«Ешкім  өзгенің күнәсі үшін айыпталмайды»

Барша мұсылманның ардақты анасы 

−

 хазірет Айша

358

табуға рұқсат етіп, кейін сол балаларды азат етейік, – 

деді.

міне,  осындай  ақылға  сыймайтын  ұсынысқа 

ардақты елші (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм):

–  алла  жолында  бір  қарыс  жүру  мен  үшін  зи-

надан туған баланы азат етуден артық, – деп жауап 

қатқан болатын

574

. 

абдулла  ибн  амр  ибн  астың  әйелдер  ғұсыл 

алғанда,  бұрымын  тарқатуы  тиіс  деген  пәтуасын 

естігенде де жағасын ұстап:

–  Ибн  амрдың  ғұсыл  алған  әйелдер  бұрымын 

тарқатсын дегені несі?! Одан да шаштарын тықырлап 

алып тастасын демей ме?! Біз расулалла (саллаллаһу 

аләйһи  уә  сәлләм)  екеуміз  бір  жерде  ғұсыл  алатын-

быз, мен бұрымымды тарқатпай басыма тек үш рет су 

құятынмын, – дейді

575

.

Тағы  бір  күні  абдулла  ибн  Омардың  сүйсе, 

дәрет бұзылады дегенін естиді. Өзі нақты білмейтін 

мәселеде  үкім  бергеніне  қынжылады.  Жұрт  білсін 

деп өз басынан өткен бір оқиғаны әңгімелейді:

–  расулалла әйелдерінің кейбірін сүйетін, бірақ 

артынан дәрет алмастан намазға шығатын

576

.

Тағы бірде Әбу Хұрайраның (р.а.) 

«Намазды ит, 

есек және әйел бұзады»

 деген хадис риуаят еткенін 

574

  Әбу Дәуіт, ытқ, 12 (3963); Хаким, мүстадрак 2\234, Бәйхақи, сүнән 

10\58, ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\463 (27665)

575

  мүслим, Хайз 59 (331), Ибн мажә, Тахара 108 (604), ахмад ибн 

Ханбал, мүснад 6\43 (24206)

576

  Хадис риуаятшысы анамызға «Ол әйелі сіз бе едіңіз?» деп сұрағанда, 

күлімсіреуімен мақұлдағанын білдірген. Қараңыз: Әбу Дәуіт, Та-

хара 69 (178, 179), Тирмизи, Тахара 63 (86), Ибн мажә, Тахара 69 

(502), ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\210 (25807)

Айша - ғылымның қайнар бұлағы

359

естіп,  «Бізді  есек  пен  итке  теңей  бастадыңдар  ма?» 

деп кейиді. 

Уаллаһи,  мен  құбыла  тұсындағы  төсекте 

жатқанымда,  расулалланың  (саллаллаһу  аләйһи  уә 

сәлләм) намаз оқығанын талай рет көрдім. Кейде бір 

іс қажет болғанда, ренжітіп алмайын деп аяқтарының 

арасынан өтіп кететінмін

577

.

Фиқһ

Құран мен сүннетті түсіну өз алдына, одан ғибрат 

алып, амалға асыру тіптен бөлек. айша анамыз Құран 

мен  сүннетті  негіз  ете  отырып,  жаңа  тұжырымдар 

жасап  алдына  келген  әртүрлі  мәселелерді  шеше 

алатын.

Хадис риуаяты секілді пәтуа беру мәселесінде де 

сахабалар әртүрлі категорияларға бөлінген. арасын-

да анамыз да бар, шамамен отыз шақты сахаба мукси-

рун деп қабылданған

578

. анамыздың муксирундардың 

арасында  да  артықшылыққа  ие  болғаны  белгілі. 

Өйткені,  олардан  абдулла  ибн  Омар  мен  абдулла 

ибн  аббас  сияқты  ғалым  кісілердің  өзі  анда-санда 

577

 Бұхари,  сутрәти  мусалли  15  (492),  мүслим,  салат  268-

272  (512).  Осы  жағдайды  қозғаған  тағы  бір  риуаятта  анамыз 

«мен  расулалланың  алдында  аяғымды  құбыла  бетке  қарата 

ұйықтайтынмын. сәждеге баратын кезде қолымен түртетін. мен 

аяғымды жинап, түрегелгенінде аяғымды қайта созатынмын» де-

ген. Қараңыз: мүслим, салат 268-272 (512)

578

  муксирун деп аталғандар хазірет Омар, Әли, абдуллаһ ибн мәсғуд, 

айша анамыз, Зәйд ибн сабит, абдуллаһ ибн Омар және абдуллаһ 

ибн аббас сияқты сахабалар болатын. Пәтуа мәселесінде мутауассыйт 

деп саналғандар арасында хазірет Әбу Бәкір, Әнәс ибн мәлик, Үммү 

сәләмә анамыз, Әбу саид әл-Хұдри, Әбу Хұрайра, хазірет Осман және 

абдуллаһ ибн Зүбәйр сияқты кісілер болса, сахабалардың қалғандары 

муқиллун деп аталған. Қараңыз: Ибн Қайим, Илам 1\12, 13

Барша мұсылманның ардақты анасы 

−

 хазірет Айша

360

анамызға  барып,  мәселенің  мәнісін  сұрағанды  жөн 

санайтын

579

. 

Байқағанымыздай,  фиқһты  білу  үкім  берудің 

негізгі себептерінің бірі деуге болады. мұны ғылыми 

тілде  «иллет»  деп  атайды.  Бұл  дегеніміз,  үкім  бер-

генде  алла  тағаланың  негізгі  мақсатын  назарға  алу 

дегенді білдіреді. Құранда немесе хадисте кез-келген 

бір  мәселені  анық  түсіндірмеген  кезде  бұл  тек  өз 

білігіне  қарай  салыстыра  отырып  үкім  беру  ісінде 

анамыздың  басқа  сахабалардан  ілгері  тұратыны 

айқын. Жоғарыда айтып өткеніміздей, ол кісі көптеген 

мәселені алла расулынан сұрап, қанағаттанарлықтай 

жауап  алған,  болмаса  сол  кісінің  іс-әрекетін  көзбен 

көрген. Құрбандық етінің үш күннен көп сақталуы

580

, 

жұма  намазына  барарда  ғұсыл  алу

581

,  намаз  оқуда 

мәкрүһ 

уақыттардың 

белгіленуі

582

, 

намазды 

науқастың  отырып  оқуы

583

  және  ихрамдағы  кісінің 

жабық аяқ киім киюі

584

 сияқты мәселелерде алла ра-

сулынан көргеніне сүйеніп, қате түсінікке жол бермей 

дереу  түзетіп,  түсіндіріп  отырған.  Күйеуі  қайтыс 

болған жүкті әйелдің босанған сәттен бастап тұрмыс 

құра  алатынын  айтқан  анамыз  баласының  туылуы 

579

 Тирмизи,  мәнақиб  63  (3883),  нәсәи,  Зинәт  90  (5306),  Хаким, 

мүстадрак 4\12 (6736), Ибн сағд, Табақат 2\375

580

 Қараңыз:  мүслим,  Әдахи  24,  28  (1969,  1970,  1971),  Ибн  мажә, 

Әдахи 16 (3159), ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\102 (24751)

581

  Бұхари, Жұма 13 (860), мүслим, Жұма 6 (847), Ибн Хиббан, сахих 

4\38 (1237)

582

  мүслим, салат 295 (833), ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\255 (26227), 

нәсәи, мәуәқид 36 (573)

583

  Бұхари, Таксиру салат 20 (1068), мүслим, салат 111 (731, 732), Әбу 

Дәуіт, салат 179 (953), Тирмизи, салат 275 (374)

584

 Әбу Дәуіт,мәнәсик, 32 (1831), ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\35 

(24113), Бәйхақи, сүнән 5\52 (8858, 8859)

Айша - ғылымның қайнар бұлағы

361

арқылы  ол  әйелдің  күту  мерзімінің  (идда)  біткенін 

білдірген. себебі пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи 

уә сәлләм) күйеуі өлгеннен кейін босанған сүбәя әл-

Әсләмияның күту мерзімі толмай тұрмысқа шығуына 

рұқсат берген

585

. 

ақшам  намазының  парызы  неліктен  үш  рәкат 

екенін түсіндіру үшін 

«Өйткені, ол – күндіздің үтірі»

586

 

деген  анамыз,  таң  намазының  неліктен  екі  рәкат 

болғандығын  да  оның  қырағатының  ұзақтығына 

қарап  санның  емес,  сапасының  негізге  алынғанын 

білдіреді

587

.  Қажылық  парыздарының  материалдық 

жағына  аса  мән  беріп,  қадалып  қалмау  керектігін 

ескерткен айша анамыз Қағбаны тауап ету, сафа мен 

мәруа  арасында  жүру  және  шайтанға  тас  лақтыру 

сияқты әрекеттердің алланы зікір ету үшін себептер 

ретінде түсіндірген

588

. Бұған қоса, ол абтахта айтылған 

мухассаб жазығына соғудың қажылыққа тән міндет 

еместігін айтқан. Ол жазық жүруге ең ыңғайлы жол 

болғандықтан, сол жермен жүретіндіктерін айтады

589

. 

Қағбаға қатар орналасқан жарты ай бейнесіндегі 

Хатимның  Қағбаның  ішіне  тән  болып  саналуы 

туралы «Оны Қағбаға неге кіргізбеді?» деп сұраған. 

Пайғамбарымыз оған былай деп жауап берген:

585

 мүслим, Талақ 36 (1480), Тирмизи, никах 37 (1195), Әбу Дәуіт, 

Талақ 39 (2284), нәсәи, никах 21 (3244)

586

 ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\241 (26084), Ибн Хиббан, сахих 

6\447 (2738)

587

  Қараңыз: ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\241 (26084)

588

  Қараңыз: Әбу Дәуіт, мәнәсик 51 (1888), Тирмизи, саум 64 (902), 

ахмад ибн Ханбал, мүснад 6\64 (24396), Дарими, мәнәсик 36 (1853)

589

  Қараңыз: Бұхари, Хажж 146 (1676), мүслим, Хажж 339 (1311)

Барша мұсылманның ардақты анасы 

−

 хазірет Айша

362

Ол  кезде  халықтың  тұрмыс  жағдайы  төмен  бо-

латын.  сондықтан  сол  іргетасты  қосып  қалауға 

мүмкіндіктері болмады.

ал, Қағбаның есігі неге биік?

–  себебі  қалағандарын  кіргізіп,  қаламаған 

кісілерге кіруге мүмкіндік бермеу үшін

590

.

–  Уа, расулалла! сіз Қағбаны Ибраһимнің салған 

іргетасының үстіне жаңадан салу туралы ойламайсыз 

ба? 

–  Егер  қауымың  күпірліктен  енді  ғана 

құтылмағанда, әрине, оны жасар едім!

591

 

Хазірет  айша  секілді  ақылды  жан  әрине  бұл 

айтылғаннан  көп  нәрсе  аңғарды.  Уақыты  келмей 

тұрып  қабылдау  қиынға  соғатын  мәселені  жұртқа 

тықпалаудың  дұрыс  еместігін  көрсетіп,  кейбір 

мәселені  болашақта  жүзеге  асыру  керектігін  аманат 

еткен еді. 

фиқһ мәселелері турасында ең көп хадис риуаят 

еткендердің арасында да айша анамыздың шоқтығы 

590

  мүслим, Хажж 405 (1333), Бұхари, Илим 48 (126) 

591

  мүслим, Хажж, Бұхари, Илим. айша анамыздан бұларды естіген 

жиені абдуллаһ ибн Зүбәйр «айшадан естуімше, пайғамбарымыз: 

«Егер адамдар күпірліктен енді ғана шықпағанда және мұны жа-

сайтын мүмкіндігім болғанда Хыжрдан бес зыраны Қағбаға қосып, 

адамдардың кіруі үшін одан бір есік, шығулары үшін басқа бір есік 

ашар едім» деген. Қазір менің бұл істі жасайтын мүмкіндігім бар, 

ешкімнен қорықпаймын да» деп пайғамбарымыздың осы қалауын 

жүзеге асырған. алайда, оның бұл әрекеті Хажжаж бен абдулмәлик 

ибн  мәруәнды  осы  іске  итермелеп  абдулла  ибн  Зүбәйр  шәйіт 

болған қайғылы оқиғадан кейін Қағба қайтадан бұрынғы қалпына 

келтірілген.  абдуллаһ  ибн  Зүбәйрдің  бұл  әрекетінің  негізінде 

айша анамыз риуаят еткен пайғамбар сөзінің жатқанын естігенде 

өкінішін білдірген Хажжаждың «Егер мұны оны қиратпастан бұрын 

естігенімде Ибн Зүбәйрдің жасағанына тимейтін едім» дегені де ай-

тылады. Қараңыз: мүслим, Хажж 405 (1333), Бұхари, Илим 48 (126) 

Айша - ғылымның қайнар бұлағы

363

биік.  сол  себепті  айша  анамыздың  риуаят  еткен 

хадистері  фиқһшылар  арасында  жоғары  орынға  ие. 

мысалы,  ол  алла  расулы  (саллаллаһу  аләйһи  уә 

сәлләм) кезеңінде мешітке емін-еркін келіп, жамағатқа 

қосылып  намазға  қатысқан  әйелдер  туралы  үкімнің 

кейінгі  жылдары  өзгергені  туралы  пікірді  ұстанды. 

Өйткені,  шарттар  өзгерді,  пайғамбарымыздың 

кезеңіндегі тазалық жойылды. сондықтан да ол күнгі 

адал ниет пен қауіпсіздік қазір жоқ. Олай болса, үкім 

де осыған қарай қайтадан қолға алынып, заман тала-

бына сай жаңа үкімдер шығарылуы керек

592

. 

Тәпсір  мен  хадис  ғылымы  секілді  айша 

анамыздың  фиқһ  саласындағы  білімі  де  тікелей 

Құран  мен  сүннетке  негізделеді.  Екі  қайнар-көзден 

алынған  мәліметтерді  зерттеп,  зерделеп  және 

өзінен  сұралған  кез-келген  мәселеде  әуелі  Құран 

мен  сүннетке  жүгініп,  қияс  жасауға  болатын  ұқсас 

үкімнің  бар-жоқтығына  қарап,  сүйенетін  негіз  таба 

алмаған  жағдай  да  ғана  өз  пікіріне  сүйенетін.  араб 

жұртынан басқа елдер өз мейрам күндерінде сойған 

малдарының  етін  жеп-жемеу  туралы  сұрағанда 

алладан  басқаның  атымен  сойылған  малдың  еті 

желінбейтіні  туралы  Құраннан  ескертіп,  аталмыш 

етті мүминдердің жемейтінін түсіндірген

593

. 

ажырасқан әйелдердің басқа ер кісімен үйленбей 

тұрып  үш  мерзім  күтуі  керектігі  жайла  баяндаған 

аяттан  анамыз  басқа  сахабалардан  өзгеше  түрде  үш 

күту мерзімі емес, үш тазалық мерзімі екенін түсініп, 

592

  Бұхари, сыфату салат 79 (831), мүслим, салат 144 (445), Әбу Дәуіт, 

салат 54 (569) Қараңыз: № 117 сілтеме

593

 Қараңыз:  Бақара  2\173,  Куртуби,  әл-Жами  2\224,  Ибн  Кәсир, 

Тәфсирул Құран 1\206

Барша мұсылманның ардақты анасы 

−

 хазірет Айша

364

айналасындағыларға  осы  ыңғайда  пәтуа  берген

594

. 

Тіпті,  осы  шешіміне  сүйсінген  Әбу  Бәкір  ибн  аб-

дуррахман:  «Басқа  ғалымдардың  бұлай  айтқанын 

көрмедім» деген

595

. 

Бір күні ажырасу мәселесінде әйеліне ерік берген 

адам туралы сахабалар арасында сөз болады. Біразы 

бұл  жерде  талақтың  жүзеге  асқанын  айтса,  хазірет 

айша талақ болмағандығын алға тартып, оған дәлел 

ретінде:

–  расулалла  (саллаллаһу  аләйһи  уә  сәлләм) 

бізге таңдау құқығын берді. Біз ажыраспауға шешім 

қабылдадық.  Бірақ  ол  кісі  мұны  ешқашан  бір  талақ 

деп есептеген емес

596

.

Бір  күні  қасына  Утба  ибн  Әби  ләхәбтің  құлы 

келіп:

–  Уа,  мүминдердің  анасы!  мен  Утба  ибн  Әби 

ләхәбтің  құлы  болатынмын.  Ол  дүниеден  өтті,  мен 

енді  оның  мұрагерлерінің  құлы  болып  қалдым.  ал, 

олар мені абдулла ибн Әби амр әл-махзумиге сатты. 

абдулла  ибн  Әби  амр  мені  азат  етіп  еді,  Утбаның 

мұрагерлері менің құқығымның өздеріне тән екенін 

айтып жатыр. айтыңызшы, мен енді кімнің құлымын? 

– дегенде, анамыз басынан өткен бір оқиғаны баян-

дап:

–  Бәрирә маған келгенде азат етілуін белгілі бір 

уақытқа  белгілеген  күң  екен.  Бір  күні  маған  келіп, 

«Уа,  мүминдердің  анасы!  мені  сатып  алып,  басыма 

азаттық беріңізші?» деді. мен «мақұл» дедім. Кейін 

594

  Қараңыз: Бақара 2\228, мәлик, муатта Талақ 1196, 1197

595

  мәлик, муатта, Талақ 1198

596

  Бұхари, Талақ 4 (4962, 4963), мүслим, Талақ 24 (1477), Тирмизи, 

Талақ 4 (1179), нәсәи, никах 1 (3202, 3203)

Айша - ғылымның қайнар бұлағы

365

ол «Қожайындарым сенің еркің бізде деп сатылуыма 

көнбей жатыр» деді. Бұны алла расулы (саллаллаһу 

аләйһи уә сәлләм) естіді де: 

–  Бәрираны сатып алып, басына бостандық бер! 

Қожайындары қаласа жүз шарт қойсын, бірақ құлдың 

құқығы азат етушіге тән!

597

 – дегенін жеткізді.

анамыздың  осындай  артықшылары  сөз  болған 

жерде имам Зүхри:

–  Әр  мәселедегі  күдік  пен  күмәнді  жойып, 

сүннетті сара жол етіп қалыптастыруда үнемі айша 

анамыздың еңбек сіңіргенін көреміз

598

 – дейтін. 

Тағы бірде оған сад ибн Хишам келіп:

–  мен  сізден  өмір  бойы  бойдақ  болып  жүру 

жайлы сұрайын деп едім. Бұл мәселеде не айтасыз? – 

дегенде, анамыз еш кідірместен:

–  Оның жөн емес. алланың 

жүктеу/скачать 2,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: