ә) Мәтінді қабылдауға оқушыларды психологиялық жағынан

81 
Оқушылардың мәтінді саналы тҥрде тҥсініп оқу дағдысын қалыптастыру 
жолын сӛз етпес бҧрын ол ӛзіне, оны меңгеруде қандай қиындықтар 
кездеседі дегенге тоқталайық. 
Оқушылардың мәтінді саналы тҥрде тҥсініп оқығаны -оқушының дҧрыс 
оқуы мен мазмҧнын саналы тҥрде меңгергендігінен кӛрінеді. Мҧндай 
жағдайда оқушыда белгілі бір кӛзқарас қалыптасады. Ол оқығанының 
мазмҧнын ҧғып, ондағы суреттерден адамдардың ӛзара қарым-қатынасын, 
іс-әрекеттің болу себебін анықтайды. Автордың не айтқалы тҧрғанын 
тҥсіне алады. 
Бастауыш сыныптағы оқу сабақтарында оқушылардың оқу дағдысын 
қалыптастыру негізінде оқығандарын қабылдау, тҥсіну мҥмкіндіктерін 
арттыру мақсаты кӛзделгенімен, оны іске асыру әсіресе, 1-сыныпта ӛте 
қиын. 
Мәтінді оқушылардың тезірек меңгеріп кетуі ҥшін мҧғалім әрбір жеке 
сӛздің мән-мағынасына баланың кӛңілін ҥнемі аударып, оған сӛйлемдегі 
сӛздердің ара қатынасын байланыстырып, мәтіндегі негізгі ой бағытын 
аңғартып отыруы керек. 
Дайындық оқылғалы отырған шығармадағы оқиғаға ҧқсас баланың ӛз 
ӛмірінде болған оқиғаларды еске тҥсіру сияқты тәсілдермен ӛткізіледі. 
Алдын ала жҥргізілген әігімеде мҧғалімнің оқылған мәтінде кездесетін 
жаңа сӛздер мен қиын ҧғымдарды тҥсіндіруді ҧмытпағаны жӛн. Бҧларды 
біліп алмайынша әңгіменің негізгі идеясы мен мазмҧнын ҧғу балаларға 
қиынға соғады. 
Дайындық әңгіменің ҧзақтығы оқылатын материалдың ауыр-жеңілдігіне 
байланысты. 
Сонымен, шығарманы оқуға дайындық жҧмысы біріншіден, балаларды 
оқылатын әңгіменің мазмҧны мен ондағы кейіпкерлердің ісін саналы 
тҥсіне білуге дайындау. Екіншіден, оқылатын әңгіменің мазмҧнына 
қызықтыру, ҥшіншіден ондағы сӛздер мен ҧғымдарды тҥсіндіру 
мақсатында жҥргізіледі. 

82 
Жҧмыстың кӛздейтін мақсаты - балаларға шығарманы толық та саналы 
қабылдауға мҥмкіндік туғызады. Дайындық жҧмысында қандай әдіс-
тәсілдер қолдануға болады? 
а) оқушының ӛзіне әңгіме айтқызу; 
ә) мҧғалімнің кіріспе әңгімесі; 
б) ҧжымдық тҥрде әңгіме айту. 
Әңгіменің барысында оқушыларға қосымша материал беру, немесе 
бҧрын ӛткен материалды қайталау тиімді. 
в) экскурсияда білгендерін пайдалану (серуен, саяхат); 
г) суреттерді қарау; 
д) сҧрақтар қою. 
Кіріспе сӛз тақырыпты аша алатындай болуы тиіс. Ҧзақтығы 3-5 см. 
Мәтінді мҧғалім дауыстап оқу ӛзі оқиды. 
Мәтінді оқымас бҧрын мҧғалім оқушылардың қызығушылығын оятып, 
назарын аударуы қажет. 
Тҥсініксіз сӛздерді бірде оқушылардың ӛзіне айтқызып, бірде ӛзі атап, 
оқушылардың тҥсінігін жанама жетекші сҧрақ арқылы анықтау тиімді. 
Мәтінді тҥсініп оқу ҥшін істелетін жҧмыстар. 
I. Оқылатын мәтінге дайындық ретінде алдын ала экскурсияларға 
шығару, әр тҥрлі тәжірбие жасату. 
II.
Ӛтілетін тақырып мазмҧнын толықтай қосымша сабақтан тыс оқу 
материалдарымен беру. 
III.Жҧмбақтар, мақал-мәтелдер, тақырыптық суреттер іздету. 
IV.Ән, табиғаттану, бейнелеу ӛнері сабақтарында ӛтілетін мәтіндерге 
сәйкес жҧмбақтар жасату. 
Материал осы пәнмен байланысты болатын жағдайда, мысалы, наурыз 
мерекесі мен 8 наурыз мерекесі қарсаң ында осы тақырыпта алдын ала 
әндер ҥйрету, жыл мез-гілдеріне байланысты суреттер жинату. 

83 
Тҥсіндірмелі оқу сабақтарында оқушыларды қатесіз ері мәнерлеп оқуға, 
саналы тҥрде тҥсініп оқуға жаттықтыру жҧмыстары жҥргізілуі тиіс. Бҧл 
талап оқу сабақтарында оқушыларға дауыстап және іштен оқыту, мәтіннің 
мазмҧнына байланысты қойылған сҧрақтарға толық жауап бергізу, 
әңгіменің мазмҧнын жоспар бойынша баяндату, т.б. Осы сияқты 
жҧмыстарды іске асыру оқытылады. 
в) Дҧрыс оқуға ҥйрету. 
Оқушыны дҧрыс оқуға ҥйрету жҧмысы 1-сыныпта басталып, әрбір жеке 
сӛзді дыбыстап емес, буындап оқуға ҥйретіледі. I тоқсанда сӛзді буындап 
оқып ҥйренген оқушы II тоқсанда сӛзді буынға бӛлмей тҧтас оқи алатын 
болады. 
2-сыныпта сӛйлемді бірден оқиды, 3-сыныпта сӛйлемді сазына келтіріп 
дҧрыс, мәнерлеп оқуға жаттығады. 3-сыныпта дҧрыс оқуға ҥйрету ҥшін 
алдымен мҧғалім әр оқушының қалай оқитынын, әрқайсысының оқу 
машығын жетілдіретін жҧмыстарды жҥйелі жҥргізу керек. 
Тҥсініп оқу. 
Шапшаң оқуда назар негізінен оқушының оқу жылдамдығына аударылса, 
тҥсініп оқуда мәтіннің мазмҧнын қаншалықты тҥсінгенін және оны қалай 
айтып бере алатындығы ескеріледі. 
Оқушы оқыған мәтіннің мазмҧнын тҥсіну ҥшін оқығанның мазмҧнын 
айттыру, сҧрақ беру, бір оқығанды қайта оқыту, бір оқушының 
мазмҧндағанын басқаларына толықтыртып қорытынды шығару керек. 
Оқушы оқығанын тҥсіну ҥшін онда кездесетін жаңа сӛздерді алдын ала 
тҥсіндіріп отыруы керек. Мҧндай жҧмыс оқушыға оқығанының мазмҧнын 
жеңілірек тҥсінуіне кӛмектеседі. 
Оқушыларды оқу машығына ҥйретумен бірге оларға білім, тәрбие беру 
мақсаты кӛзделеді. Білім мен тәрбиені оқушы тек оқығанын саналы 
тҥсінгенде ғана ала алады. 
Шығарманық мазмҧнын айту. 

84 
Мҧғалім ӛзі жатқа айтқан, не оқып берген мәтіннің мазмҧнын 
оқушылардың тҥсінген-тҥсінбегенін білу ҥшін сҧрақтар қоюға болады. Ол 
сҧрақтар ӛтілген шығарманық мазмҧнын беретіндей болуға тиіс. Егер 
оқушылар қойылған сҧрақтарға жауап берсе, онда олардың әңгіме 
мазмҧнын тҥсінгені. 
Міне, осындай жҧмыстар жҥргізу арқылы мҧғалім оқыған мәтінді 
оқушылардың қаншалықты ҥққанын байқауына болады. 
Оқыған мәтіннің мазмҧнын айтудың ӛзі тҥрліше болады: оқығанның 
мазмҧнын мҧғалімнің қалауына, тыңдауына қарай айту, даяр жоспар 
бойынша айту, толық және қысқаша айту. Мҧғалім шығарма мазмҧнын 
олардың қай тҥрімен айтқызамын десе де ерікті, тақы-рыпты мҧғалімнің 
жатқа айтуы немесе оқуы оқушыларға ҥлкен әсер етеді. Бҧдан оқушылар 
ләззат алуға жаттығады. 
г) Шығармаға жоспар жасау. 
Оқушылар бӛлім-бӛлімге бӛліп оқып, мазмҧнын айтқан соң осы 
бӛлімдерге ат қоюға, жоспар жасауға кӛшуге болады. Мысалы: " Сауысқан 
мен кӛкек " ертегісін алатын болсақ, Оқушылар оқып алады да, бӛлім-
бӛлімге бӛліп, әр бӛлімде не жайында айтылғанын ҧғып, оған орай бӛлімге 
ат қояды. 
Шығарманы бӛлімге бӛліп оқыту кҥн сайынғы сабақта іске асқанымен, 
бӛлімдерге ҥнемі ат қойғыза беруге болмайды. Мҥның ӛзі - қиын жҧмыс. 
Сондықтан мҧғалім оқулықтағы жоспар жасап, бӛлімдерге ат қою қолайлы 
материалдарды ғана ҧсыну керек. Сонымен, бірінші рет бӛлімге бӛліп 
оқытқанда, Оқушылар материалды саналы тҥсінгеніне кӛз жеткізсек, 
екінші рет оқығанда, оған жоспар жасау жағын қарастырамыз. 
Жоспар шығарма мазмҧн кӛрсететін оқиғанық жҥйесін білдіреді. 
Жоспар жасау жҧмысы екі тҥрлі жолмен іске асады. 
1.
Әңгімені бӛлімге бӛлу. 
2.
Бӛлімдерге ат қою. Оны тӛртіптеп жазу. 

85 
Оқушылар әңгімені бӛлімге бӛлу ҥшін ондағы ойды және қосымша 
мәселелерді анықтайды. 
Оқу жылының басында істелетін жҧмыстарды жоспар жасауға дайындық 
деуге болады. Мҧнда суретті жоспар жасалады. Ол ҥшін мына сияқты 
жҧмыстар жҥргізіледі. 
1.
Оқулықта берілген суреттердің қайсысы мәтіннің қай бӛліміне 
жататынын анықтау және оған ат қою. Егер суреттер оқиғаны толық 
қамтитын болса, тағы қандай суреттер салуға болатынын ойлау, 
қиялындағы суреттерге ат қою. 
2.
Мҧғалім әңгімеге, не ертегіге бірнеше сурет береді. Оны оқушылар 
шығарманық желісі бойынша реттейді 
3.
Бӛлінген бӛлімдерге қандай суреттер салуға болатынын оқушылардың 
ӛздері айтады, оған ат қояды. 
4.
Берілген тақырыптарды шығармалардың желісі бойынша реттейді. 
5.
Мҧғалімнің берген тақырыптары бойынша шығарманы әр бӛлікке 
бӛледі. 
6.
Мҧғалімнің берген жоспарын дайындайды. 

жүктеу/скачать 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: