Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»

260
осьінде орналасқан (9.6 және 9.7
-
суреттерді қараңыз).
Зәкір тізбегі ажыратылған, яғни ток 
І
з
=
0 
болған кезде
, 
машинаның магнит өрісі басты полюстердің орамасында 
І
қ 
қозу 
тогымен ғана туады. Ол полюс өзекшелерінің осьіне қатысты 
симметриялы және полюс ұштықтарының астында дерлік біркелкі 
(9.14-
сурет, 
а
). 
Геометриялық бейтараптама n
—
n'
— 
полюстердің 
осьіне перпендикуляр және зәкірді диаметрі бойынша солтүстік және 
оңтүстік полюстерге бөлетін сызық бұл жағдайда 
физикалық 
бейтарапmамамен — m'
— 
магниттік индукция нөлге тең болатын 
зәкір шеңберіндегі нүктелер арқылы өтетін сызықпен сәйкес келеді. 
Қылшақтар геометриялық бейтараптамада орналасады. 
Егер зәкір орамасындағы ток нөлге тең болса, онда зәкір 
қылшақтар арқылы өтетін симметрия осьті электрмагнит болып 
есептеледі (9.14
-
сурет, 
б
). Қылшақтар геометриялық бейтараптамада 
орналасқан кезде басты полюстер мен зәкірдің магнит өрістерінің 
симметрия осьі перпендикуляр болады. Зәкір реакциясының мұндай 
өрісі
 
көлденең
деп аталады. Егер қылшақтар геометриялық 
бейтараптамаға қатысты жылжыған болса, онда зәкір реакциясының 
бойлық
өрісі туындайды.
Басты полюстер мен зәкірдің магнитті өрістерін қабаттастыру 
машинаның қорытқы магнит өрісін тудырады (9.14, 
в
суретін 
қараңыз), ол басты полюстердің осьіне қатысты бейсимметриялы 
болады. Физикалық бейтараптама геометриялық бейтараптамаға 
қатысты машина жұмысының генераторлық (қозғалтқыш) режимінде 
зәкірдің айналу бағытында (бағытына қарсы) β бұрышына жылжиды.
Зәкір реакциясының салдарынан геометриялық бейтараптамада 
орналасқан полюсті ұштықтар мен қылшақтардың астындағы 
магниттік индукциясының бөлінуін қарастырайық. Зәкір реакциясы 
9.14-
сурет

261
Геометрическая нейтраль 
– 
геометриялық бейтараптама; физическая нейтраль 
– 
физикалық бейтараптама; генератор 
– 
генератор; двигатель 
– 
қозғалтқыш; МДС 
якоря 
– 
зәкір МҚК
-
і
9.17-
сурет
болмаған жағдайда (9.14, 
а
суретін қараңыз), басты полюстер өрісінің 
магниттік индукциясы полюсті ұштықтардың астында біркелкі 
орналасады және қылшақтардың астында нөлге тең болады (9.15
-
сурет, 
1-
тәуелділік
). 
Магнит сызықтары контурларының МҚК
-
і (9.14, 
б
суретінде 
штрих сызықтар) олардың қамтып жатқан 
І
з 
токты орамдарының 
санына пропорционал және зәкір шеңберінің бойымен сызықтық 
негізде өзгереді (9.15
-
суретті қараңыз, 
2
-
тәуелділік). Бұл МҚК магнит 
кернеуін, сәйкесінше, ұзындықтары шағын магнит сызықтарының ауа 
бөліктерінің 
бойындағы 
индукцияны 
анықтайды, 
полюсті 
ұштықтардың астында тұрақты және олардың арасында айтарлықтай 
өседі. Соның салдарынан зәкір реакциясы өрісінің магниттік 
индукциясының полюстер арасында орналасуы ершік тәрізді сипатта 
болады (9.15
-
сурет,
 3
-
тәуелділік).
Машинаның магнит өткізгіші қанық емес болса, оның қорытқы 
магнит өрісі басты полюстердің магнит өрістері мен зәкір реакциясын 
қабаттастыру арқылы анықталады. Бұл ретте зәкір ЭҚК
-
ін 
қоздыратын магнит ағыны өзгеріссіз қалады, бірақ зәкір шеңберінің 
бойындағы магниттік индукцияның орналасуы өзгереді (9.15
-
сурет, 
4
-
тәуелділік). Физикалық бейтараптама геометриялық бейтараптамаға 

262
қатысты генератор (қозғалтқыш) режиміндегі зәкірдің айналу 
бағытында (бағытына қарсы) жылжиды. 
Полюсті ұштықтар астында магниттік индукцияның жергілікті 
артуы зәкір орамасының секцияларында ЭҚК
-
ң жоғары мәндерін 
индуцирлейді. Сәйкесінше коллектордың көршілес тілімдерінің 
арасында кернеу жоғарылайды (30
-
50 В астам) және олардың 
арасында доға разрядтардың пайда болу мүмкіндігі артады. 
Машинаның магнит өткізгішінің қанықтығын ескеретін болсақ, 
полюсті ұштықтың бір шетінің астында индукцияның артуы зәкір 
тісшелерінің қанықтануына, басты полюстердің магнит ағынының 
әлсіреуіне (9.15
-
суретті қараңыз, 
4
-
тәуелділік графигінің штрихтелген 
бөлігі) және зәкір ЭҚК
-
ң азаюына әкеледі. 
Геометриялық бейтараптамада индукцияның нөлден басқа мәні 
қылшақтардың астында ұшқындануға әкеліп, зәкір орамасы 
секцияларының коммутациялану жағдайларын нашарлатады. 
Зәкір реакциясының машина жұмысына теріс әсерін азайту үшін 
қосымша полюстер пайдаланылады. Олар тұғырға геометриялық 
бейтараптама сызықтары бойынша бекітіледі. Қосымша полюстердің 
орамалары қылшақтар арқылы зәкір орамасымен олардың МҚК
-
і 
(9.16-
сурет) геометриялық бейтараптаманың бойымен қарсы 
бағытталатындай етіп тізбектей жалғасады. Зәкір реакциясының 
өтелімі машинаны кез келген жүктеу кезінде автоматты түрде жүзеге 
асырылады. 
Машинаның генератор (қозғалтқыш) режиміндегң жұмысында 
қосымша полюстерде зәкір қуалай жүретін (астынан зәкір жүретін) 
басты полюстердің полярлығы болуы тиіс. 
Дополнительный полюс 
– 
қосымша полюс; главный полюс 
– 
басты полюс
9.16-
сурет

263

жүктеу/скачать 21,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: