Жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 2,23 Mb. Pdf көрінісі
|
Биоиндикационные методы иследования Умкд
| Л.Н. Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: алтыншы Биотестілеу дегенде жекелей немесе басқалармен бірге әрекет ететін қоршаған орта факторларын осы ортаға арнайы орналастырылған ағзалар – тест-нысандардың өмір сүру икемділігі, жағдайы және тәртібі бойынша бағалауды айтады. Биокөрсеткіш – осы мақсаттар үшін зерттелініп жатқан ортаға ағзаларды қолданатын биотестілеуге жақын әдіс. Мұндай ағзаларды таңдау барысында сыртқы факторларға нақты, дыбысты және объективті жауапты белгілеуге болатын мүмкіндік болатын нақты талаптарды сақтау қажет, мұндай жауаптың сезімталдығы ластаушылардың және т.б. аз құрамына сай келеді. Орта ғасырларда кеншінің тау өңдеуінде кеніш газының пайда болуының көрсеткіштеріне арналған канарейка қолдануға негізделген биотесттеу әдісі белгілі. Құстардың қозғалу тәртібі немесе олардың өлімдері кеншілерге оларға келе жатқан қауіпті білдірген. Биокөрсеткішті молекула, жасуша, мүшелер (мүшелер жүйесі), ағзалар, популяция және тіпті биоценоз дәрежесінде де жүргізуге болады. Тірі табиғат ұйымының дәрежесін арттыру асқынуға, зерттелініп жатқан ортаның антропогенді факторлары мен биологиялық жауап арасында қатынастың белгісіздігіне алып келеді, себебі оларға табиғи факторлар да жиналуы мүмкін. Сондықтан биотесттер ретінде ағзалардың зерттелініп жатқан ластаушыларға ең сезімталдарын таңдайды. Биохимиялық реакцияларды қолдану (көрсеткіштің молекулалы деңгейі) сыртқы ластаушыларға әсер етуі сезімтал болуымен байланысты. Қоршаған орта ластаушылар болса, мысалы, өсімдіктер хлоропластарының мембраналарында хлорофилл құрамының азаюы жүзеге асады немесе фотосинтез процесі кезінде фитопланктонның оттегі өндіру қабілеті азаяды. Кәсіпорындар ағынды суларының уытты компоненттерінің және шаңды газды қалдықтарының тірі табиғатқа әсер ету көрсеткіші болып табылады. Ластану әсерінен өсімдіктердің морфологиялық ауытқулары терілік деңгей биоиндикациясына негізделген. Техногенді факторларға қатысты ағзалардың морфологиялық әсерлері қоршаған орта тәжірибесін бағалауға енді. XIX ғасырдың ортасында белгиялық және ағылшын ғалымдар фабрика жанындағы өсімдіктердің ластану жағдайларын сипаттады. Өсімдіктердің морфологиялық ауытқушылықтарына жапырақ түсінің өзгеруі, хлороз, сарғыштық, некроз (өлуі), жапырақтардың солуы және түсуі жатады. Қоршаған ортаның интегралды ластану деңгейін көрсететін арнайы некроздар шкаласы ойлап табылды. Қына негізіндегі морфологиялық индикаторлар көптеген елдерде экологиялық мониторинг жүйелерінде қолданысқа енді. Бұған нақты мысал ретінде қарапайым кресс-салат және BEL W3 сұрыпты темекі өндіріс аймақтарында мониторинг үшін жасалды. Атмосферадағы О 3 аз мөлшері темекі жапырақтарында некроздық дақтардың пайда болуына алып келеді. Салыстырмалы түрде оның қасына озонға қабілетті BEL B темекі сортын отырғызады. Өз кезегінде петри табақшасында өсірілген кресс-салат су және топырақ ластануын анықтайтын |