5
қасиеттері мен өнерге, сөз өнеріне ынтасын қалыптастыру белгілі мөлшерде әдеби-теориялық
ұғымдарды жете меңгеруді қажет етерін баса атайды. Осыған байланысты оқытудың арнайы
қағидаттары белгіленіп, жеке әдеби ұғымдарды меңгерту тәсілдері туындарын қозғайды. Бұл
жұмыстың әр сыныпта сатылы түрде дамытылып, оқушылардың жас ерекшелігіне қарай жүргізілуі
тиістілігін көре біледі. Бұл ретте ғалым:
«Дидактикалық қағидаттарға сүйене отырып, көркем
мәтіннің ішінен бейнелілікке (образдылыққа) қатысты нақты бір детальдарды алып қарастырып,
одан әдеби-теориялық ұғымды анықтау сабақ үрдісінде іске асырылады. Қандай әдеби ұғым
болмасын, мәтіннің композициялық құрылысынан туындайды. Одан тыс тұратын әдеби-
теориялық ұғым болмайды. Кең түрде алып қарасақ, бұл жұмыс жалпы әдебиет теориясының
ғылыми курсында көркем шығарма мен оның құрылысына, яғни композициясына тән үлкен
проблемаға келіп саяды. Сондықтан да көркем шығармадағы адам бейнесін (образдар жүйесі),
шығарманың композициялық құрылысы мен сюжетінің жасалу жолдарын талдауға кең орын
беріледі. Оқылатын шығарманың табиғатына сай әдеби кейіпкер, кейіпкер мінезі мен портреті,
сюжет, композиция, тақырып және идея, бейнелі сөздер, жанрлық түр жайындағы теориялық
ұғымдар кеңейтіле түседі»,
- дейді.
Ғалымның пікірінше, әдебиетті жете түсінудің негізі – шығарманың көркемдік әсерін
оқушының сезіне білуінде. Мұғалімнің оқыту тәжірибесіндегі ой жібере оқу, эвристикалық әңгіме
жүргізу, зерттеу және репродуктивті әдістер мен оның әр түрлі амалдарын қолданудың бәрі де
көркем шығарманы, әдеби-теориялық ұғымдарды жете меңгертуді көздейді. Ал теориялық
ұғымдарды жете меңгерту – оқушының талғамына сай, өз бетімен оқыған көркем шығарманың
идеялық-көркемдік ерекшеліктерін ажыратып, оған баға бере білудің негізі бола алады.
Жалпы әдебиет сабағында жүргізілетін жұмыстың қандай түрі болса да, оқылатын мәтіннің
мазмұнына, көркем бейнелеріне, құрылысына байланысты көркем мәтінде сюжет болмаса да,
жанрлық түрі, көлеміне қарай мазмұнға сай композициялық құрылысы болатынын білгізу міндет.
Мәселен, әдіскер-ғалым Қ.Ж.Мырзағалиев орта мектепте «Мақал-мәтелдер» тақырыбына орайлас
құнды әдістемелік бағыт сілтейді. Мақал-мәтелдерді оқытудың алғашқы сабағы оқушылармен
әңгімеден басталуы мүмкін. Себебі мақалдармен төменгі сыныптан бастап танысқан оқушының
көңілге тәжіребиесі, мақал мәтелдің мақасаты мен мазмұнын ұғынуы біраз кеңейеді. Мақал-
мәтелдің өткен өмір тәжіребиесінің шежіресі екені, тақырыптары, қазіргі кездерде де туындап
отырғаны, оны сөз шеберлерінің дамытып келе жатқаны, мақал-мәтелдің өзара аймашылықтары
алғашқы сабақта айтылса, екінші сабақта мәтелдің поэтикалық көркемдік ерекшілігі,
хрестоматиядағы үлгілерден сол мазмұн мен көркемдіктің үйлесім тауып айтылуына арналады.
Мақал –мәтелдердің көркемдігін байқауға көркемдік сөз үлгілері: ауыстыру, метафора
Достарыңызбен бөлісу: