Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| 42- сурет. Паразиттік медузалардың фороциттері.
A - Сипіпаprobocidea медузасының амеба тэрізді фороциттің ішіндегі бөлініп жаткан жүмыртқасы; В - Cimoctantha parasitica медузасының, өз фороцитінде керіліп жаткан (Мечников бойынша), жыбырлақ жас дернэсілі; 1- фороцит ядросы, 2- дернәсіл , 3-фороцит 126мерзімде болатын еркін жүзу сатысынан өтеді де баска медузалардың гастральді куысына паразиттік тіршілік ету үшін енеді. Фороциттің түзілуі мен кызмет аткаруы, Сипіпа медузасының еркін тіршілік ету кезеңіне сэйкес келеді, бірак бұл бейімделушілік тек паразиттік медузаларда, Сипіпа-ның аналық дараның денесінде паразиттік тіршілігінің әсерінен пайда болған белгілер кездеседі. Monstrillidae ескекаякты шаяндардың науплиустарында, еркін тіршілік ететін ескекаяктылар сиякты жүзуге арналған үш жүп аяктары бар, бірак оның үшінші жұбы ілгек тэрізді пішінге айна- лып, иесіне бекінуге немесе онын денесінде козғалу үшін кызмет аткарады. Дигенетикалык сорғыштардың лавральді еркін тіршілік етуші кезеңіндегі бейімделушілік белгілері түрліше болады. Ол аралык немесе негізгі иесін табуға жэне оның денесіне енуге бағытталған. Церкарийлердің иесіне енуінің белсенді жэне пассивті жолы бар. Белсенді ену кезінде церкарий денеге бүрғылап тесу жолымен енеді, ал пассивті енуде иесі церкарийді жұтуы аркылы жүзеге асады. Церкарийлердің оларды козғалыска келтіретін барлык адаптациялык өзгерістерде маңызды рөл аткаратын арнайы мүшелері - кұйрықтары болады. Бірнеше накты мысалдарды карастырайык. Sanguinicola туысының церкариінде (43-сурет) ұзын, екіге бөлінген кұйрығы жэне ара тәрізді жүзгіш мембранасы болады. Бұл бейімделушілік белгілерінің арқасында олар су қабатында ұзак уақыт қалқып жүзе алады. Балыктармен аракатынаста церкарийлер олардың сыртқы жабындарына орналасып, содан соң бұрғылап кан тамырларына енеді, сол жерде жыныстық жетілген ересек сорғышқа айналады. Ал, кұстардың ішегінде ересек күйінде паразиттік тіршілік ететін Diplostomum spathaceum церкарийлерінін бейімделуші сипа- ты баска болады. Бүл жерде екінші аралык иесіне эртүрлі балыктар жатады, онда метацеркарийлері көз бүршағында жэне көздің шыны гәрізді затына келіп токтайды. Церкарийлердің денелерінің соңғы бөлімінде бұтакталған, түкті үзын кұйрығы болады. Бұл құйрык су қабатында горизонтальді жайылып церкарийдің суда ұзақ уакыт калқып жүзуіне мүмкіндік береді. Белгілі уакыт аралығында церка рийлер күйрыктарыгаен белсенді козғалыстар жасап, судың жоғарғы қабатына көтеріледі де, біртіндеп су қабатында калкып төмендей береді. Церкарийлер балықтармен жанасканда бірден күйрыктарын тастап, балықтың сырткы жабынына белсенді түрде енеді. Баска 127пелагикалык церкарийлерде, мысалы, Lepocreadium album-арапык иесі болып А/суоре планктонды полихеті болып табылады. Оның кұйрығының скі жағынан су кабатында «калкуға» мүмкіндік беретін скі катар ұзын кылтанактар дамиды. Пассивті жұтылатын церке- рийлерден иесіне снугс бейімделген бірқатар белгілері дамыған. Hemiruidae тұқымдасындағы теңіз сорғыштарыныц екінші аралык иесіне кейбір планктонды организмдер жатады (Copepoda, Sagitta). Осыған байланысты церкарийлерде үзак уакыт суда қалкып тұруына мүмкіндік беретін бейімделушілік (43-сурет) панда болған. Церкарийлердің денесі ерекше, мөлдір капсуламен капталған, оның сыртын түрлі. ұзын филаменттар, кейде колшагырға ұқсас кылтанды өсінділер (43-сурвт) каптап түрады. Сондай-ақ, ересек 43-сурет. IІесіне жұғуға бейімделген эртүрлі Trematodes церкариялары. А-жыиыстық жегілген күйінде балықтың қанында кездесстін Sanguinicola туысының церкариясы; В-камера ішіндегі маса дернәсілінің кұрылысына үксас Azygia туысының церкариясы; C-Hemiurus туысының церкариясы, күйрығыныц өсінділері плапктон- ды тіршілік етуіне мумкіндік береді; D-Diplostomwn туысының церка риясы, құйрық бұтақтары деиесін суда ілінген күйіиде үсгпап тұруга мумкіндік береді; Е, F-Diploslomum жэне Cotylurus церкарилерінің флотация кезіндегі денесін үстау қалпы (А.О.Н.Ғ-Гинецинскаяның суреттері, В-Возенберг-Лунду бойынша, С-Чубрик бойынша) 128кезінде шортан жэне басқа да жырткыш балыктардың ішегінде паразиттік тіршілік ететін Azygia Іисіі сорғыш церкарийінің құрлысы да ерекше болып келеді. Бұл жағдайда мимикрия байкалады, яғни церкария Culicidae тұкымдасы масаларының дсрнәсілінің кұрылысын қайталайды (130-сурет). Церкарийлердің козғалысы да дернәеілдердің козғалысына ұксас. Насеком дернэсілдерімен белсенді коректенетін балык шабактары Azygia церкарийін бірге жеп қояды да сорғыштармен зақымданады. Кейбір церкарийлердің кұйрығы гипертрофияға ұшырап, көлемі ұлғаяды, алдыңғы ұшында церкарий тартыла алатын қалташығы бо- лады. Церкарийлердің кұйрығына ұқсас құйрыктың маңызы өте көп. Asigia церкариінің кұйрыктарының ұлғаюы Л. Шидаттың (Szidat, 1932) бакылауы бойынша (Szidat. 1932) церкарийлердің шортан шабактарыиың көздеріне тез ілінуіне мүмкіндік береді. Сонымен катар, церкарий күйрығының калташасына тығылу нэтижесінде балыктың аскорыту жолында өзін закымданудан сактайды. Суда пассивті жүзуге бейімделушілік баска паразиттердің пропогативті даму кезеңінде де кездеседі. Пантопод дернзсілдерінің кейбір түрлерінде денесінің ұзын өсінділері осындай қызмет аткарады. Myxosporidia мен Actinomyxidia (Ceratomyxa longispina, Tractinomvxon т.б) спораларының өте үлкен өсінділері бетті ұлғайту кызметін аткарады (■44-сурет). 44-сурет. Myxosporidia мен Actinomyxidia споралары, олардыц судағы флотациясын жүзеге асыратын үзын өсінділері. A-Ceratomyxa spinosa, B-Mitraspora caudate, C-Ahenneguya, D-Sphaeractinomyxon stolci, E-Triactinomyxon ignotum, F-Hexactinomyxon psammoryctes (Веньон бойынша) 129 Кейбір шаншарлардын Perilampidae, Eucharidae (45-сурет) өкілдерінде лавральді бейімделушіліктері ерекше. Шаншардын жұмырткадан шыккан дернэсілінің түсі ак, кұрт тэрізді бола- ды, аяқтары жэне баска косымша өскіндері болмайды, өте баяу козғалады. Дернәсілдердін сипатының мұндай болуының себебі, ересектері жұмыртқаларын баска насекомдардың дернэсілдеріне немесе жұмырткаларына, яғии дайын корек ортасына салуы- на байланысты. Perilampidae мен Eucharidae өздерінің майда жұмырткаларын есімдіктердін түрлі бөліктеріне салады, сондыктан жұмырткадан шыккан дернэсіл өзіне кажет иесін өзі табуы кажет. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|