Оқушылардың даму физиологиясы №7 дәріс «Сенсорлық жүйелердің дамуы»
жүктеу/скачать 195,79 Kb.
|
№ 7 дәріс
| Көздің құрылысы мен маңызы
Көздің құрылысы, қызметі және функциялары туралы реферат қазақша. 8 сынып Биология. Адам көреді емес, көзімен, ал арқылы көз, қайдан ақпарат арқылы беріледі көрермен нерв, хиазму, көру тракты белгілі бір саласындағы затылочных үлестерін ми қыртысының қалыптасатын та көрініс сыртқы әлем, біз көріп отырмыз. Барлық осы органдар құрайды біздің көру талдағышы немесе көру жүйесі. Болуы екі көз жасауға мүмкіндік береді біздің көру стереоскопичным (яғни қалыптастыру үш өлшемді сурет). Оң жақ көздің торлы қабығының әрбір көзі деп хабарлайды арқылы көрермен нерв «оң бөлігі» сурет оң жаққа бас миының ұқсас әрекет етеді және сол жағы тор. Содан кейін екі бөлікке сурет — оң және сол — бас миы біріктіреді біріктіру. Өйткені әр көзге қабылдайды «өз» суретті бұзылған кезде бірлескен қозғалыс оң және сол көз болуы мүмкін расстроено бинокулярлық көру. Ардақтайды, сіз бастайды двоиться алдында немесе сіз бір мезгілде көруге болады екі мүлдем әр түрлі суреттер. Көздің құрылысы Негізгі функциялары көз оптикалық жүйе, проецирующая бейнесі; жүйесі, воспринимающая және кодпен жазу» алынған ақпаратты, ми; «қызмет көрсетуші» тіршілікті қамтамасыз ету жүйесі. Көздің құрылысы Көз деп атауға болады күрделі оптикалық аспаппен. Оның негізгі міндеті — «берілсін» дұрыс бейнесі зрительному нерву. Мөлдір қабақ — мөлдір қабығы жабатын алдыңғы бөлігі көз. Онда жоқ қантамырлар, ол үлкен преломляющую күші. Кіреді оптикалық жүйеге көздің. Мөлдір қабақ шектеседі жабық сыртқы қабықпен көз — склерой. См. құрылысы көздің қасаң қабығы. Алдыңғы камера көз — бұл арасындағы кеңістік роговицей және радужкой. Ол толтырылған внутриглазной сұйықтықпен. Радужка — нысан бойынша ұқсас шеңбер тесік ішіндегі (зрачком). Радужка тұрады, бұлшық қысқарту кезінде және расслаблении олардың мөлшері қарашықтың өзгереді. Ол кіреді, жүрек қан тамырлары қабығы көздің. Радужка жауап береді, көздің түсі (егер ол көгілдір — демек, онда аз пигментті жасушалар, егер карий — көп). Орындайды кб, диафрагма » фотоаппарате, реттей отырып, светопоток. Зрачок — тесік радужке. Оның мөлшері әдетте деңгейіне байланысты жарықтандыру. Көп жарық, аз зрачок. Көз — «табиғи линза» көз. Ол мөлдір әрі, кәдімгі қолданатын тауарлар — өзгерте алады, пішінін, бірден дерлік «наводя фокус», соның есебінен адам көреді жақсы және жақын және алыс. Орналасқан капсуладағы ұсталады ресничным пояском. Көз, мөлдір қабақ кіреді оптикалық жүйеге көздің. Шыны тәрізді дене — гельді мөлдір субстанция орналасқан, артқы бөлімінде көз. Шыны тәрізді дене қолдайды нысанын көз алмасының, қатысады внутриглазном алмасу заттар. Кіреді оптикалық жүйеге көздің. Сетчатка — тұрады фоторецепторов (олар сезімтал жарық) және жүйке жасушалары. Клеткалары-рецепторлар орналасқан, көздің тор қабығындағы, екі түрге бөлінеді: колбалар мен таяқшалар. Осы торларда тұжырымдайтын фермент родопсин болады түрлендіру энергия света (фотондар) электр энергиясын жүйке мата, т. е. фотохимическая реакциясы. Таяқшалар қасиетке ие светочувствительностью мүмкіндік береді көруге кезінде нашар жарықтандыру, сондай-ақ олар үшін жауап береді, байсалды. Колбалар, керісінше, талап үшін көп жарық, бірақ олар мүмкіндік береді сынып оқушысы илья немеренконы құттықтаймыз ұсақ бөлшектер (жауапты орталық көру), мүмкіндік береді ажырата түсті. Ең көп жиналуы колбочек орналасқан орталық ямке (макуле) үшін жауап беретін ең жоғарғы көру өткірлігін. Сетчатка іргелес тамыр қабығында, бірақ көптеген учаскелерінде неплотно. Дәл осы жерде ол үрдісіне ие отслаиваться әртүрлі аурулар кезінде және торлы қабықшаның аурулары. Склера — мөлдір емес сыртқы қабығы, көз алмасының, өтпелі алдыңғы жағында көз алмасының » мөлдір роговицу. — Склере бекітіледі 6 глазодвигательных бұлшық. Онда орналасқан саны аз жүйке ұштары мен қан тамырларының. Тамырлы қабық — выстилает артқы бөлімі ақ қабықтың, оған прилегает сетчатка, ол тығыз байланысты. Тамырлы қабықша үшін жауапты қан айналымын арттырады внутриглазных құрылымдар. Аурулар кезінде көздің торлы қабығының өте жиі вовлекается патологиялық процесс. «Тамыр қабығында жоқ жүйке ұштары, сондықтан оны ауру емес, ауыруы, әдетте туралы белгі беретін қандай да бір ақаулар. Көру нерв кезде көру жүйкесінің сигналдар жүйке ұштары беріледі ми. Көз адам бар шаровидную нысаны. Тұрады талшықты дәнекер, қан тамырлары, тор қабықтың ішкі және құрылымдар. Көру талдағышының жас ерекшелігі Жаңа туған нәрестенің көз алмасының салмағы 2-4 грамм-дай ғана. Бұл ересек адамның көзінің салмағынан 2 есе кем. Ересек адамның көзі 6-8 г. Алғашқы жылы көз алмасы көз шарасынан жылдамырақ өседі де баланың көзі үлкен болып көрінеді. 3 жаста көз алмасы ересек адамның көзінің 90% болады. 6 жаста ересек адамның көзімен теңеседі. Дегенмен көз шарасының алдыңғы-артқы диаметрі ересек адамның көзінің 95% ғана болады, яғни сәл жалпақтау келеді. Ересек адамның көзі дөңгелек шар пішінді. К ө з ж а сының безі жаңа туған нәрестеде толық жетілген, бірақ оған келетін жүйке талшығы әлі жетілмегендіктен алғашқы 3-5 айға дейін жылағанда көз жасы шықпайды. Нәрестенің көзінің қозғалысы екі көзіңде бірдей емес, тіпті бір көзін жұмып, екінші көзін ашуы да мүмкін. Көзін жыпылықтату қабілеті өте нашар болады. 2 айға толғанда ғана екі көзі бірдей қозғалады, яғни сәйкес қимылдай бастайды.Көзге затты жақындатқанда баланың екі көзін бірдей жұмуы тек 1 жасқа жақыңдағаңда сәйкестеледі. 2-3 жаста көздерінің қозғалысы толық үйлеседі. Жаңа туған нәрестенің қ а р а ш ы ғ ы өте жіңішке — диаметрі 1,5 мм ғана екі көзінің қарашығы тек қана 1 айға толғанда сәйкестеліп, қарашық рефлекстері пайда болады. 3-6 жаста көзінің қарашығының диаметрі ересек адамның қарашығымен теңеседі. Дегенмен қарашық рефлекстері мектеп жасына дейін нашар болады да, бастауыш сынып оқушыларында толық жетіледі. Баланың жарыққа деген рефлексі алғашқы кезде тек қана қорғаныс қызметімен шектеледі. Оларда жарықтан қорғану мен бағдарлау қабілеттері ғана байқалады. Жарықтың әсерінен қарашықтың кішіреуі диаметрі 1 айда 0,9 мм, 6-12 айда -1,2 мм, 2-6 жаста 1,5 мм, жоғарғы сынып оқушыларында ересектермен бірдей - 1,9 мм болады. Баланың көзінің қозғалысы тек 1 айға толғанда ғана дүрыс бағыттала бастайды. Затқа көзін тігіп қарау қабілеті алғашқы 3-5 айға дейін қалыптасады.Бүл мезгілде затқа қарау ұзақтығы 1-1,5 минут, 3 айда 7-10 минут, тек 3-7 жастың арасыңда толық жетіледі. Баланың алғашқы жылғы өмірінде оның көз алмасының алдыңғы-артқы диаметрі ересек адамның көзінен 25-35% қысқа келеді, сондықтан заттың бейнесі торлы қабықтан асып фокусталады. Табиғи алыстан көру қабілеті 1 жасқа дейінгі балаларда байқалады Баланың көзінің қасаң қабығы ересек адамнан гөрі дөңестеу, көз бұршағы серпімділеу болады. Қасаң қабық пен көз бұршағының арасы ересек адамның көзімен салыстырғанда жақындау орналасқан. Сондықтан жарық сындыру қабілеті күштірек. Бұған байланысты көздің айқын көру нүктесі 1 жасқа дейінгі балада не бары 4 см болып, көзі жетілген сайын алыстай береді. 10 жаста ол 7 см, 20 жаста — 8,3 см, 30 жаста 11 см, 40 жаста 17 см, 50 жаста — 50 см, 60 жаста 80 см болады. Яғни ересек адамның көзінде жасы ұлғайған сайын алыстан көру қабілеті дами бастайды. Айқын көру нүктесі деп заттың анық дәл көріну қашықтығын айтады. Көз бұршағының аккомодация күші жасына лайық өзгереді: 1 жаста 25 диоптрия, 3 жаста 20, 5-6 жаста - 15, 7-15 жаста - 12, ересек адамда 10 диоптрияға тең. Сәбидің сауытша клеткалары жетілмеген. Сондықтан бала 1 жасқа дейін заттың түсін анық көре алмайды. Сауытша клеткалары мен таяқша клеткалардың диаметрі кішкентай болады жене бір-біріне жақын. 2 жастан әрі қарай баланың фоторецепторлары жетіле бастайды да, заттың түсін анықтай алады. Ең алдымен сары, сосын жасыл, қызыл, көк түсті заттардың бояуын, кейіннен басқаларын анықтайды. Сауытшалар 3 жаста толық қызмет атқара бастайды. Дегенмен 3 жасқа дейін олар нашар жетіледі, диаметрі кішкентай, бір-біріне жақын тығыз орналасады. 4-6 жаста балалар барлық түсті айырады, бірақ тәжірибесі аз болғандықтан, ересек адаммен салыстырғанда заттың түсін тану қабілеті нашарлау келеді. Бұл мезгілде бала затты қарағанда ең алдымен оның пішінін, содан кейін мөлшерін, ең соңында түсін анықтайды. Заттың түсін анықтау қабілеті жыныстық жетілу мерзімінде ғана ересек адамның қабілетіне жақындайды. Баланың алғашқы 1-2 апталық өмірінде көру талдағышының өткізгіш бөлімі жетілмегендіктен, заттың бейнесін анық көрмейді. Ең алдымен көру жүйкесі мен сопақша мидағы оның түйіспесі қалыптаса бастайды, содан соң мидағы төрт төмпешік жетіледі. Төрт төмпешік ми қыртысыңдағы орталық бөлімге қарағанда жылдам жетіледі. Алғашқы 1 жылдың өзіңде өткізгіш бөлім қозу импульстерін орталық бөлімге таси бастағанымен, төмпешіктердегі нейрондар толық жетілмегендіктен көру қабілеті нашар болады. Өткізгіш бөлімнің қызметі тек қана 10-14 жаста толық жетіледі. Бірақ бұл кезде жүйке жолдары жіңішкелеу келеді. Көру талшығының қыртыс бөлімі сезгіш және өткізгіш бөлімдерінен кейін дамиды. Ең алдымен (17 аймақ), содан кейін ғана түйсік (18,19) аймақтары жетіледі. Көру орталығының нейрондары алғашқы жылы өсуін аяқтамаған, дендриттері мен аксондары кішкентай, әрі жіңішке келеді. 2-3 жаста сезгіш аймақтар өте жылдам жетіле бастайды да, 5-6 жаста толық жетіледі. Ондағы нейроңдар ересек адамның нейрондардай болады. Түйсік аймақтары алғашқы 3 жылғы өмірінде нашар дамиды: оның нейрондары өте нәзік, қызмет атқаруға әлі бейімделмеген. 5-6 жаста бұл аймақтар тез дами бастайды да 10-14 жас арасында толық жетіледі. Көзбен шамалау қабілеті түйсік аймақтарының дамуына лайық жақсара береді. Бүл қабілет тек жыныстық жетілу мерзімінде ғана ересек адамның қабілетіндей болады. 4-6 жастың ішінде балалардың сезгіш аймақтары мен түйсік аймақтарының арасыңда жүйкелік байланыс жолдары қалыптасады, бірақ байланыс жолдарының жүйке талшықтарының миелиндері болмайды, сондықтан көру талдағышының орталық бөлімінің талдау және жинақтау қабілеттері әлі де болса кемеліне жетпеген. Ми қыртысыңцағы жүйкелік байланыс жолдарының толық миелинденуі жігіттік бойжеткендік мерзімінде ғана аяқталады. Дегенмен көру талдағышының салыстырмалы толық жетілуі жасөспірімдік мерзімде аяқталады деуге де болады. Алғашқы рет жақыннан және алыстан көру қабілеттерінің қалыптасуы туралы гигиенист ғалым Ф. Ф. Эрисман "Влияние школы на происхождение близорукости" деген еңбегінде көру гигиенасын дұрыс сақтамауға байланысты мектептегі оқушылардың жылдан жылға жақыннан көру дәрежесі артатындығын жазған болатын. Кейіннен бүл мәліметтер толық зерттеліп көру кемшіліктерін болдырмау шаралары анықталды. Осыған байланысты әрбір адам, ата-ана, мүғалімдер мен тәрбиешілер және оқушылар көру гигиенасын біліп, оны сақтауы қажет. Тек ғана жақыннан көретін бала затты көзін сығырайтып қарайды немесе көзіне өте жақын үстайды, еңкейіп кітап оқиды, теледидарға жақын отыруға тырысады, қылилық пайда болады. Көздің созылуына мешел, өкпенің құрт ауруы, ревматизм т. б. аурулар себеп болуы да мүмкін. Сол сияқты, жүмыс орнының жарығы нашар болғанда, оқып отырған қағаз орнықсыз, әріптер тым ұсақ болғанда, дұрыс отырмағандықтан, көз бен жазуы бар қағаздың арасы тым жақын болғанда т. с. с. себептерден пайда болады. Көпшілік зерттеушілердің мәліметіне қарағанда жақыннан көретін балалардың көру гигиенасын сақтауын қадағалап отырған жөн. Бұл жағдайда міндетті түрде көзілдірік киіп жүру керек. Әсіресе кішкентай балалардың көзінде керу кемшіліктері тез дамиды. Астигматизм көз алмасының жазықтарына сәулелер бірдей тарамағандықтан балаларда пайда болатын көру кемшілігі. Ол қасаң қабықтың беті біртегіс дөңес болмаған жағдайда байқалады. Мұны жөндеу үшін тік немесе көлденең меридиана бойынша жөнделген цилиндр әйнекті пайдаланады. Себебі бұл кемшілікте аталған меридиананың бірі жарық сәулелерін күштірек сындырады. Көздің құрылымдарының қызметіне байланысты рефлекстер де жасына сай әртүрлі: қас қағу рефлексі мезгілінен бүрын туған (шала туған) балаларда 2 аптаға дейін болмайды, ал мерзімінде туған балаларда бірінші күннен-ақ байқалады, бірақ өте баяу болады. Жаңа туған сәбилердің екі көзінің қас қағу рефлексі бірдей емес: бір көзінде болып, екінші көзінде болмауы да мүмкін. Қас қағу қимылы 1 айлығында реттеле бастайды. 2 айлығында ол көздің қимылымен ұласып, екеуінің арасында үйлесімділік туады. Көздің ашылып-жұмылуы, жыпылықтауы сыртқы тітіркендіргіштің әсеріне сай болады. Мысалы, жарқ еткен жарық кірпік қағу рефлексін тудырады, бұл рефлекстің жасырын уақыты 200-300 м/сек. Егер жарық күшті болса, кірпік рефлексіне қоса, басты бұру мойын рефлексі туады. Көздің қарашық рефлекстері жаңа туған нәрестеде болғанымен, қарашық қимылы өте баяу және екі көзінде бірдей емес, бұл ортаңғы мидың төрт темпешігінің алдыңғы екеуінің толық жетілмеуінен болады. 1 айлық балада қарашықтың қозғалыс мөлшері 0,9 мм, 5 айлығында 1,1 мм, 1 жасында 1,4 мм, 2,5 — 6 жасында 1,5 мм, 12 жасында 1,9 мм. Қарашық рефлексі кенеттен болған қатты дыбыстың немесе қорқыныштың әсерінен де байқалады. Көру гигиенасы Балаларда ең жиі кездесетін көру кемшілігі жақыннан көру қабілеті. В. Ф. Уткин (1971) мен Э. С. Аветисовтың (1975) зерттеулеріне қарағанда мектеп жасына дейінгі балалардың 1-2%, 7-10 жаста 4,%, 11-14 жаста 10,5%, 15-18 жаста 21,5%, 19-25 жаста 28,7%-да жақыннан көру қабілеті байқалады. А. А. Сукачевтың (1980) зерттеуі бойынша көзге күш көбірек түсетін мектептерде, айталық математика, шет тілі мамандықтарына көп көңіл бөлетін мектептерде бұл көз кемшілігі оқушылардың 25%-нда байқалады. Әсіресе балаларды көру гигиенасымен, партада дұрыс отыру ережелерімен таныстырмаған жағдайда бұл кемшілік көбейіп кетеді. Осыған байланысты мұғалімдер өздері де, олардың оқушылары да көру гигиенасын жақсы біліп, бұл кемшіліктің алдын алғаны жөн. Есту — адам мен жануарлар организмінің дыбыс толқындарын қабылдау қабілеті. Адамның құлағы 20-20000 гц-ге дейін дыбысты қабылдай алады. Адамның есту анализаторы 2000-4000 гц дыбыстарға өте сезімтал болады. Дыбыстар физикалық жағынан жиілігі (бір секундта біркелкі тербеліс) және күшімен (тербеліс амплитудасы) анықталады. Есту мүшесі — құлақ — дыбыс өткізетін және дыбыс қабылдайтын екі бөлімнен тұрады. жүктеу/скачать 195,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|