Үжым - арнайы қундылықты қатынастар және бірыңгай әлеу-

298
III бөлім. Тәрбие теориясы
И.П.Иванов секілді педагогтар топтың үжымға қарай жылжу жолын ашып 
корсетті. Міне, оның негізгі кезеңдері:
- педагогикалык талап, қазірше - топ өмірінің әлеуметтік қүндылық нор- 
маларын бекіту;
- үжымдық орекет, яғни топ мүшелерінің әрқайсысының күш- жігерімен 
қол жеткізетін бірыңғай нәтиже;
- 
озін-өзі басқару - қазіргіше - топ өмірінің, әрекетін әртүрлі әрекеттегі 
өкілеітіліктерін іске асыруға багытгалған басқарудың демократиялық негіздері;
- ертеңге қуаныш болашағы (жақын, орташа, қашық) топтың жігерлі 
қозғалысынан корініс табады;
- үжымның ерекшелігі мен жекелігін бейнелейтін, үжымдық үмтылыс- 
тарды көрсететін топ дәстүрлері;
- өмір қүндылығын және түрмыс мазмүнын ойластыруға бағыггалған 
рухани әрекеттің үнемі болуы;
- топтың қоғамдық омірге араласуы, оның әлеуметтік кеңістікте орналасуы;
- топта түлғааралық қатынастардың кецеюі жоне терендеуі.
Өзара бірлескен тәжірибе арқылы, педагогтың әртүрлі үжымдық әрекетте 
оқушының өз “Менің” ойластыруға мүмкіндік жасауына байланысты жаңа 
психологиялық-педагогикалық қүбылыс — жиынтық субъект пайда болады. Ол 
бірыңғай мақсаты, орекетінің себебі бар, әрекег төсілін тандайтын, мақсатқа 
жетуді бағалай алатын адам, оз еркін, пікірін, пиғылын, қабылдауын біріктіріп, 
коздеген нәтижеге жете алатын түлға. Әркім бүл жалгіы қозғалыста өз ролін 
ойнайды, оның ерекшеліктерін түлғада көреді. Бүған мысал, көркем-дік 
шығармашылық әрекет, спорттық әрекет, еңбек әрекеті - бүл орекеттің бәрінің 
күш жігері жалпы және бірыңғай нәтижесін алуға бағытталған (мысалы, 
мектеп қойылымы, алаңды безендіру, спорт жарыстары, қолжазба журнал 
шығару).
Егер жиынтық субъекті мен жеке субъектінің еркі біріксе, оқушының 
әлеуметтік дамуы оте қарқынды жүреді.
Педагог топты басқара отырып, өзіне әрбір тәрбиеленушіні дамыту жауап- 
кершілігін ала отырып, топгың окілеттілігін орындап отырады. Сонымен, топ 
әрекет субъектісі болу қабілетін игереді, мектеп өміріне араласу өкілеттілік- 
тсрін кеңейт еді.
Окілетгіліктің кеңеюі, яғни топта озін-өзі басқару өкілеттілігі оскен сайын 
әлеуметгік байланыстар дамиды, үжым сипаты ашық коріне бастайды; 
жауапкершілік тәуелділік қатынастар, достық байланыстар тереңдігі, психоло- 
гиялық ахуал алаңы; пәндік әрекет сапасы, жеке адамның назары әлеуметтік 
оқиғаларды өзекті етуі, өз тобын коғам болігі етіп сезінуі көрініс табады.
Үжым кез келген тірі ағза сияқты туылады, дамиды, дағдарыс кезевдерінен 
отеді, ыдырайды, оледі жэне қайта жаңаруға қабілеггі. Бала үжымы ерекше: 
балалар өсе келе тәрбие мекемелерінен кетеді, көшбасшылар қызығушы- 
лықтар, әрекет түрлері, қүндылықтар үнемі ауысып отырады.
Бүл қозғалмалылық мүғалім жүмысын күрделендіреді. Егер үжымның 
дәстүрлері қалыптасқан болса, ондай үжым үзақ өмір сүреді, өмір мазмүнын 
толықтырып, өзгергіп, үстанымдық бағыттарды сақтап, үрпақтан-үрпаққа үжым 
омірін үйымдастырып отырады. Топтық карым-қатынастар жүйесінде бала- 
лардың балалық және жастық қозғалысқа қатынасуы ерекше орнын алады.

жүктеу/скачать 13,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: