Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
lsopoda отряды Gnathiidae тұқымдасының түрлерінде жыныс диморфизмі соншалықты катты дамығаны, тіпті, олардың аналығы мен аталығын ұзақ жылдар бойы екі туысқа жатқызып, ажырата алмаған.
33Ересек Gnathiidae-лар еркін тіршілік етеді, бірак коректенбейді, сондыктан да олардың көпшілігінің ауыз аппараты семіп кеткен. Олардың Praniza атаумен белгілі дернәсілдері балыктың тері жабы- нында паразиттік тіршілік етеді. Олар иесінің терісін инелі жактарымен тесіп канын сорып коректенеді. Сонымен, жоғарыда көрсетілген Copepoda мен Isopoda отрядының дернәсілдерінің паразиттік тіршілік етуі биологиялық манызы өте күшті, себебі дернэсілдері молшылык сүііык қорекпен паразиттік қоректенуінен олар тек жеткілікті қоректік материалдарды алып коймай, сонымен катар өмір бойы ересек кезеңін камтамасыз ететін, тіпті, жыныс өнімдерінің дамуына да мүмкіндік беретін кор жинайды. Дернэсілдік (ларвальдык) паразитизмге жаксы бейімделген теңіз өрмекшілері - Pantopoda-mp, олар жука денелі, үзын аяқты, сырткы пішіні өрмекшілерге ұксас болып келетін теңіз буынаяқтылары. Олардыңбіріншіжұп аяктарыныңұшы майда кыскыштарғаайналған, бұлар хелифоралар деп аталады жэне жемтігін ұстауға бейімделген. Осы хелифоралар аркылы теңіз өрмекшілердің дернэсілдерінің көбісі теңіз гидроидты полиптердің гидранттарын жэне гонофора- ларын үзіп алып, оларды тұмсыкка апарып сорып жүтады. Гидроидты полиптерден баска теңіз өрмекшілері актиниялардың. моллюскалардың, тікентерілілердің үлпаларымен коректеніп паразиттік тіршілік етеді. Көпшілік жағдайда Pantopoda-ның дернәсілдері теңіз гидроид- тардың кабытын тесіп, түмсығымен сөлін сорады немесе полип тер колониясының гастральды куысына өтіп, аяқтарының 2 жэне 3 жүбын жойып, кап тэрізді формата айналып, паразиттік тіршілік етеді (Achelia, Dodecalopoda туыстарында). Ammothea, Pycnogonum туыстарының дернәсілдерінде аяқтарының негізгі буындарында екі немесе көп клеткалы өрмек бездері болады. Сол бездердің шығарған өрмектері арқылы дернэсілдер гидроидты полиптердің колониясына жабысып, паразиттік тіршілік етуге көшеді. Даму барысында, ересек түрге айналғанша, дернәсіл бірнеше рет түлеп өседі. Даму барысында дернэсілдердің эктопаразиттік жэне эндопаразиттік тіршілікке өтуі байкалады, яғни гидроидты полиптердің колониясына жабыскан, гидроидтардың кабығын тесіп ішіндегі сөлін сорған дернэсіл енді гидроидтардың гидранттарына өтігі, тұмсығын полиптің аузына ба- тырып ішіндегі барлык қорек заттарын сорып алады. Ларвальдык (дернәсілдік) паразитизм насекомдардың арасында көп кездеседі. Мысалы, шаншарлардың (Ichneumonidae, Aphidiidae, 34Brciconidae, Trichogrammatidae) жұмыртка салғыштары ұзын, ине тэрізді өткір болады. Олар өздерінің жұмырткаларын баска насекомдардың жұмыртқаларына, дернэсілдеріне, қуыршактарына жэне ересектерінің денесіне салады. Ал шаншарлардың салған жүмыртқаларынан шыққан дернэсілдері иелерінің ішкі мүшелерін залалдап коректенеді. Шаншарлардың көптеген түрлерінін ішінде зиянкестерге карсы биологиялық күрес үшін пайдалы түрлері: апантелес (.Apanteles okmieratus) капуста ак көбелектің, долана көбелектің жүлдызкүртына 30-60-ка дейін жүмыртқа салып залалдайды; афелинус (Aphelinus таіі) өсімдік биттердің, сымырлардың денесіне жұмырткаларын салып залалдайды; трихограмма (Trichogramma evanoscens) өзінің жүмырткаларын зиянды насекомдардың жұмырткаларына салады. Қуыршактан шыккан ересек шаншарлар еркін тіршілік етеді. Шаншарлардан баска дернэсілдерінің паразиттік тіршілік етуі: гахиналар (Тасһіпісіае) тұқымдастарында; бөгелектер (Oestridae); кансорғыштар (.Hippoboscidae) тұкымдастарында кездеседі. Мысалы, бөгелектердің дернэсілдері малдардың тері астында, карында, мұрын. маңдай, жак куысында тіршілік етіп, осы мүшелерді зақымдайды. Дернэсілдік паразитизмге моллюскалардьщ ішінде Unionidae түкымдасы жаксы мысал бела алады. Бұл такгажелбезекгі моллюскалар, жүмырткаларын жслбезек жапыракшаларьшыіі арасы- на салады, сол жерде ерекше каруланпл і бақалшағының шеткі жакгарьпздатісшелері бар глохңдия дернәсілі да- миды (6-слрет). Глохидияның дамуы енді балыктың денесінде өтуі кажет. Моллюскалар- дың маңынан жакын аракашыктыкта балык- сурет. Глохидия Unionidae: А-балықтың жейбезегіне жабыскан глохндиялар; В-желбезектегі ісіктердің ішінде орналасқан глохидпялар; С-глохидияның сырткы көрінісі 35тар жүзген кезде, мол люска өзінің сифонды тесігі аркылы көптеген глохидияларды сыртка бүркейді, олар балықтың желбезегіне жэне де жүзбе канаттарына жабысады. Иесінің эпителийін тітіркендіріп, ілмешектерімен ұлпаны жаралап енген гло- хидия дернәсілі иесінің ұлпа маңайын ісіндіреді. Дернәсілдер ісіктің ішінде иесінің шырынымен каркынды коректеніп, метаморфозға ұшырайды, сосын ісік кабырғасын жарып, су түбіне кэдімгі қалыптаскан моллюска түседі. Айкүлақтың осылай дамуы уакытша паразиттік тіршілік етуіне байланысты жэне метаморфозы 1-2 айда жүреді, ал калган барлык уақытында еркін тіршілік етеді. Имагинальды паразитизм дернәсілдікке Караганда, жиі кездесетін кұбылыс. Паразиттік тіршілік тек паразиттің ересек особтарына тэн болса, ал олардың дернәсілдері еркін тіршілік ететін ағза ретінде си- пап'алады. Имагинальды паразитизм, Strongylata отряд тармагының көпшілік өкілдерінде кездеседі. Мысалы, Ancylostoma duodenale-нъщ ересек жетілген түрі адамдардың ішегінде паразиттік тіршілік етеді. Паразиттың жұмыртқалары нэжіс аркылы сыртқа шыгарылып олар- дан бірінші сатылык дернэсілдер пайда болады, екі рет түлеп үшінші сатылык дернэсілге айналған кезде, инвазиялық сатысына айналады. Дернэсілдер үзак уакыт бойы ылғал топыракта мекендейді. Олар иесінің терісі арқылы денеге еніп, эрі карай дамуы қан айналу жүйесінде өтеді, миграция жасау кезінде екі рет түлеп, тыныс жолы аркылы ас қорыту жүйесіне түсіп сол жерде жыныстык жетілген особтарға айналады <7-cvpem). жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|