«Оқушылардың сабақта іс әрекетінің мотивациясы және оны жүзеге асыру үшін жағдайлар жасау»

«Егеменді еліміз даму өркениеттің сара жолына түсіп, оның биігіне көтерілуі үшін өзінің экономикалық және саяси жүйесімен бірге рухани интеллектуалдық қуатын да одан ары жетілдіріп, молайтуы шарт» делінген Елбасының стратегиялық «Қазақстан 2030» бағдарламасында. Яғни, мемлекеттің білім беру саласындағы саясаты – тәрбиелі де өнегелі, парасатты да салмақты, рухани ішкі дүниесі бай ұлттық жетістіктерді тез қабылдайтын жеке тұлғаны қалыптастыру. Бұл заман талабына сай сапалы білім беру деген. Қазір өркениетті елу елмен іргелес болуға бел байлап, сондықтан қоғамдық өмірдің барлық саласын дамытуға зор көңіл бөлінуде. Соның бірі білім беру ісін жетілдіру.

XVIII ғасырда француз буржуазиялық революциясының қайраткері Жорж Жак Дантон «Халыққа наннан кейін ең қажеті – оқу орны» деген екен. Расында да, адамды адам етіп, ұйқысынан оятып, сергек сезім, рухани күш-жігер беретін білім мен ғылымға өнер атаулыға құштарлығын арттыратын оқу орны емей немене. Ал сол мектептің жүрегі – оқытушы. оқытушының негізгі міндеті – оқушыларға қазіргі өскелең өмір талабына сай білім беру және оларды осы өмірге бейімдеу. Ол оқу процесінде оқу мотивациясын қалыптастыру – оқушының пәнге қызығуын аттырады, олардың өздігінен ізденуіне, сөйлеу мәдениетін дамытуға, өз ойын еркін жеткізуге, өзара пікір таластыра білуге үйретеді.

Қазіргі уақытта мотивацияға психологиялық құбылыс ретінде әртүрлі түсініктемелер беріледі. Бір жағдайда ол – тәртіпті анықтайтын, бағыттайтын және қолдайтын бірлескен факторлар жиынтығы ретінде болса , екінші жағдайда бұл мотивтердің бірлестігі ретінде қарастырылады . Сонымен қатар, нақты іс-әрекетті бірқалыпты ұстау ретіндегі психикалық процесс болып , іс-әрекеттің нақты формаларын іске асыру әдісі мен бағытынын туындауын анықтайтын, мотивтің әрекеттік процесі және механизмі ретінде , іс-әрекет пен талаптануға жауап беретін процестердің бірлескен жүйесі ретінде қарастырылады.

Мотив пен мотивация – өзара байланысқан, өзара сертті психикалық категориялар және де әрекет мотивтері мотивацияның нақты базасында қалыптасады (яғни туынды мотивтер). Ол сол уақытта, бөлек мотивтерді өзгерту арқылы бас аяғына дейін мотивацияға әсер етеуге болады (яғни мотивация осы жағдайда негізгі болатын мотивтерге тәуелді болады). Және де мотивтер әрекеттерге, мотивация іс-әрекетке жатады.

1. Мотивация дегеніміз не?

Мотивация (ағылшын. motіvation) – қолданылу ыңғайына қарай қазақша "ниет", "түрткі", "кірісу", "жігерлену" сөздерінің мағынасына жақын келетін, қазіргі заман мәдениеті мен гуманитарлық ғылымдарында кең қолданылатын ұғым. Moveo латынша "қозғалу, әрекет ету" мағынасын береді, демек motіvation сөзбе сөз мағынада "қозғалту, әрекетке келтіру" мағынасын береді. Бірақ қазіргі заман мәдениетінде ол тіке мағынасында емес, көбіне көп ауыспалы, жетілдірілген, түрлендірілген мағынада қолданылады.

Бұл ұғымды алғаш рет немістің философы А. Шопенгауэр өзінің философиялық шығармасында жеткілікті төрт негіздің бірі ретінде қарастырған.
Мотивация – бұл сыртқы және ішкі қозғаушы күштердің жиынтығы, олар адамды белгілі бір қызметке итермелейді, шекараларға және қызмет формаларына сұрау қояды және осы қызметке белгілі бір мақсаттарға жетуде бағыт береді.
Сыртқы ізденушілік белсенділігі адамда мына жағдайда анықталады. Егер адам таныс емес жағдайға тап болса немесе шешімді табуға қажетті ақпаратты иеленбесе және де негізгі мотивтердің ықпалында болып, шынайы объектінің сыртқы ортасына сай ізденушілігіне мәжбүр болса, және де ол қажеттілікті қанағаттандыра алса («қолыма не түседі» принципі бойынша).

Ішкі ізденушілік белсенділігі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін және оны алу шарттары нақты заттардың ойда шектен тыстылығымен байланысты.

Оқу мотивациясындағы эмоцияның рөлін қарастырғанда оқушыда дұрыс мотивациялық бағыттылық тәрбиелеу, мақсатты қою оқушының оқуға деген эмоционалды қатынасына әсер етумен қоса жүріп отыруы тиіс. Эмоция, сөз жоқ, оқу процесінде мотивтеуші бағытқа ие.

Психологияда көрсетілгендей, эмоция өз-өзінен дамымайды, ол адам іс-әрекетінің ерекшеліктеріне және оның мотивациясына тығыз байланысты. Эмоцияның ерекшелігін кеңес психологы А.Н.Леонтьев атап көрсеткен. Олар мотивтер және осы мотивті жүзеге асырудағы іс-әрекеттің жетістік мүмкіндіктері арасындағы қатынасты бейнелейді.

Эмоция адамда мотивтің көкейкестілігі және адамның өз іс-әрекетін ұтымды бағалауына дейін пайда болады. Осы эмоциялар кез келген іс-әрекеттің өтуіне елеулі әсерін тигізеді, соның ішінде оқу іс-әрекетіне де. Эмоцияның реттеуші рөлі оның қандай да бір іс-әрекетпен қатар жүрген жағдайында ғана емес, сонымен бірге оның алдында болып, адамды осы іс-әрекетке енуге дайындағанда артады. Сондықтан эмоцияның өзі іс-әрекетке тәуелді және оған өз әсерін тигізеді.

Мен сабақ барысында мынадай әдістерді қолданамын: сұрақ – жауап, сөйлеу, әңгіменің түсінігін айтқызу, кітаппен, мәтіндік жұмыс, диалогтік оқыту, буынмен оқу, рөлдік ойындар, проблемалық сұрақтар туғызу, сөзжұмбақтар шешу және құрастыру, жаңа сөздерден диалог құрау т. б.

● Сөзжұмбақтарды шешу арқылы,

● Деңгейлік жеке тапсырмалар беріп,

● Проблемалық сұрақтар беріп, ой туғызу

● бір сөздің бірнеше мағына беретінін ұғындыру.

●

Мотивация түрлері:

● Екінші түр ішкі мотивациялық құрылымды қалыптастыру. Мотивацияның бұл түру тәрбиелік және оқулық жұмыстар арқылы жүзеге асады. Мотивацияның екінші түрін жүзеге асыру үшін көп жігер және ақыл керек. Себебі мотивациялаудың екінші түрі біріншісіне қарағанда нәтижесі жақсы болады.

Оң және теріс мотивация

● Адам еркін шабыттандырып, жігерлендіріп, белсенді етіп, үміткер етіп, қайтпас қайсар етіп сомдаған мотивация оң мотивация деп аталады. Ал, адам еркін салғырттандырып, енжар етіп, үмітсіз етіп, босбелбеу етіп, шегіншектетіп сомдаған мотивация теріс мотивация делінеді.

Тұрақты және тұрақсыз мотивация

● Мотивацияның тұрақты - тұрақсыздығы, яғни оның адам әрекетіндегі ықпалының сақталу ұзақтығы адамның ішкі ұстанымының берік - әлсіздігіне, ниеттің шын - жалғандығына, кедергілердің сипатына, ортаның жол қою дәрежесіне байланысты болады.
Мотивацияның жасайтын әрекеттері:

● жігерлік;

● Тырысу;

● Сөзінде тұру (шыншыл, әділ;)

● Адамгершілік;

● Бағыттылық

Адамның қауіпсіздігі;

Әлеуметтік қажеттіліктер - достық, қарым - қатынас

Адамды силау қажеттілігі;

Өзін - өзі көрсету;

Маслоу теориясына ұсынсақ, адам қажеттіліктерін белгілі бір орынға біріктіруге болады. Ең үлкен қажеттілік бұл өзін - өзі көрсету. Себебі адам әлеуметтік ортада өскісі келеді сондықтан бұл процесс шексіз.

Мотивация дегеніміз – көздеген мақсатқа жету үшін өзін және басқаларды жұмысқа ынталандыру. Мотивация адамдарда болатын әртүрлі қажеттіліктерге негізделген.

Оқу мотивациясы өте күрделі де, қызықты тақырыптардың бірі. Өйткені жан-жақты қарастыруға болады. Тақырыбымды келесідей сөздермен аяқтағым келеді: «Білім беру, оқыту мен дамыту үздіксіз процестер. Сондықтанда оқу мотивациясы айтылған үш процестердің кілті болады».

Ақмола облысы

Аршалы ауданы

Волгодон орта мектебі



Тақырыбы: «Оқушылардың сабақта іс – әрекетінің мотивациясы және оны жүзеге асыру үшін жағдайлар жасау»

Дайындаған: Бастауыш сынып мұғалімі Кенжеғұлова Қарлығаш