Оқулық Түркістан 022 ӘОЖ

108 
Өт қышқылдары бауырда холестериннің тотығуы нәтижесінде 
түзіледі. Олар екі түрлі болады: 
хенодезоксихоль
қышқылы; 
холь 
қышқылы; 
(3.10). [74]. 
Холь (3,7,12 тригидроксихолан) қышқылы және
хенодезоксихол
 
(3,7-дигидроксихолан) қышқылы біріншілік өт 
қышқылдары
 
деп аталады. 
(3.11) 
. Ішекке түскеннен кейін біріншілік өт қышқылдары екіншілік 
өт қышқылдарына айналады. Дезоксихоль (3,12-дигидроксихолан) 
қышқылы холь қышқылынан түзіледі және литохол (3-гид
роксихолан) қышқылы хенодезоксихоль қышқылынан түзіледі. 
(3.11).[75]. 
Өт қышқылдары өттің құрамында гликол мен тауриннің 
натрий тұздарымен әрекеттесіп жұп өт қышқылдарын түзеді- 
гликохоль, таурохоль және т.б. (3.12). [76]. 
(3.12) 

109 
Холь 
қышқылы 
туындыларының 
үлесіне 
жұп 
өт 
қышқылдарының үштен екі бөлігі, дезоксихоль қышқылы 
туындыларының үлесіне үштен бір бөлігі тиеді, ал қалған өт 
қышқылдары нашар сіңіріледі және фекалии арқылы шығарылады.
Жұп өт қышқылдарының екі жақты ерігіштік қасиеттері бар, 
стероидты бөлігі гидрофобты қасиет көрсетеді, ал глицин мен 
таурин жалғасқан бүйір тізбектері гидрофильді қасиетке ие. 
Жұп өт қышқылдары беттік активті заттар, олар май 
тамшыларының беттік тартылысын төмендетеді, осының арқасында 
май тамшылары ішек перистальтикасының әсерінен майда 
тамшыларға бөлшектенеді. Өт қышқылдары май тамшыларының 
бетіне адсорбцияланып, оларға заряд береді, нәтижесінде бір текті 
беттік теріс зарядты майда май тамшылардың үлкен май 
тамшыларына бірігуіне кедергі болады.
Яғни, өт қышқылдары ішекте жұқа және берік эмульсия түзеді, 
ондағы бөлшектердің диаметрі 0,005 мкм болғандықтан ішек 
түтікшелерінің диаметріне сәйкес келеді, сондықтан бұл 
эмульгирленген 
майлар 
гидролизденбестен 
(30%) 
ішек 
қабырғасынан өтіп, лимфа жүйесіне түседі. Бірақ, эмульгирленген 
майлардың басым көпшілігі (70%) тек гидролизденгеннен кейін 
сіңіріледі. Липолиз бірітіндеп жүреді. Алдымен глицериннің α-
көміртегіндегі БМҚ бөлініп алынады. Сонан соң, екіншісі үзіледі,
осылайша β-МАГ түзіледі, бұл негізінен мицелла құрамында ішек 
қабырғасынан сіңеді. МАГ аз мөлшерде ішек сөлінің липазасы 
әсерінен ыдырайды. Липолиз кезінде май қышқылдары және оның 
тұздары эмульсияның тұрақтылығын сақтауға септігін тигізеді. 
ФЛ-тер фосфолипаза ферментінің әсерінен гидролизденеді. 
Фосфолипазаның төрт түрі болады, олар ұйқы безінде түзіледі: 
фосфолипаза-А
1
; 
фосфолипаза-А
2
; 
фосфолипаза-С 
және 
фосфолипаза-Д. [33]. 
Фосфолипаза-А
1 
глицериннің көміртегіне жалғасқан БМҚ-ын 
бөліп шығарады. 
Фосфолипаза-С глицериннің көміртегімен фосфор қышылы 
қалдығының арасындағы күрделі эфирлі байланысты гидролиздейді, 
ал фосфолипаза-Д фосфор қышқылынан азотты негіздерді бөледі.
Кейбір фосфолипидтер гидролизденбеген түрінде қалады. А
1
және 
А
2
ФЛ-азалар ФЛ-термен бір мезгілде әрекеттеседі, сондықтан улы 
лизофосфолипидтер түзіледі. 

110 
Олар мембраналарды ерітеді, эритроциттерді гемолизге 
ұшыратады. Холестерин-эстераза стериндерді холестерин мен БМҚ-
ға гидролиздейді. 
Фосфолипидтердің 
ыдырауы 
ұйқы 
безі 
сөлінің 
фосфолипазаларының әсерінен жүреді. 
Фосфолипазаның бірнеше түрлері болады: А
1
, А
2
, С және Д, 
олар фосфатидтің әртүрлі аймақтарындағы күрделі эфирлі
байланыстарды үзеді. 
Фосфолипаза А
1
, глицериннің α-көміртегі атомындағы май 
қышқылын үзеді, фосфолипаза А
2
глицериннің β-көміртегідегі ,
С фосфолипазасы глицериннің α-көміртегі мен фосфор қышқылы 
қалдығының арасындағы эфирлі байланысты, ал фосфолипаза Д
азотты негіздерді фосфор қышқылы қалдығынан гидролиздейді . 
Фосфолипидтердің біразы өзгеріссіз түрде қалады. (3.13). [77]. 
(3.13). 
Фосфолипаза А
1
және А
2
бір мезгілде әсер етеді,
лизофосфолипидтер токсиндік заттардың түзілуіне кедергі 
жасайды. Бұл заттар мембрананы бұзады және эритроциттердің 
гемолизін шақырады. 
Стеридтер гидролитикалық ферменттердің қатысуымен - 
(холестеринэстеразалардың әсерінен) холестерин мен БМҚ-а 
ыдырайды. (3.14). [78]. 

111 
Осылайша, қорытылу нәтижесінде ішекте: МАГ, глицерин, 
БМҚ, холестерин, азоттық негіздер, фосфор қышқылдары және аз 
мөлшерде фосфолипид пайда болады.

жүктеу/скачать 7,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: