Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология(Таным мәселелері) Әлеуметтік философия



бет101/231
Дата23.12.2022
өлшемі5,05 Mb.
#164080
түріОқулық
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   231
Байланысты:
философия Серик Мырзалы

Гельвеций (1715-1771 жж.) де осы көрсетілген тұрғыдан мораль мәселелерін қарап, адамның қайсыбір ләззат алу формаларының негізінде сезім толкыны жатыр, ал кейбір адамдардың өзімшілдігіне келер болсақ, оны тәрбиенің негізінде түзеуге болады деген пікір айтады.
Гольбах (1723-1789 жж.) өзінің «Табиғат жүйесі» деген көлемді еңбегінде: «Өзімен-өзі өмір сүріп жатқан табиғат дүниедеге барлық құбылыстардың себебін құрайды», - деген батыл да терең пікірге келеді. Табиғат дегеніміз — орасан зор шеберхана. Материяның негізгі өмір сүру тәсілі - қозғалыс. Ал тарту мен инерция материяның ең терең табиғи қасиеттері.
Өзінің әлеуметтік философиясында ғалым адамдарды азаматтылыққа, заңға көнуге, елді корғауға, қайсыбір саясаттағы озбырлыққа карсы күресуге, жоғары мәдениетті басқару жүйесін орнатуға шақырады.
Мораль саласындағы негізгі құндылықтарға ол ізгілік, ақиқат, зердені жатқызып, тек соларға ғана табынуға болады деген пікірге келеді. Ол қайсыбір діни көзқарастарды қабылдамай, діни надандыктан арылуға шақырады.
Дидро (1713-1784 жж.) - ұлы француз ағартушыларының бірі. Оның басшылығы мен ұйымдастыру қабілетінің арқасында XVIII ғ. «Француз энциклопедиясы» басылып шыға бастады (салыстырыңыз: Қазақ совет энциклопедиясы XX ғ. 70-ші жылдарында жарық көре бастады). Онда сол кезге дейін жиналған ғылыми деректердің негізінде дүниеге жаңа көзқарас, жаңа саяси, құқтық, гуманистік идеялар дүниеге келіп, кеңінен қоғамда тарала бастайды. Ол француз халқының рухани жаңаруына өзінің өшпес ізін қалдырды.
Негізгі еңбектері: «Табиғатты түсінудегі ойлар жөнінде», «Д'Аламбердің Дидромен сухбаты», «Материя мен қозғалыстын философиялық принциптері» т.с.с.
Егер француз ағартушыларының көпшілігі деистік көзқараста болса, Дидро өзінің философиялық көзкарастарында таза материалистік бағытқа көшеді.
Дүниедегі субстанция біреу ғана - ол материя, ал оның себебі өзінің ішінде, сондықтан оны түсініп, тану үшін ешқандай Құдай идеясы керек емес. Материяны ешкім жаратқан жоқ, ол өзінің даму заңдылықтарының негізінде мәңгілік өмір сүріп жатыр. Дидро материяның өмір сүру тәсілін козғалыстан көреді, сондықтан оларды бір-бірінен ажырата алмаймыз. Бүкіл табиғат мәңгі қозғалыста, бір нәрселер жойылып, екіншілері онын орнына келіп жатыр. Дидроның ең тамаша ойы: ол материяның өзіндік ішкі күштерін мойындап және оның қайнар көзін ішкі қайшылықтардан іздейді.
Адам мәселесіне келер болсақ, Дидро оны басқа тіршіліктер сияқты өзінің қалыптасу, жетілу тарихынан өтті деген пікірге келеді. Адамның санасы ол Құдайдың оған берген сыйы емес, ол -материяның даму жолында пайда болған құбылыс. Ол тіршіліктің күрделену жолында пайда болады.
«Қоғамдық шарт» теориясына сүйене отырып, Дидро корольдің билігінің Құдай берген билігі жөніндегі сол кездегі кең тараған пікірге қарсы шығып, оны әшкерлейді. Ол конституциямен шектелген монархияны жақтап, ағарған биліктің қажет екенін көрсету жолында талай ойларды козғайды.
Адамның өзімшілдігін мойындағанмен, Дидро оны ақыл-оймен тежеп, баскалардың да мүдделерін түсініп, адам өзін-өзі тежей, шеңберлей алатын дәрежеге көтерілуі керек деген гуманистік ойларды келтіреді.
Қорыта келе, біз француз ағартушьшарыньщ философия тарихындағы алатын ерекше орнын тағы да атап өткіміз келеді. Олардың айтып кеткен көп ойлары осы күнге дейін өзінің өзектілігімен бізді таңғалдырып, ішкі дүниемізде шабыт оятып, жаңа ой-пікірлерді тудырады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   231




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет