ретінде өмірді адами мэнділік пен міндеттілік турғысынан бағалауды айтуға болады. Этика өзінің ең басты изгіліктері ретінде бакыт пен куаныш құндылығын өте жаксы негіздей алады, алайда ол адамнан анау- мынау емес, ең қиын міндетті шешуді талап етуді де біледі: бұл оның жемісті де толык дамуы. 11.7. Ар-уят Үлы Кантта мынадай тамаша ой кездеседі. «Адамды екі нәрсе жанын тебірентіп, шексіз тандандырады: жулдызды аспан мен ішкі моральдык зандылык шексіздігі». Бірінші шексіздікті адам жаңа кеңістіктерді бірте-бірте игере отырып меңгерсе, ал екіншісін ар-уят дауысына бағыну арқылы игереді. Ар-уят деген не? Ар-уят өмірдің эр түрлі көріністерінде шатаскан түрінде көрінетін феномен. Ар-уят түрлері мазмуныныңайырмашылыктары бар ма? Тарихтың бүкіл өн бойында карама-қайшы кондырғыларды устанатын адамдар өз «ар- ұятымыз бойынша» әрекет еттік деп есептеді: Конфуций мен Сократ, Заратуштра мен Платон, Иса мен Мұхамед адамдарды руханилықка, ар- уят пен ар-ождан үніне кулак туруге шакырса, инквизиторлар мен ксенофобтар, басқыншылар мен тирандар, фашизм мен большевизм фанатиктері де ѳз ар-уяттары бойынша эрекет еттік деп санады. Этикалык эдебиет бул сурактарга эр турлі жауап береді. Сенеканын пікірінше, ѳз этикалык касиеттерімізге орай біздің кылықтарымызды сынайтын немесе қорғайтын ішкі дауыс ар- уятты білдіреді. Стоиктік философия оны ѳзіндік сактанумен (адамның ѳз-ѳзіне камкорлыгымен) байланыстырады. Діни философияда ар-уят кудайдың адамға жіберген акыл-ойының заңцылығы. Фихтенің айтуынша, ар-уят адамдардың коғамдық жағдайынша байланысты емес, ол ішкі «Меннің» дауысы жэне моральдың нағыз беделі болып табылады. К. Маркс бойынша ол ішке карай бағытталған ашуыза. Ж.П. Сартр ар-ұяпы адамға коғам
