Өзбекстан республикасы жоғары білімдендіру, Ғылым және иновациялар министрлігі
жүктеу/скачать 0,59 Mb.
|
1 2
Байланысты:ҚОЖАБЕРГЕНОВА ЖАНАЙ
- Бұл бет үшін навигация:
- "МАТЕМАТИКА ОҚЫТУ МЕТОДИКАСЫ "ПӘНІНЕН КУРС ЖҰМЫСЫ ТАҚЫРЫП: БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ЕСЕП ШЫҒАРУДА КӨРНЕКІЛІКТІ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕМЕСІ ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІ: Т.БАЙНАЗАРОВ
- ОРЫНДАҒАН: Ж.ҚОЖАБЕРГЕНОВА НУКУС-2023 Тақырып: Бастауыш сыныпта есеп шығаруда көрнекілікті пайдалану әдістемесі Жоспар I.Кіріспе
- II.Негізгі бөлі
- II.Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер
|
ӨЗБЕКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРЫ БІЛІМДЕНДІРУ, ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ИНОВАЦИЯЛАР МИНИСТРЛІГІ ӘЖНИЯЗ АТЫНДАҒЫ НӨКІС МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ БАСТАУЫШ ТӘЛІМ КАФЕДРАСЫ "МАТЕМАТИКА ОҚЫТУ МЕТОДИКАСЫ "ПӘНІНЕН КУРС ЖҰМЫСЫ ТАҚЫРЫП: БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ЕСЕП ШЫҒАРУДА КӨРНЕКІЛІКТІ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕМЕСІ ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІ: Т.БАЙНАЗАРОВ ОРЫНДАҒАН: Ж.ҚОЖАБЕРГЕНОВА НУКУС-2023 Тақырып: Бастауыш сыныпта есеп шығаруда көрнекілікті пайдалану әдістемесі Жоспар I.Кіріспе II.Негізгі бөлі 1. Бастауыш сыныпта математика сабағында көрнекі құралдарды қолдану тиімділігі 2.Дидактикалық ойындар - балалардың математикалық білімдерін арттырудың құралы. 3.Көрнекілікті пайдаланудың психологиялық – педагогикалық негіздері. 4. Құрама есептерді шығарудағы көрнекіліктір. II.Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер Біздің қоғамдағы нарықтық қатынастарды игеру, алдыңғы қатарлы дамыған елу елдің қатарына қосылу, үдемелі ақпараттар ағыны, ғаламдық компьютерлік жүйеге өту қазіргі заманда өмір сүріп отырған адамның өз білімін үнемі жетілдіруіне, жаңарып тұруына икемділігін тәрбиелеп отыруына көзін жеткізіп отыр. Осы күні мектепте әлеуметті жағынан белсенді, еркін ойлай алатын, өз бетінше жаңа ақпаратты меңгере білетін, саналы адамдар тәрбиелеуге талап қойылуда. Осыған байланысты қазіргі жағдайда мектеп оқушысының төменгі сыныптан бастап оқуға деген қызығушылығын, танымдық әрекет белсенділігін қалыптастыру үшін мұғалім өскелең оқытуға негізделген қолайлы әдістермен оқыту қажет. Мұның өзі меңгерілген білімнің беріктігін қамтамасыз етеді. Математикалық білімнің негізін қалайтын сандарға амалдарды орындауға арналған кестелердің кейбіреулерінің тақырыптарын келтіреміз. Олар: - сандарды қосу және азайту кестесі; - сандарды разрядтық бірліктерден құру кестесі; - сандарды көбейту кестесі; - саңдарды бөлу кестесі; - сандарды жай көбейткіштерге жіктеу кестесі . Оқу материалының мазмұнын қайталауда санның, өрнектің, сөйлемнің, аралық бет орын ауыстырғанда өзгермейтін мүшелері сыртқы қабатқа, өзгеретін мүшелері аралық бетке таңбамен, сөзбен, белгімен, белгілеумен түсірілді. Кестелердегі сан таңбасының дыбысталуы, өрнектің ой тұжырымымен, амалдың суретпен үйлестірілуі үздіксіздіктің тұтастығын сақтауға ұмтылу еді – деп Баймұратова Б. алты жастағы балаларды оқыту мәселелері талқылайды . Көбейту кестесінде суреттің көру алаңындағы санына сәйкес жазылатын көбейтудің сандық өрнегінің қосудың өрнегінен алынуы, кебейтіндіні есептеу ережесінің қосындыны есептеуден шығуы, сол сияқты сандарды бөлуде, көбейту өрнегінің бөлінгіштің шамасына қарай түрленіп қосарлануы, кестелер арасындағы секіруді оңайлататын көпір болумен қатар, оқу материалдары арасындағы үздіксіздіктің сақталуының дәлелі, баланың білгені мен білуге тиістісінің айырмашылығы мен ортақ сипатын сөзге, іс-қимылға айналдыруының тірегі [69]. Дидактикалық ойындар - балалардың математикалық білімдерін арттырудың құралы. Математика сабақтарында ойындарды қолданудың түрлі жолдары бар. Ойынды сабақтың басында қолдану жаңа сабаққа немесе сұралатын үй тапсырмасына оқушыларды түгел қатыстыру мақсатын көздейді. Егер ойынды сабақтың ортасында қолданса, онда оқушылардың көңіл-күйлерін сергіту, шаршағанды ұмыттырып, ерік-жігерін дамыту мақсатын көздейді . Ойын сабақтың соңында болса, тақырыпты бекіту не сол сабақтан алған білімді жинақтау мақсатында пайдаланылады. Ойын оқушылардың оқуға деген ынтасын арттырудың маңызды құралы. Сондықтан да бастауыш сынып оқушылары сабақ үстінде ойынды көп қажет етеді. Оларға пайдаланатын ойындар оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай күрделеніп отырады. Яғни алты жасарлармен ойналатын ойынның мазмұны жеңіл болады, ал сыныбы жоғарылаған сайын, яғни екінші, үшінші, төртінші сынынтарда бұл ойынның мазмұны күшейеді . Мысалы: 1-ші сыныпта қарапайым ғана ойын түрлерін ойнатсақ, сынып жоғарылаған сайын, ойынның мазмұнын да баланың жас ерекшелігіне сай пайдаланған дұрыс. Олай болса ойындарды пайда-ланудың маңызы зор. Ойындарды математика сабақтарында қолдана отырып, балаларды саналы ойлантуға үйретеміз. Нәтижесінде балалардың қаншалық-ты білім меңгергенін анықтауға болады. Мұндай ойынның көптеген түрлері бар. Сондықтан ойынды балалардың жас ерекшеліктеріне және өтілетін сабақтардың тақырыбына, мазмұнына сай етіп таңдап алған дұрыс. Бала ойын іс-әрекеті үстінде қандай да білімді игеріп жатқанын, ал оқу үрдісінін өзінде қалай ойынға ұласып кеткенін аңғармай қалуы тиіс. Сонда ғана ойын және іс-әрекеттері табиғи бірлікте болып, пәндік білім, білік және дағдыны игеруге толық ықпал жасайды. Мысалы: 1-ші сыныпта заттарды санауға және олардың екі тобын салыстыруға, өлшеміне, пішіміне және түстеріне қарай ажыратуға үйрету мақсатында «Жеміс жинау» ойынын ойнатуға болады. Сабақ материалына лайықталған ойынды алып, тек қана оқушының орындай алатын іс-әрекетімен шектелу жеткіліксіз. Мұнда ойынды ұйымдастырудың және басқарудың сипаты мен жолдары да жан-жақты ойластырылуы керек. Ойын да халық педагогикасының құрамдас бір бөлігі болып табылады. Ұлттық ойындар халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларына байланысты туып, дамығанына қазақ халқының ойындарымен таныса отырып, көзіміз әбден жетеді. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың мақсаты мен маңызы бастауыш сыныптардағы оқушылардың математиканы оқыту теориясы мен технологиясынан білім, білік және дағдыларын қалыптастыру барысы. Бастауыш мектепте математиканы оқытудың мақсаты мен маңызын қарастыра отырып, оқытудың әдістері, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді, бағдарламаларды, математикадан оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды теориялық талдау; озат педагогикалық тәжірибені оқып-үйрену және жалпылау. Математика әдістемесінің басқа ғылым салаларымен философия, логика, математика, педагогика, психология т.б. байланысты . Бастауыш мектепке арналған математика жаңа оқу-әдістемелік топтаманың ендірілуімен және оқытудың жаңа технологияларының жасалуымен байланысты. Кеңестік дәуір кезіндегі бастауыш мектеп математикасын дәстүрлі оқытудың дамуына М. И. Моро, А. С. Пчелко, А. М. Пышкало, М. А. Бантова, Г. В. Бельтюкова және т.б ғалымдар елеулі үлес қосқан. Аталмыш ғалымдардың дайын-даған математиканы оқытудың ғылыми негіздері сол кездегі оқу-әдістемелік топтамада қаланған. Осы авторлардың құралдары қайта өңделіп және толықтырылып, БҰҰ елдерінде қазіргі кезде де қолданылады. Математиканы оқыту жұмысын ұйымдастырудың басқа формаларын сабақтан тыс жеке оқушылармен жұмыс, топ оқушыларымен өткізілетін сабақтар, үйге берілетін өзіндік жұмыс, экскурсиялар, сабақпен тығыз байланысты және соған бағындырылған математикадан өткен сабақтан тыс жұмыстар сабақта алған білімді тереңдете және кеңейте түсу мақсатымен және білімдеріндегі, білік-теріндегі және дағдыларындағы жою мақсатымен өткізіледі. Біріншіден, ол математикадан сыныптан тыс түрліше жұмыстар жүргізу арқылы, екіншіден пән жөнінен артта қалғандығы байқалған және сыныппен ілесіп кете алмайтын балалармен жеке және топқа бөліп, оқу жұмысын өткізу ұйымдастырылады. Олқылықтар көбінесе оқушының ауру себебінен оның жұмысына мұғалімнің көңіл аудармауынан, нерв жүйесі ерекшеліктерінің салдарынан, т.б. пайда болуы мүмкін. Сондықтан мұғалім әртүрлі әдістерді қолданып, жұмыс жүргізеді. Математикадан үйге берілетін өзіндік жұмыс: оқушының өз бетімен білімді игеріп алуына көмектеседі, мұғалім мен ата-ана оқушының біліп отыруына мүмкіндік береді, үйде баланың бос уақытын ұйымдастыруға көмектеседі. Оларда бағалы қасиеттерді қалыптастыруға көмектеседі. Үй тапсырмасы жекелей және топтық бола алады, оқушылардың бірнеше топқа бөлініп, жалпы сынып тапсырмасының бөлігі болып қандай да бір тапсырмасының бөлігі болып қандай да бір тапсырманы орындайтын түрі. Мысалы: сан материалды жинау кезінде 1 топ оқушы оқу құрал-жабдықтарының бағаларын біледі, 2-ші тобы азық-түліктің бағасын, 3-ші топ ойыншықтардың бағаларын біледі, т.с.с. Үйге берілетін оқу тапсырмасын басқаруды мұғалім оқушыларға нұсқау беру арқылы және орындалған жұмысты тексеру арқылы жүзеге асырылады. Үй тапсырмасын бергенде мұғалім қысқаша нұсқауға көше отырып, түсіндіру керек. Үй тапсырмасының көлемі өте үлкен болмауы тиіс. Үй тапсырмасын тексеру түрліше жолмен жүзеге асырылады. Жазбаша жұмыстарды мұғалім үйде де, сабақ кезінде сыныпта тексереді. Балаларға үйге берілетін оқу ісіне байланысты жұмысты дұрыс ұйымдастыру үшін, мұғалім оқушылардың жанұясымен тығыз байланысты болуы керек. Экскурсия: бағдарлама тақырыбы бойынша істелетін жұмыстың бастамасы болуы мүмкін. Оның мақсаты - оқушыларды оқып үйретілетін тақырыптарға қызықтыру, тақырып бойынша істелетін келесі жұмыс үшін қажетті материал жинақтауға көмектеседі. Мұндай экскурсияның мысалы: тас жолға немесе қаладағы көшеге экскурсия жасау болып табылады, бұл кезде оқушылар (3 сынып) қозғалысқа берілген есептерді шығару алдында қозғалыстың әр түрімен танысады. Мысалы: шаманың арасындағы төмендегі байланыстарды оқып үйрету кезінде дүкенге экскурсия жасауға болады: баға-мөлшер құн, бір нәрсенің массасы - мөлшері жалпы масса, т.б. (2 сынып). Дүкенге экскурсия жасағанда балалар сатып алу-сату процесін бақылайды, кейбір тәуелділіктерді бақылайды, таразыны пайдалану ережесін білуі, т.с.с. экскурсияның міндеті - оқушының білімін бекіту және кеңейте түсу, бір сабақта және бірнеше сабақта алған материалын жинақтау. Математиканың бастауыш курсында мазмұнды есептердің алатын орны ерекше. Есепті шығару барысында оқушылар математикалық жаңа білімдерді игеріп, практикалық іс-әрекетке дайындалады. Мұндай есептер олардың логикалық ойлау қабілетін дамытуға үлкен әсер етеді. Сонымен қатар, мазмұнды есептерді шығарудың оқушылардың жеке тұлға ретінде қалыптасуында да тәрбиелік маңызы зор. Сондықтан мұғалімнің мазмұндық есептер туралы, оның құрылымы туралы кең түсігі болуы, ондай есептерді әр түрлі тәсілмен шеше алуы керек. Мазмұнды есеп қандай да бір ситуацияның кәдімгі тілмен осы ситуацияның бір компонетінің сандық сипаттамасын беруді талап етіп, оның компонеттерінің арасында қандай да бір қатысының бар жоқтығын тауып немесе қатынасының түрін анықтап баяндау. Кез–келген мазмұнды есеп екі бөлімнен тұрады: Шарты және талабы. Есептің шартында объект және оның кейбір мәндері, объектіні сипаттайтын белгілер, осы шамалардың белгілі және белгісіз мәндері, олардың арасындағы қатыстар жөнінде айтылады. Есептің талабы - нені табу керек екендігін көрсету. Ол бұйрықты немесе сұраулы сөйлем түрінде көрсетіледі. Есепті шешу - бұл есепте берілген айқын және жанама сандардың, шамалармен, олардың арасындағы қатыс-тарымен логикалық дұрыс тізбектелген амалдар мен операциялар арқылы есептің талабын орындау. Есептерді шығарумен таныстыру. Алдын ала дайындық жұмысын жүргізген соң балаларды есептердің қарастырылып отырған түрін шығарумен таныстыруға көшуге болады. Есептер шығаруға үйретудің екінші кезеңінде есептермен жұмыс істеу методикасында мына кезеңдердің тәртібін сақтаған жөн. 1 кезең – есептің мазмұнымен таныстыру; 2 кезең – есептің шешуін іздеу; 2 кезең – есепті шешу; 4 кезең – есептің шешуін тексеру. Бұл бөліп көрсетіп отырылған кезеңдер өзара тығыз байланысты, әр кезеңдегі жұмыс негізінен мұғалімнің басшылығымен жүргізіледі. Әр кезеңдегі жұмыс әдістемесін толығырақ қарастырамыз. Есептің мазмұнымен таныстыру: есептің мазмұнымен таныстыру дегеніміз – оны оқып шығып, онда келтірілген жайттардың өмірде болатын ситуа-цияларын көз алдына келтіру. Есепті, әдетте, оқушылар оқиды. Мұғалім есепті тек балаларда есептің тексі жоқ жағдайда немесе олар оқи алмайтын кезде ғана оқиды. Есепті дұрыс оқи білудің маңызы зор: сан мәндерді және амалды таңдап алуға қажетті сөздерді, мысалы, «бар еді», «кетіп қалды», «қалды», «бірдей болды» т.с.с. сөздерді баса айту, есепке қойылатын сұрақты дауыс көтере айту. Егер есептің тексінде түсініксіз сөздер кездессе, онда оларды түсіндіру керек немесе, есепте айтылатын нәрселердің мысалы: бульдозер, шөп шапқыш машина т.с.с. суреттерін көрсету керек. Есепті балалар бір-екі рет, кейде одан көп оқып шығады, бірақ біртіндеп оларды есепті бір оқығанда есте сақтап қалатындай етіп үйрету керек, өйткені бұлай еткенде олар бірден зейін қоя оқитын болады. Есепті оқи отырып оқушылар есепте айтылған мәселелерді өмірде қалай болатынын көз алдарына келтіре білулері тиіс. Осы мақсатпен оқып болған соң есепте айтылғанды көз алдарына келтіріп, оны қалай көз алдарына келтіргендерін айтып берулерін (сөзбен айтып түсіндірулерін) ұсыну керек. Есептің шешуін іздестіру: есептің мазмұнымен танысқаннан кейін оның шешуін іздестіруге кірісуге болады: оқушылар есепке кірістірілген шамаларды, берілген сандармен ізделінді сандарды айқындау білуі тиіс, берілген мәліметтер мен ізделіп отырған шамалардың арасындағы байланысты тағайындауы тиіс, сөйтіп осылардың негізінде сәйкес арифметикалық амалдарды таңдап ала білулері тиіс. Жаңа түрдегі есепті енгізгенде оның шешуін табу жұмысына мұғалім басшылық жасайды, сонан кейін мұны оқушылар өздігінен орындайды. Екі жағдайда да балалардың шамаларды, берілген және ізделіп отырған сандарды мүшелерге бөлуге көмектесетін, олардың арасындағы байланыстарды тағайын-дайтын арнайы әдістер пайдаланылады. Мұндай әдістерге есептерді иллюстрациялау, есептерді қайталау, есепті шығару жоспарын талдау және оны құру жатады. Алынған мәліметтер бойынша жалпы қорытындылай айтсақ, есеп шығаруда көрнекілікті пайдалану әдістемесі келесі талаптарға сай келуі керек. Солардың негізгіліріне тоқталайық: 1 Көрнекілік оқыту барысында деңгейлік-дербестілік оқытуды жүзеге асыру үшін қажет. Сонымен қатар, бұл құралдар оқушылардың жалпыға міңдетті бірдей базалық білім деңгейін қамтамасыз етуі керек. 2 Көрнекілік оқушылардың белгілі бір материалды тұтасымен қабылдауын және қандайда бір типтегі есептерді шығару біліктіліктерін қалыптастыруды қамтамасыз етуі қажет. 3 Көрнекілік мүмкіндігінше математикалық әдістердің әмбебаптылығын және оның қолданбалығын оқушыларға көрсете алуы керек. 4 Көрнекілік есеп шығарудың сонғы қорытындысын тексеріп қана қоймай, сонымен қатар есепті шығарудың әрбір қадамын тексеру арқылы жүзеге асатын бақылаудың оқытудағы рөлін арттыруды жүзеге асыруы қажет. Сонымен, бастауыш сыныпта көрнекілік көмегімен есептерді шығару оқушылардың бойында мынадай міңдеттерді жүзеге асырады: -оқушылардың есеп шығару біліктілігін қалыптастыру есеп шығару үрдісін жетілдіреді; -бастауыш мектеп оқушыларының логикалық деңгейін дамытады; -бастауыш сынып оқушылардың сабақ үлгерімін арттырады; -оқуға деген белсенді қатынасқа, пәнге қызығуға және басқа да жеке тұлғалық қасиеттерге тәрбиелеу сияқты міңдеттерді жүзеге асырады. Оқушылардың сабақта өздігінен орындайтын жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін математика кабинеттерінде дидактикалық материалды, үлестірмелі материалдар, баспа негіздегі дәптерлер, тағы басқа оқу құралдары жинастырылуы қажет. Дегенмен оқушыларға оқулықпен жұмыс істеуді үйретудің орны ерекше. Барлық ғылыми-техникалық білімнің көзі – кітапқа, оның ішінде оқулыққа оқушылардың сүйіспеншілігі мен құрметін арттыру, олармен өздігінен жұмыс істеуді үйрету мұғалімнің басты міндетінің бірі. Әр сынып оқулықтары қажетіне орай орындалуға тиісті жаттығулармен, есептермен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен қамтамассыз етілген. Өздігінен жұмыс істеуді оқушылардың сабақ үстіндегі қызметіне енгізу сабақтың құрылымына да, элементтеріне де әсерін тигізеді.Өзіндік жұмыс үшін оқулықтан берілген жаттығулармен қатар көбінесе тақтаға жазылған, сондай-ақ қалталы полотноға белгіленген тапсырмалар ұсынылады. Өзіндік жұмыс үшін кейде тапсырма әрбір оқушыға жеке түрде беріледі. Бұл жағдайда тапсырмаларды әр оқушының шама-шарқын ескере отырып, сораптауға болады. Сонда жұмыстың өз бетімен орындалу дәрежесінің жоғары болуы қамтамасыз етіледі. Өзіндік жұмысты сыныпта жүргізу оқушыларға дағдыларын игертеді және олардың сабаққа деген ынтасын арттырады. Өзіндік жұмыстарды жүргізгенде тапсырмаларды карточкалар бойынша ұсынған тиімді. Мұнда оқушылардың жеке дара ерекшеліктері және үлгерім деңгейлерін барынша ескеру мүмкін болады. Оқушыларды жалықтырып жібермес үшін, өзіндік жұмыс түрлерінің өзгермелі болғаны жөн. К.Д.Ушинскийдің айтуы бойынша: «Әрбір сабақтың сапалы болуы – мұғалімнің бүкіл сынып бойынша жұмыс істей білуінде, әрбір оқушының зейінін сабаққа жұмылдыра білу шеберлігінде»,- деді. Бұл туралы ол былай деді: «Өз сабағына барлық оқушыларды тарта білуі мұғалім ісінің көрнекілігі» . Көрнекілік принципі мұғалімнің әр түрлі көрнекі оқу құралдары мен оқытудың аудио визуалдық (есту-көру) техникалық құралдарын, кітаптар, карталар, кестелер және басқа да ашық бояулы, анық та айқын өрнектеліп баспадан шыққан оқу құралдарын пайдалануда өз көрінісін табады. Қандай да болсын көрнекі құралдарды көрсету әрқашанда сөзбен (түсіндірумен) қосарлана жүргізіледі. Атап айтқанда, сөз оқушының назарын ең басты және маңызды нәрселерге аударуға, көрініп тұрған ағыл-тегіл құбылыстардан оқыту мақсаты үшін қажеттіні таңдап алуға көмектеседі. Сөз бен көрнекілік оқыту ісінде өзара тығыз байланыста болады. Оқушылармен қарым-қатынасты жақсарту мақсатында мынандай жұмыс түрлеріне ерекше көңіл бөлу керек деп білемін. 1. Оқушының пәнді меңгере алатынына көз жеткізіп, сенімін арттырамын. Оқушының өз күшіне сенуі – алға қойған міндетті орындап шығуының басты шарты. Ал адамның өз ісін сеніммен атқаруы - өз бетінше жұмыс жасауына апаратын жол. 2. Сабақтың қызықты да, әсерлі өткізілуі жаңа тақырыптың түсіндірілуіне тікелей қатысты. Көрнекілік пен техникалық құралдарды ұтымды пайдалану жоғарыдағы міндетті үйретуді ойдағыдай шешуге көмектеседі. Оқушылардың материалды жеңіл меңгеруіне мүмкіндік туғызады. Олардың сабаққа ынтасын, қызығуын арттыра түседі. Көрнекілікпен түсіндірілген материалды оқушылар тез қабылдап, жеңіл меңгереді. Есінде ұзақ сақтайды. Сабақта ұтымды қолданылған көрнекіліктер ерекше қызмет атқарады деген. Ауызша әдістерде сөзге, көрнекілікте көркемдік бейнеге, ал тәжірибеде іс-қимылға сүйенеді. Оқыту әдістерін қолдана отырып, мынаны есте сақтағанымыз жөн. Бала есту қабілеті арқылы ақпараттың 20 пайызын, көру қабілеті арқылы 20-60 пайызын, сөйлеу қабілеті арқылы 90 пайызын қабылдайды. Бүгінгі мектептерде ауызша, көрнекілік, тәжірибелік әдістерінің үшеуі де қолданылады. Әсіресе жаңашыл ұстаздар В.Ф.Шаталов, С.Н.Лысенкова, т.б бұл әдістерге жаңа мән беруде. Топталып-жіктелудің тағы бір кең тараған түрі – оқыту әдісін оқушылардың таным белсенділігі деңгейіне сай құру. Бұл бағытты ұстағандар И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин. Олар оқыту әдістерінің бес тобын ұсынады: а) Түсіндіру ( әңгіме, дәріс, көрсету, сипаттау әдісі, оқулықпен жұмыс істеу, жазбаша жаттығулар); б) Қайталау (жаттығу, әңгіме, өз сөзімен айтып беру); в) Мәселелік баяндау әдісі (саяхат, демонстрация, оқушының дәлелді түрде баяндауы); г) Ізденіс түрлері (байқау, жоспар жасау, эвристикалық әңгіме); д) Зерттеушілік (тәжірибе, байқау, сыныппен жұмыс, сурет салу) Сабақта қолданылатын оқыту әдістерімен қоса оқыту принциптері де бар. Оқыту үдерісінің заңдылықтарынан оқыту үдерісінің принциптері туындайды, яғни оны оқытудың дидактикалық прициптері дейді. Принцип – латын сөзі, негізгі, бастапқы белгі жүйесін оқыту үдерісінің принциптері деп атайды. Соның ішіндегі көрнекілік приципіне тоқталайық. Көрнекілік принципі. Бұл ертеден қолданылып келе жатқан принцип. Оның негізіне мынадай ғылыми заңдылық жатады. Сезім мүшелері сыртқы тітіркендіргіштерді түрліше қабылдайды. Ең сезімтал - көру мүшелері. Олар арқылы миға енетін ақпараттар оқушылардың есінде жақсы сақталады. Кейбір заттарды есте сақтау көрнекіліксіз мүмкін емес. Шарттары: - балалардың ақыл-ой жұмысы үшін формалар, бояулар, дыбыстар керек екенін естен шығармау; - оқытудың алтын ережесі: көрініп тұрғандарды көрсету, еститінді естірту, иіскететінді иіскету, дәмін татып көретінді дәмін таттыру; - көрнекілік - оқыту және ақыл-ойды дамыту құралы; - оқушы ұғымдар және абстрактілік ережелерді түсіну үшін нақты фактілер, мысалдар келтіру; - көрнекілікті мәселелі жағдаяттар туындату үшін қолдану; - көрнекі құралдың оқылатын зат және құбылыс туралы анық және дұрыс түсінік алуға көмектесуі; - оқушылардың бақылауын жүйелеп, құбылыстардың себептерін, салдарын анықтату; - көрнекілікті балалармен бірге алдымен түгел қарау, негізгісі мен негізгі емесін анықтау, содан кейін тағы бір рет толық қарап шығу; - көрнекіліктің алуан түрін қолдану, бірақ көп көрнекілік қолданбау, өйткені балалардың назары басқа жаққа ауып, негізгіні түсіне алмай қалады; - көрнекілікті қолданып оқушының сезіміне қозғау салу, қалыптасқан түсініктерге сүйеніп, меңгерілетін ұғымды нақтылау; - балалармен бірге көрнекілік жасау, оқушылардың өздері жасаған көрнекіліктердің де әсері мол; - қазіргі көрнекі құралдарды, атап айтсақ: оқу теледидарларын, бейнежазбаларды, кодослайдтарды, жартылай әкранды проекцияларды т.б қолданып, техникалық құралдармен жұмыс істей білу; - көрнекі құралдарды қолданып оқушылардың зейінін, бай-қампаздығын, ақыл-ой мәдениетін, жобалай білуін, оқуға деген қызығушылығын тәрбиелеу; - көрнекілік арқылы өмірмен байланыс орнату; - балалардың жас ерекшеліктеріне қарай заттық көрнекілікті азайтып, символдық көрнекіліктерді қолдану; - заттар мен құбылыстарды көрсету, мүмкіндік болмаған жағдайда символдық көрнекі құралдарды қолдану. Математикалық білімді жедел қабылдату мен меңгерту әр алуан көрнекі және техникалық құралдарды (модельдерді, таблицаларды, сызбалар мен суреттерді, арнайы диа-кинофильмдерді) тиімді пайдалану арқылы іске асырылады. Оқу үдерісінде көрнекілікті пайдалану арқылы оқушыларың оқуға деген ынталарын, белсеңділіктерін арттыруға, оқушының әрекетін бақылау сапасын жақсартуға, оқу үдерісін басқаруға, оқушылардын өз әрекетін қалыптастыруға жағдай жасайды. Сондықтан, біз маңызды критерийлер математика пәнен үлгерімі, логикалық ойлау, қызығушылық және оқушылардың есеп шығару біліктілігі деп санаймыз. Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет. Жоғарғы білім беру саласында техникалық білім беруді дамытуға ерекше назар аудара отырып, жоғары оқу орындары желісінде оңтайландыру жүргізілуге тиіс. Осы заманғы мемлекеттік менеджерлер даярлау үшін Мемлекеттік басқару академиясының негізінде шетелдік серіктестіктердің қатысуымен ең жоғары шығармашылық стандарттарға сәйкес келетін ұлттық басқару мектебі құрылуы қажет. Білім беру жүйесін дамытуда ынталандыру мақсатында және сектор мен мемлекет арасындағы серіктестікті нығайту мемлекеттік жекеменшілік білім беруге кредиттер бөлу жүйесін жетілдіру қажет –делінген. Ал, оның негізі бастауыш сыныпта қаланбақ. Осы орайда оқушыларды математика негізі болатын білімдер жүйесімен және ол білімдерді саналы түрде шығармашылықпен қолдана алудың іскерлігі мен дағдыларын берік қалыптастыру мен ой-өрісін дамыту болып табылады. Сондықтан да бастауыш мектепте текстілі есептер шығаруда көрнекілікті пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейтесті мәселе. Ғылыми жұмысты әуелі осы тақырып бойынша курстық жұмыс жазудан бастадым және студенттердің ғылыми конференциясында баяндама жасадым. Көрнекілікті пайдаланудың психологиялық – педагогикалық негіздері. Қатынас ұғымымен байланысты жай есептер, айырма ұғымымен байланысты есептер сияқты тәртіпте енгізіледі. Санды бірнеше есе арттыруға арналған, тура формада көрсетілген, есептерді шығару көбейту амалының нақты мағынасын және «... артық» деген сөздің мағынасын жақсы түсінуге негізделеді. Демек, дайындық жұмысы осы мәселелерді оқып үйренуге бағытталуы тиіс. «... артық» деген сөздің мағынасын ашып көрсету үшін мынаған ұқсас бірқатар жаттығуларды орындаған тиімді. Үшінші топқа мына түрдегі есептер жатады, ол есептерді шығарғанда арифметикалық амалдардың жаңа мағыналары ашыла түседі. Оларға айырма ұғымымен байланысты жай есептер (6 түрі) және қатынас ұғымымен байланысты жай есептер (6 түрі) жатады. 1. Сандарды айырмалық салыстыру немесе екі санның айырмасын табу (1 - ші түрі). Дәптер 7 теңге, ал өшіргіш 3 теңге тұрады. Дәптер өшіргіштен неше теңге қымбат? 2. Сандарды айырмалық салыстыру немесе екі санның айырмасын табу (2-ші түрі). Қанат 7 жем сауыт, ал Болат 4 жем сауыт жасады. Болат неше жем сауыт кем жасады? 3. Санды бірнеше бірлікке арттыру (тура формасы) Лақтың салмағы 7 кг, ал қозының салмағы одан 3 кг артық. Қозының салмағы неше килограмм? 4. Санды бірнеше бірлікке арттыру (жанама.формасы) Лақтың салмағы 7 кг. Бұл қозының салмағынан 3 кг кем. Қозының салмағы неше килограмм? 5. Санды бірнеше бірлікке кеміту (тура формасы) Аққу 88 км, ал көгершін одан 26 км кем ұшты. Көгершін неше километр ұшты? 6. Санды бірнеше бірлікке кеміту (жанама формасы) Аққу 88 км үшты. Бұл көгершіннің ұшқанынан 26 км артық. Көгершін неше километр ұшты? Қатынас ұғымымен байланысты есептерді атаймыз. 1. Сандарды еселік салыстыру немесе екі санның қатынасын табу (1-ші түрі). Мектеп ауласында 10 терек және 5 шырша өсіп тұр. Терек шыршадан неше есе артық? 2. Сандарды еселік салыстыру немесе екі санның қатынасын табу (2-ші түрі) Спорт алаңында 8 ұл және 4 қыз бала ойнап жүр. Қыз балалар ұлдарға қарағанда неше есе кем? 3. Санды бірнеше есе арттыру (тура формасы). Бүркіт 30 жыл жасайды, ал тасбақа одан 10 есе артық жасайды. Тасбақа неше жыл жасайды? 4. Санды бірнеше есе арттыру (жанама формасы). Бүркіт 30 жыл жасайды. Бұл тасбақаның жасынан 10 есе кем. Тасбақа нсше жыл жасайды? 5. Санды бірнеше есе кеміту (тура формасы). Ботаның салмағы 35 кг, ал қаздың салмағы одан 7 есе кем. Қаздың салмағы неше килограмм? 6. Санды бірнеше есе кеміту (жанама формасы). Ботаның салмағы 35 кг. Бұл қаздың салмағынан 7 есе артық. Қаздың салмағы неше килограмм? Жай есептерді енгізудің тәртібі бағдарламалық материалдың мазмұнына бағынады. 1 сыныпта қосу және азайту амалы оқытылады, осыған байланысты қосу мен азайтуға берілген жай есептер қарастырылады. 3 сыныпта көбейту мен бөлу амалдарын оқып үйренуге байланысты осы амалдармен шығарылатын жай есептер енгізіледі. Болашақ бастауыш сыныпта математиканы оқытатын оқытушылар бастауыш сынып оқушыларын жай есептің түрлерімен таныстыру, есеп шығартуға үйрету үшін практикалық, өзіндік жұмыстарға көп көңіл бөліну керек, сондықтан да математиканы оқыту әдістемесі пәні бойынша есеп шығаруға қосымша, өзіндік дайын тапсырмалар берілу керек. Болашақ оқытушылар есеп құрастыруға, кез келген есепті өз бетімен әдістемелік талдау жасап шығартуға дайындайтын тапсырмалар: 1. Сурет бойынша есеп құрастыр; 2. Есептің түрін анықта, қай сыныпта, қандай тақырыпқа берілетін есеп; 3. Есептің шешуін әдістемелік талапқа сәйкес дәлелдеп талда; 4. Кері есеп құрастыр; 5. Өзара кері есеп құрастыр. Енді текстілі есептер шығаруда көпшілікті пайдалануда көрсетейік. 6-есеп. «Қорада 6 үйрек және одан төртеуі артық тауық жүр. Қорада тауық нешеу?» Бағасы Саны Құны 4 теңге 3 ? ? 3 12 теңге 4 теңге ? 12 теңге Қорада үйрек және тауық жүр. Бір үйректі бүр дөңгелекпен шартты түрде алмастырайық. Алдымен үйректерді бір қатарға орналастырайық. Мұғалім: Қанша үйрек бар? Оқушы: 6 үйрек. Мұғалім: Ендеше бірінші қатарға 6 дөңгелек қойыңдар. Ал қанша тауық жүргені белгілі ма? Ол жайында не белгілі? Оқушы: қанша тауық жүргені белгісіз. Бірақ үйректен төртеуі артық. Мұғалім: Демек, үйректер қанша болса, тауықтар сонша және тағы 4. Олай болса екінші қатарға үйректер қанша болса, сонша үйректерді, яғни 6 дөңгелекті қойыңдар. Бірақ тағы 4 терек бар, ендеше сол қатарға тағы 4 дөңгелек қою керек. Үйрек. 0 0 0 0 0 0 Үйрек 0 0 0 0 0 0 Тауық. 0 0 0 0 0 0 және тағы 4 Тауық 0000000000 Демек есеп шартын тағы төмендегіше көрсетуге болады. Үйрек – 6 түрінде көрнекіліктер бойынша көрсетуге болады. 7-есеп. Мектеп ауласында 7 терек өсіп тұр. Бұлардың шыршалардан үшеуі артық. Аулада қанша шырша өсіп тұр? Мұнда «бірнеше бірлікке артық» қатынасы жанама түрде тұжырымдалып тұр. Теректердің үшеуі артық, олай болса шыршалардың үшеуі кем. Шыршалар қанша болса, теректер сонша және тағы 3. Сондай-ақ теректер қанша болса, шыршалар да сонша, бірақ үшеусіз. Бірнеше есе артық не кем қатынастарының мән-мағынасына орай шығарылатын есептерде көбейту не бөлу амалдарының бірі таңдалып алынады. Осы тұста бірнеше бірлікке артық не кем қатынастарына сәйкес қосу мен азайту амалдары орындалатынын не кем қатынастарына сәйкес қосу мен азайту амалдары орындалатынын балалардың есіне қайтадан түсіру жөн, өйткені «бірнеше есе артық не кем» жағдайлардың енгізілуіне байланысты кездесіп қалатын қателіктерден сақтандыруға алдын ала қам жасау керек. Мұны практикалық іс-әрекет арқылы жүзеге асыруға болады. Мәселен, мұғалім тапсырмасы бойынша оқушылардың әрқайсысы геометриялық фигуралар жиынтығынан екі дөңгелек алып, парта үстіне орналастырды делік. Оның қатарына алдымен екі үшбұрышты және тағы үш үшбұрышты қойсын. Оларды салыстыру барысында үшбұрыштар санының дөңгелектерден 3-ке артық екені тағайындалады, яғни дөңгелектер қанша болса, үшбұрыштар сонша және тағы үшеу. Әрі қарай екі дөңгелек және екі-екіден үш рет үшбұрыш алып қою ұсынылады. Балалар алдарындағы фигуралар санын салыстырып: үшбұрыштар санының дөңгелектерден 3 есе артық екенін тағайындайды, яғни мұндағы барлық үшбұрыштар дөңгелектер қанша болса, сонша үш рет екені тұжырымдалады. Енді осындай практикалық жұмыстың қорытындылары есеп шығаруда қолданылады. Мысалдар келтірейік. - Балалар менің қолымда екі дөңгелек, ал столдың тартпасында одан үшеуі артық үшбұрыштар бар. Тартпадағы үшбұрыштар нешеу? Есептегі белгілі және белгісіз сандарды алдын ала шамалап салыстырыңдар. Кіші сан белгілі, үлкен санды табу керек, яғни 2-ден үшеуі артық санды іздейміз. - Тартпадағы үшбұрыштар бесеу, өйткені онда дөңгелектер қанша болса, сонша және тағы 3 үшбұрыш бар. Сондықтан барлық үшбұрыштар 2 +3 = 5. - Менің қолымда екі дөңгелек, ал столдың тарпасында одан 3 есе артық үшбұрыш бар. Тартпадағы үшбұрыштар нешеу? Мұнда да белгілі және белгісіз саңдарды алдын ала шамалап салыстырыңдар. Кіші сан белгілі, үлкен санды табу керек, яғни 2-ден 3 есе артық санды іздейміз. - Тартпадағы үшбұрыштар, дөңгелектер қанша болса, сонша 3 рет яғни 3·2 = 6. Ілгеріде осы үлгіге еліктей отырып, сәйкес іс-әрекетті есеп шығару барысында өздігінен орындауға балалар біртіндеп жаттығады. Ол үшін есептердің жұбын, үшеуін, төртеуін (пара, тройка, четверка) ауызша жаттығулардың құрамына енгізген тиімді. Мысалы: «Салтанат бірінші күні қағаздан 4 фигура, ал екінші күні одан үшеуі артық фигура ойып алды?», «Кәмшат бірінші күні 4 үшбұрышты, ал екінші күні одан 3 есе артық үшбұрышты бояды. Кәмшат екінші күні қанша үшбұрыш бояды?, т. с.с. «Есе артық» не «есе кем» қатынастары бойынша көбейту немесе бөлу амалдарының саналы таңдалып алынуында да шатты суреттердің пайдасы зор. 10-есеп. Ұл бала 2 квадрат, ал қыз бала одан 3 есе артық дөңгелек қиып алады? Есептің шартына қарағанда қыз балада 2 дөңгелектен 3 рет болуы тиіс. Сонда мынадай шартты суреттердің шығуы мүмкін: Бұл суреттерден әр топта неше заттың бар екені және бірнеше заттан құралған «кішкене топтан» (мысалы, екі фигурадан) неше рет бола алатыны айқын көрінеді. 11-есеп. Марат 4 үйрек асырады, бұл - Қанат асыраған тауықтардан 2 есе кем. Қанат неше тауық асырады? Әрбір үйректі шартты түрде дөңгелекпен алмастырамыз. Кейбір есептерде әр түрлі топтағы заттарды салыстыруға тура келеді. Мұнда, айырмалық салыстыру болса - үлкен саннан кіші санды азайту, ал еселік салыстыру болса, үлкен санды кіші санға бөлу амалы қолданылады. Өйткені бір топтағы заттар екіншісіндегіге қарағанда бірнеше бірлікке (немесе есе) артық болса, онда екінші топтағы заттар біріншісіндегіге қарағанда сонша бірлікке (немесе есе) кем болады және керісінше. Есептердің осындай түрін шығаруда пайдаланатын қорытындылардың нақты заттарды немесе олардың суреттерін және шартты бейнелерді қолдану арқылы тағайындалғаны тиімді. 12-есеп. Жасқайрат 4 қоян асырап еді, Азамат 3 көжек өсірді. Жасқайрат қанша қоян артық асырады? Әр қоянды дөңгелекпен, ал әр көжекті үшбұрышпен шартты түрде бейнелейміз, сонда «дөңгелек-үшбұрыш» сияқты жұптарды түрліше тәсілмен құруға болады, мысалы бір үшбұрыш пен бір дөңгелекті қатарынан алып қою, үшбұрышты дөңгелектің (немесе керісінше) үстіне қою, сәйкес фигуралар жұбын тұйық сызықпен қоршау, сәйкес фигураларды сызықтармен қосу. Сонда орындалған іс-әрекеттің қайсысы болмасын, үлкен саннан кіші санды алудың қажеттігін нақты көрсетіп береді. Жоғарыда қарастырылған есептер математика курсындағы негізгі жай есептердің жүйесін құрайды. Олардың қандай да бір түрі алғаш енгізілгенннен бастап, есеп шешуін анықтайтын амалды саналы таңдап алуға және оны негіздеп беруге үйрету басты мәселе. Мұнда амалды дұрыс, әрі сенімді анықтауға себібі тиетін көрнекілік түрлерін, әр алуан әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы оқытудың ең негізгі нәтижелерінің бірі жай есептерді шығару бейімділігі қалыптастырыла бастайды. Ол жай есептің үйреншікті түрлерін алма кезек қарастыру және оның жаңа түрлерін енгізу барысында тиянақтыла және шыңдала береді. Бұл өте қажет нәтиже, өйткені жай есептер сәйкес амалды дұрыс таңдап ала білу құрама есепті шешудің негізгі кілті. Математика сабақтарында есеп шығарғанда көрнекілікті дұрыс пайдалану айқын кеңістік және санды түсініктердің, мазмұнды ұғымдардың қалыптасуына көмектеседі, оқушылардың логикалық ойлау, нақтылы құбылыстарды дараластыру жэне талдау негізінде, тұжырымдауларға келулеріне көмектеседі. Математика сабақтарында көрнекілік принципін жүзеге асыра отырып, бір жағынан оқушылардың қабылдауына сүйенсе, ал екінші жағынан олардың түсініктеріне (ұғынуына) сүйенеді. Бірінші жағдайда көрнекі құралдар қажет, екінші жағдайда көрнекі құралдарды қолданбауға болады. Мұнда балалардың бұрынғы тәжірибесін, олардың бұрыннан жинақтаған түсініктерін белсенділікпен жұмылдыру қажет болады. Мысалы, балаларды үшбұрышпен таныстыра отырып, мұғалім сондай формалы фигуралардың негізгі белгілерін (3 бұрышы, 3 төбесі, 3 қабырғасы) көрсететін модельдерін пайдаланады. Сонымен бірге мұғалім балалардың қандай нәрселердің формасы үшбұрыш тәріздес екенін естеріне түсіреді. Сөйтіп математиканы оқытуда оқушылардың тікелей қабылдауы мен түсініктері үйлестіріле пайдаланылады. Математика сабағында көрнекілік принципі дұрыс орындалса онда оқыту процесінде тікелей сезуден обстрактілі ойлауға көшу ережесі орындалады. Тек тікелей сезім мүшелеріне әсер ететін көрнекілік (зат, модель, чертеж т.с.с) арқылы оқушы дерексіз ойдануды үйренеді, материалды түсініп, қызығып оқиды. Құрама есептерді шығарудағы көрнекіліктір. Құрама есеп, бір есептердің ізделінді шамалары екінші есептердің берілген шамалары болатыңдай байланыстағы, бірқатар жай есептерден тұрады. Құрама есепті шығару, оны бірнеше жай есептерге жіктеу және ретімен оларды шығару болыл табылады. Сонымен, құрама есепті шығару үшін берілген шамалар мен ізделінді шамалар арасындағы бірқатар байланыстарды тағайыңдау керек, соған сәйкес арифметикалық амалдарды таңдап алуға содан кейін шығаруға болады. Мысал ретінде мына есепті қарастырамыз: "Мектепте 8 қыз бала кезекшілікте тұрған, ал балалардың одан 2-уі артық. Мектепте қанша бала кезекші болған?" Бұл есеп екі жай есептен тұрады: 1. Мектепте 8 қыз бала кезекші болған, ал кезекші болған ұл балалардың одан 2-уі артық. Мектепте канша ұл бала кезекші болған? 2. Мектепте 8 қыз бала. 10 ұл бала кезекші болған. Мектепте барлығы қанша бала кезекші болған? Бірінші есепте ізделінді болған сан (ұлдар саны) екінші есепте берілген шама (10 ұл бала) болғанын көріп отырмыз. Бұл есептерді ретімен шығару құрама есепті шығару болып табылады: 1) 8 + 2 = 10; 2) 8 + 10= 18. Құрама есептің шешуін де жай есептің шешуімен салыстырғанда айтарлықтай бір жаңалық пайда болды: мұнда бір емес, бірнеше байланыс тағайындалған, осы байланыстырғанда сәйкес арифметикалық амалдар таңдап алынады. Сондықтан балаларды құрама есеппен таныстыруға, сондай-ақ балаларды құрама есептерді шығару дағдысын қалыптастыру үшін арнайы жұмыс жүргізеді. Құрама есептермен таныстыруға дайыңдық жұмысы құрама есептің жай есептен негізгі айырмашылығын оқушылардың түсінуіне көмектесуі тиіс. Оның айырмашылығы мынада: құрама есепті бірден, яғни бір амалмен шығаруға болмайды, оны шығару үшін берілген шамалар мен белгісіз ..... жүктеу/скачать 0,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2