р. caballi кенелерінде (НуаіоттарһітЬеит) - 1 ұрпакка беріледі. Кенелердің Ixodes жэне Dermacentor туысының өкілдері пиро- плазмаларды трансовариальды жолымен тасымалдайтыны белгілі болды. 40IV тарау. Жануарлар әлеміндегі паразитизмнің таралуы Паразитизм - табиғатта ерекше кең таралған, эсіресе, жануар лар әлеміндегі эртүрлі топтарында паразиттер кездеседі, олардың таралуында бірталай ерекшеліктері бар (Кнорре, 1937). Әртүрлі топтарындағы паразиттердің кыскаша көрсеткіштері келесі сипатта. Қарапайымдылар (Protozoa) тобына кіретін бес типтің барлығында паразиттік өкілдері кездескенімен, солардың ішінде тек екі типтің өкілдері толығымен паразиттерден тұрады. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|