Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
Жыныс жүйесіКөпшілік паразиттің көбею кызметінде, карапайым көбею эдісінен баска, жануардың көбеюге кабілеттілігін арттыратын баскада әдістер пайда болған. Паразиттік тіршілік ету, паразиттердің иесінің денесіне таңылуы, эртүрлі жыныс өкілдерінін бір-бірімен кездесуін киындатады. Бұл паразиттік тіршілікке тэн фактор, паразиттердің гермафро- дитизмге бейім екенін көрсетеді. Паразиттердің көпшілігі гер- мафродиттер. Паразиттерде гермафродитизмнің пайда болу жолы екі түрлі болуы мүмкін. Паразиттердегі гермафродитизм тарихи кезеңмен түсіндіріледі, яғни еркін тіршілік ететін гермафродитті ата-тектерінен пайда болған. Trematodes жэне Cestodes класта- ры гермафродитті ТигЬеІІагіа-дая бастау алған; сонымен катар гермафродитті Rhizocephala еркін тіршілік ететін Rhizocephala-дан пайда болтан. Мұндай гермафродитизм сүліктерде де кездеседі (гермафродитті Oligocheata ұрпактары). Кейбір нематодтарда мысалы, Rhabdias bufonis-тін паразитті ұрпағында гермафродитизм баскаша сипатта, өйткені барлык еркін тіршілік ететін нематодтардың барлығы дара жыныстылар. Мұндай жағдайларда жыныс жүйесіне паразиттік тіршілік етудің эсерін айтуға болады. Бұл категорияға Myzostomida гермафродитизмі жата- ды, өйткені Polycheata-ның көпшілігі дара жынысты, сонымен катар көптеген паразиттік Isopoda-лардың гермафродиттік жағдайлары жатады (Cvmothoidae, Entoniscidae). Prosobranhia-ныңда паразиттік тіршілік етуіне байланысты гермафродитизмге өтуі түсінікті. Еркін тіршілік ететін Prosobranhia, Еиііта туысы дара жынысты. Eulima- нын кейбір түрлері дара жыныстылығын сактай отырып, теңіз 110
Entoconhidae тұкымдасындағы Gastropoda, накты айтканда, Enteroxenos туысында (Stichopus tremulus голотуриінің дене куысындағы) жэне Parenteroxenos туысында (Cucumaria japonica голотуридің дене куысындағы) кэдімгі гермафродитизм байкалады. Солайша кейбір паразиттік Gastropoda-да аталықтары ергежейлі болады (мысалы Entocolax туысы), осыған карай паразитті Gastropoda-нъщ гермафродитизмі кейбір шаянтәрізділердегідей аналыктарының өзгеруінен (оларда аталык жыныс безінің пайда бо- луы), аталыктарының жойылуынан пайда болтан тэрізді (Bonnevie, 1902; Иванов, 1947; Шванвич, 1917). Паразитті тіршілік етуге жақсы бейімделген ескекаякты Хепосоеіота шаяны да гермафродитті. сурет. Nematobothriumfilarina дене қүрылысы (Ямагути бойынша) 1- ауыз; 2- жұтқыншақ; 3 - жыныс клоакасы; 4- тұқым; 5- тұқым жолы; 6 -аналык без; 7- сарыуыз; 8 -ішек Сорғыштардын арасында, теңіз балыктарының терісінің астында, желбезектерінде не- месе ауыз куысында тіршілік ететін Didymozoonidae деп ата- латын кызыкты тұкымдас бар. Олар ерекше тері асты капсула- ларында эркашан жұп күйінде кездеседі. Бүл тұкымдастын кейбір өкілдері, мысалы, скумбриядағы Didymozoon scombri, әдеттегі гермафродит- тер. Бұл жердегі бейімдеушілік айкас ұрыктануға бейімделу болып табылады. Бірак баска Didymozoonidae тұқымдасында, дэлірек айтканда, Sciaena- ның желбезек қуысындағы Nematobothrium filarina (32-сурет), гермафродитті болса да екі дара бір капсулада жатады, бірак мөлшері жэне жүмыртқа өндірушілік кабілеттері бойынша айырмашылықтары бар. Бір дарада олар аз болады, сондыктан олар ашык түсті жэне дамуға кабілетсіз кел- се, екіншісінің көптеген жұмырткалары калыпты болады. Ал түқымдастың тунец (Thymus) балығында кездесетін үшінші Wedlia 111 bipartita өкілінде (33-cypem), эр жұптың екі дарасы да тек өлшемдері жағына ғана емес (4 жэне 9 мм) және жыныс аппараттарының кұрылысы жағынан ерекшеленеді. Кіші дарасында аталык жыныс аппараты жаксы дамыған, ал аналығы бар, бірак өлшемі кішкентай жэне қызмет етуге қабілетсіз. Сондыктан бұл дара аталык болып табылады. Үлкен дарада аналык жыныс жүйесі толық дамыған, ал аталык жүйеден тек тұкым жолының қалдығы ғана сакталған. Сорғыштардың арасында дара жынысты жэне эрқашанда жыныстардың шағылысуы кан косезуінде (Schistosomatidae) байкалады. Жалпак, бірак кысқа Schistosoma аталығы жіңішке жэне ұзын аналығын денесінің бүйір жактарымен орап алады. Осы күйінде бүл кұрттардың жүбы адамның жэне сүткоректілердің та- мырларында бекініп тұрады. сурет. Тунец балығындағы Wedlia bipartita (Didymozoonidae) сорғышы A - жалпы капсуладан бөлініп алынған аталык пен аналык (5 есе үлкейтілген); В - 15 есе үлкейтілген оқшауланған аналығы; С - аталык (Х20) (Однер бойынша). 1- жыныс саңылауы; 2- ауыз сорғышы; 3- тұқым жолы; 4- ішек бүгақшалары; 5- жатын; 6 -түқым; 7 -аналық жыныс жүйесінің калдығы 112 34-сурет. Diplozoon paradoxum. А-косылып кеткен екі ересек дара; В-кабыкшаның жіп тэрізді өсіндісі бар жұмыртка; С-еркін жүзіп жүрген дернәсіл (Быховский бойынша) жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|