Біздің өмір сүріп отырған Жер планетасындағы озон қабаты 15 км-дан бастап 100 км биіктікке дейін жетеді. Алайда, 50 км-дан ары қарайғы бөлігінде озонның мөлшері тым аз, шамамен 0,001%. Озон қабатынсыз жердегі тіршілік қазіргі біз көріп отырғандай болмайды. Озон қабаты ұстап қалатын күннің ультра-күлгін сәулелері жер бетіне тікелей өтіп кететін болса, онда тереңдігі 10 метрден асатын суларда ғана тіршілік етуге болар еді. Себебі, он метр тереңдікте ультра-күлгін сәулелердің кері әсері болмайды.
Атмосфера
Атмосфера (гр. ατμός — «ауа» және гр. σφαῖρα — «шар») - жердің ауа қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе. Ол биосферадағы физико-химиялық және биологиялық процестердің жүріуінің шарты және метеорологиялық режимнің маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның радиатцияға, жылу және су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды анықтайды. Егер атмосферада қоспалар болмаса, онда жер бетіндегі орташа жылдық температура +15º С емес, -18ºС болар еді. Атмосфераның орташа қалыңдығы - 150 км.
Тарихи деректер бойынша озон қабатын ашқан Шарль Фабри (Charles Fabry) және Анри Буиссон (Henri Buisson) атты екі француз ғалымдары болған. Олар 1913 жылы ультра-күлгін сәуле арқылы спектроскопиялық өлшеулер жүргізу арқылы атмосфераның жоғарғы бөлігіндегі озон қабатын ашқан. 1994 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 16-қыркүйек күнін ''Халықаралық Озон қабатын қорғау күні'' етіп бекітті.
Озон қабатының тарихы
Шарль Фабри
Анри Буиссон
Озон қабаты – Жерді ультракүлгін сәулелерден қорғап тұратын қалқан. Бұл қалқандар 22—25 км биіктіктегі үш атомдық оттегі шоғырланған атмосфера қабаттта болады. Мұнда озон аз мөлшерде кездессе де, жердегі тіршілік үшін оның маңызы өте зор. Үйткені барлық организмдерді өлтіріп жіберетін Күн көзінің ультракүлгін сәулесін озон өзіне сіңіріп алады.
Оттек молекуласы екі атомнан тұратын О2 –басқа үш атомнан құралған газ тектес болып келетін түрі – О3 молекуласы бар. Озон- көкшілдеу түсті, өзіне тән ерекше иісі бар. Суда аз ериді, қайнау температураеы-112°С, балку температурасы -1930С Оттек газынан 1,5 есе ауыр. Күшті тотыктырғыш, бояғыш заттарды түссіздендіретін қасиеті бар. Оны колдану арқылы ауыз су мен ағын судағы, бөлме ауасындагы бактерияны жояды. Озон оңай ыдырайтын тұрақсыз қосылыс.
О3 → О2 + О
Озон → оттек молекуласы → оттек атомы
О + О = О2
1.Оттек О2 газы тыныс алуға тірі организмдердің тіршілік етуіне жағдай жасайды
2.Озон О3 газы өсімдікті, тірі организмдердің ультракүлгін сәуленің күйдіруінен сақтайды
Ауа-газдар қоспасы
Озон қабатының қызметі
Жерде озонның 6-10% концентрациясы бар, аз мөлшерде болғандықтан тіршілік етушілерге зияны жоқ. Ал былайынша, озон өте активті газ. Айналасындағы тіршілік иелеріне зияны тиеді. Негізінде, озонның орташа концентрация мөлшері 8 мл/м³ болады. Озон қабатының басты қызметі — күн сәулесіндегі зиянды ультра-күлгін сәулелерді жер бетіне жібермей, өзінің бойына сіңіріп ұстап қалу. Осылайша жер бетіндегі тіршілік иелері күннің кері әсерлерінен қорғалады.
Озон-оттектің аллотропиялық түрөзгерісі.
Озон-жай зат,себебі бірдей атомдардан құралған.
Таңбасы-О.формуласы-О₃,Мr(О₃)=48
Найзағай ойнағанда және ормандарда қылқанды ағаштың шайыры тотыққан кезде пайда болады.
Қасиеттері
физикалық
Озон-көкшілдеу түсті,өзіне тән иісі бар газ.Суда аз ериді,қайнауы-112⁰С,балқуы-193⁰С,оттек газыннан 1,5 есе ауыр
Күміс,алтынмен әрекеттесіп,оксид түзеді.
Озон О₃ газы өсімдікті,тірі организмді ультракүлгін сәуленің күйдіруінен сақтайды.
Қорытынды.
Маңызы.
Алынуы
Табиғатта таралуы.
Тану
Анықтама.
Химиялық
Озондық қабаттың бұзылуы
Лас қосындылардың белгілі бір бөлігі озондық қабатқа жетіп, оны бұзады. Озондық қабаттың бұзылуы жерге ұзындығы 0,29км ультра күлгін сәуленің енуіне мүмкіндік туғызады. Бұл қысқа толқынды ультракүлгін сәулелену биосфера үшін өте қауіпті: өсімдіктер әлемі құриды, анкологиялық және көз аурулары көбейеді.
тығыздалуы бұзылған мұздатқыштар
тұрмыста қолданылатын аэрозоль құтылары
фреон қолданылатын технологиялар
Озон қабатының бұзылуына өмірінің ұзындығы 100 жылдарға созылаты фреон үлкен әсер етеді. Фреонның шығатын негізгі көздері
