Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен

35-сурет. Gynaandmtaenia stammeri
кұрылысы.
A- Gynaandmtaenia stammeri стро- биласы. Аталык жэне аналық проглотиттердің кезектесуі көрініп тұр.; В-алдыңғы өсінді мен созылған тұмсыгы бар бас (Фурман бойынша)

байкалған (Berg, 1957). Қызығы, Зсһ.матопі теңіз шошқасы немесе кояндарында, тіпті, гермафродитті да- ралар дамуы мүмкін (Vogel, 1947).

Дара жыныстылыкка өту бірлі жарым жағдайлары Cestodes-тің арасында байқалады. Ең алдымен, жыныстардың ажырауын Фурманов сипаттаған Gynaandmtaenia stammeri-jxyvi (35-сурет) байқауға бо- лады (Furmann, 1936).
Оның стробиласында аталык жэне аналық бунақтар кезектесіп орнала- сады жэне біріншісі екіншісінен кіші болып келеді. Соған байланысты бұл

114

36-сурет. Дара жынысты Dioicocestus цестодсының екі стробиласы.

А-аналык ( 9) жэне В-аталық
(с?) (Фурман бойынша)

жерде эр буын бір жынысты жы- ныс аппаратынан турады.
Кейбір сукұстарынын ішегін- дегі Dioicocestus-ты карас- тыратын болсак. бұл цестодтар- да стробилалар немесе скі түрлі: біреуі - тек аталык, екіншісі
- тек аналык (36-сурет) тізбек бар.
Соған байланысты аталыкжэне аналык гізбектер жүл-жұбымен кездеседі. Мұндай ғажайып сәйкестіктің болуын Diococestus финкасында екі бастың дамуы- мен түсіндіруге болады, біреуі аталықты, екіншісі аналык тізбекті береді. бұл жағдайда соңты иесі эркашанда өзінің ішегінде эртүрлі жыныстағы екі тізбекте болу керек.
Екі жыныстың жүптык мыкты байланысуы кейде дара жынысты паразиттерде де байқалады, мысалы, құстың трахеясындағы Sungamus trahea паразитінде (37-сурет).
Бұл нематодтың аталығы


37-сурет. Паразит нематодтардың жыныстык жұптасуы. А-иесінің кабырғасына соргыш гәрізді денесінің арткы ұшымен бекінген Hedruris cmdrophora, аталык
оны бірнеше рет шырмаған күйі. В-Syngamus trachea жұбы, кішкентай аталык аналықтың жыныс саңылауының аймағына косылып өседі; аналыктың ішінде

аналығының жыныс еаңылауы иерелеңдеген жыныс жүйесінің түтігі
аймағына берік бекініп, оның көрініп тұр (Кюкенталь бойынша) денесімен бірігіп кетеді,
сондыктан жануарлар эркашан жүп болып, кіші аталык жэне одан үш есе ірі аналық екеуі бірге жүреді. Мұндай жағдайды судағы салқынқанды омыртқалылардың өңеші мен қарынында кездееетін паразиттер Hedruris нематодтарынан (37-сурет) кездестіруге бо­ лады. Hedruris аналығы-ерекше кұйрык клапаны аркылы иесінің өңешінің шырышты қабыршағына бекінсе, ал аталығы аналығының айналасында штопор тәрізді бірнешс per оралып жатады.
Әртүрлі жыныстағы даралардың шағылысуы егеукұйрыктын куығында тіршілік ететін Trichosomoides crassicauda (38-сурет) не-

115

38-сурет. Жыныс түтүгінде аталығы бар егеукуйрыктың қуығындағы Trichosomoides crassicauda аналығы (Ккженталь бойынша)
матодтарында ерекше сипатка ие. Бул түрдің аталыктары аналықтың жыныс жолына еніп, урыктандыра отырып, сол жерде паразиттік тіршілік етеді.
Африкалык алтын көртышкандағы (Chrysochloris, немесе Bematiscus) Schizocoptes conjugatus (Listrophoridae тұқымдасы) кенесінде аталык пен аналыктың шағылысу ұзактығы байқалған. Бул түрдің аталыктары аналык нимфамен ұзақ уақыт шағылысу жағдайында болтан.
Ьул кезде екеуі де бастарын қарама-карсы жакка каратып, артқы бөлімдерімен байланысады (39-су- рет). Аталықтын артқы жағында ілгектэрізді өсіндісі болады, ол аналыктың денесінің соңғы бөлімін ұстауға арналған, сонымен катар, аналыктарының екі төмпешігімен сэйкес келетін екі мыкты курсак сорғыштары болады. Қосылған жану- арлар козғалып, бір организм тэрізді тіршілік етеді.
Жалпы. паразитті, эсіресе,

эндопаразитті жануарларда гермафродитизмге дағдылану тенденциясы бар деген корытынды жасауға болады. Гермафродиттерде аталык жэне аналык гонадалар эр уакытта пісіп жетіледі, эдетте, алдымен, аталык жыныс бездері, кейінірек аналык дамиды, муны протерандриялық гер­ мафродитизм деп атайды. Яғни, жануар алдымен аталық сиякты, кейін аналық сиякты кызмет аткарады, бул кұбылыс гермафродиттерді зертте- уде көптеген кателіктерге ұрындырды. Myzostomida-ны алдымен дара- жыныстылар катарына коскан, себебі олар теңіз лалагүлінің денесіндегі томпайған жерінде жиі жуп күйінде кездескен, оның біреуінде жақсы жетілген аталык, екіншісінде аналык жыныс жүйесі болған. «Аталык» дара «аналыктан» кэдімгідей кіші жэне оны ергежейлі аталык деп карастыруға болатын. Негізінде екеуі де эртүрлі кезендегі маңызды гер- мафродиттер, «аталығы» біртіндеп өсіп, аналык гонадалары жетілін,
«аналықка» айналады екен.

116