Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»

154
154
5.18-
сурет
қышқылды кадмийдің қаныққан немесе қанықпаған ерітіндісінен 
тұратын гальваникалық элемент болып табылатын, 
қалыпты 
элементтің
ЭҚК
-
і (2.10
-
суретті қараңыз)
20 °С кезінде 0,0005 
(0,002) жоғары дәлдік
класына ие қаныққан (қанықпаған) қалыпты 
элементтердің ЭҚК
-
нің 1 мкА кем емес
ток кезіндегі мәні 1,0185
—
1,0187 В (1,0188 
— 
1,0196 В) аралығында болады Аз дәлдік кезінде 
қанықпаған элементтер аз ішкі кедергісіне (300 Ом
-
ға жуық) және 
ЭҚК
-
нің температураға аз тәуелділігіне ие.
Алдымен жұмыс тогының калибрленуі жүргізіледі. Ол үшін 
П
ауыстырып
-
қосқышын 
1
күйіне келтіреміз және 
R
p
реостат 
қозғалтқышының орынын ауыстыру арқылы 
G
гальванометрде
ток 
болмауына, яғни 
U
cd
 = R
0
I
= 
Е
н.э
, (5.17) 
теңдігіне қол жеткізеді
, 
мұндағы 
R
0
— 
үлгілік резистор кедергісі.
Содан кейін 
Е
х 
ЭҚК
-
і өлшенеді. Ол үшін 
П
ауыстырып
-
қосқышы 
2 
күйіне келтіріліп, үлгілік реостаттың қозғалтқышын жылжыту 
арқылы гальвонометрде
ток болмауына, яғни 
U
bc
 = R
bc
I
= 
Е
x
теңдігіне тағы да қол жеткізеді, немесе (5.17)
-
ні ескерсек,
нэ
bc
x
E
R
R
E
0
=
мұндағы 
R
bc
— 
үлгілік реостаттың 
b
— 
c бөлігіндегі кедергісі.
Өтемдеуші
өлшеу әдісін іске асырушы құрылғылар 
потенциометрлер деп аталады. 
Патонциометрлердің негізгі артықшылықтары 
– 
өлшеу 
нысанынан энергияның іріктелуінің жоқ болуы және жоғары дәлдік 
класы (0,001
-
ге дейін).
Негізгі кемшілігі 
— 
төмен
қуатты тұрақты
ток тізбектерінде 
ғана өлшеу жүргізу.

155
155
5.10. 
ЭЛЕКТРЛІК ЕМЕС ШАМАЛАРДЫ
 
ЭЛЕКТРЛІК 
ӨЛШЕУ
 
Электрлік емес шамаларды өлшеуге арналған электрлік 
құрылғылар екі негізгі бөліктен: электрлік емес шаманың мәндерін 
электрлік 
шаманың 
пропорционал 
мәндеріне 
өлшеуіш 
түрлендіргіштерден (датчиктерден) және электр шамалары 
мәндерін өлшеу құралдарынан тұрады. Параметрлік және 
генераторлық өлшеуіш түрлендіргіштерге бөледі.
Параметрлік өлшеуіш
 
түрлендіргіштер
. Мұндай құрылғылар 
өлшенетін электрлік емес шамалардың мәндерін электр тізбегінің 
бір пассивті (резистивті, индуктивті, сыйымдылық) элементтерінің 
біреуінің параметрінің мәндеріне түрлендіреді. Олардың жұмыс 
атқаруы үшін қосымша электр энергиясының
көзі
қажет. 
Реостатты түрлендіргіштерде, 
басқарылатын нысанның 
координатына тәуелді жылжымалы байланыстың орыны арқылы 
ұзындығы анықталатын, өткізгіш бөлігінің кедергісінің тәуелділігі 
қолданылады. Оларды электрлік емес шамаларды (мысалы, 
қысымды) сызықтық орын ауыстыруларға түрлендіру үшін 
пайдаланады.
Термосезімтал түрлендіргіштерде
(терморезисторларында) 
өткізгіш немесе жартылай өткізгіш кедергісінің температураға 
тәуелділігі қолданылады. 
Жұмыс режимі
бойынша қатты қызып кету және әдейі емес 
қыздыру түрлендіргіштері деп бөледі
.
Әдейі емес қыздыру түрлендіргіштеріндегі терморезистор
тогы 
өте аз, және оның температурасы орта температурасымен 
анықталады. Мұндай түрлендіргіштер температураны өлшеу үшін 
қолданылады.
-260-
тан 1100°С
-
ке дейінгі температуралар
кезінде платина 
сымынан жасалынған; 
-200-
ден 200 °С
-
ке дейінгі температураларда 
– 
мыс сымынан жасалынған; 
-60-
тан 120°С
-
ке дейінгі 
температураларда 
жартылай 
өткізгіштер 
негізіндегі 
терморезисторларды қолданады.
Қатты қызып кету түрлендіргіштерінде терморезиторды қатты 
қыздыру салдарынан онда
ток пайда болады. Бұл түрлендіргіштерді 
газ ағынының қозғалыс жылдамдығын (
терманемометрлер
), газ 
сиретілуі дәрежесін (
вакуумметрлер
), газдық қоспалар құрамын 
(
газ сараптаушылар
) және т.б. өлшеу үшін қолданады.
Индуктивті түрлендіргіштерде 
катушкалардың индуктивтілігі 
немесе өзара индуктивтілігінің
магниттік тізбек элементтерінің бір
-

156
біріне 
қатысты 
орналасу 
координаттарына 
тәуелділігі 
пайдаланылады. Мысалы, катушка индуктивтілігінің ондағы 
L
(х) 
біліктің 
сызықтық 
орын 
ауыстыруына 
немесе 
остері 
ортақтастырылып орналастырылған екі катушканың өзара 
индуктивтілігінің олардың арасындағы 
M
(х) арақашықтыққа 
тәуелділігі. Түрлендіргіштің индуктивті параметрлерін өлшеу үшін 
синусоидалық ток көпірлерін қолданады (5.
8-
бөл.
қараңыз)
.
Сыйымдылық 
түрлендіргіштерінде 
конденсатордың 
С
сыйымдылығының (1.11) оның жақтауларының 
C
= f
1
(
x
) бір
-
біріне 
қатысты орналасуына және олардың арасындағы 
C =
f
2
(ε
r
) 
диэлектриктің ε
r
салыстырмалы диэлектрілік өткізгіштігіне 
тәуелділігі. 
C
= f
1
(
x
) тәуелділігі сызықтық және бұрыштық орын 
ауытсыруларды өлшеу үшін, ал 
C =
f
2
(ε
r
)
тәуелділігі 
– 
зат 
ылғалдығын, диэлектриктен жасалынған бұйым қалыңдығын және 
т.б. өлшеу үшін қолданылады. Өлшеуіш түрлендіргіштердің 
сыйымдылығын өлшеу үшін синусоидалық ток көпірлері 
пайдаланылады (5.8
-
бөлімшені қараңыз)
. 
Тензометрлік түрлендіргіштерде 
өткізгіш (кейбір металлдардан 
жасалынған) пен жартылай өткізгіштердің, мысалы бүгілу немесе 
бұрау кезінде туындайтын механикалық кернеулерге тәуелділігі 
пайдаланылады
. 

жүктеу/скачать 21,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: