Эмбриология грек тілінен
жүктеу/скачать 3,77 Mb. Pdf көрінісі
|
9563189c-9b13-4d2a-8e26-3c5015dc3461
| 2 1 .4-сурет. С п е р м и я л а р м ен ан ал ы қ ж ы н ы с ж асуш асы ны н, ал ы ста н ж ен е ж ақын-
нан ә р екеттесуі: 1 — с п е р м а т о з о и д ж ене о н ы ң б а с ы н д а ғы р е цеп то р лар ы ; 2 — к а п а ци тация ке зін д е б а с ы н ы ң бетін ен к ө м ір сул а р д ы бөліп алу; 3 — с п е р м а т о з о и д т а р - д ы ң р е ц е п то р л а р ы н ы ң ан ал ы қ ж ы н ы с ж а с у ш а с ы н ы ң р е ц е п то р л а р ы м е н бай лан ы суы ; 4 — Z p 3 (м ө л д ір а й м а қ т ы ң гл и к о п р о те и н д е р ін ің ү ш ін ш і ф ракциясы ); 5 — ан ал ы қ ж ы н ы с ж асуш асы ны н, п л а з м о л е м м а сы ; ГГІ, ГГІІ — ги н о га м о н д а р ; АГІ, АГІІ — а н д р о га м о н д а р ; Гал — гл и к о зи л тр а н сф е р а з а ; Ы АГ — N -а ц е ти л гл ю ко за м и н 21.2. Эмбриогенез 759 Капацитация механизмінде гормональдық факторлардың, әсіресе, жа- тыр түтікшелерінің безді жасушаларының секрециясын жоғарылататын, гірогестероннын (сары денешіктін гормоны) маңызы зор. Капацитация кезінде спермияның плазмолеммасынын холестеринінін аналык жыныс жолдарының альбуминдерімен байланысуы және жыныс жасушаларының рецепторларынын жалаңаштануы жүреді. Ұрыктану жатыр түтікшесінін ампулярлык бөлімінде өтеді. Ұрыктанудың алдында ұрыктандыру — хемо- таксиспен камтамасыз етілген, гаметалардың әрекеттесуі және жакындасуы (алыстан әрекеттесуі) жүреді. Ұрыктанудың екінші фазасы — жакыннан әрекеттесу. Көптеген спермия- лар аналык жыныс жасушасына жакындайды және онын кабыкшасымен бай- ланысады. Минутына 4 айналым жылдамдығымен аналык жыныс жасушасы өзінің осін айнала кимылдай бастайды. Бұл кимылдарға сперматозоидтардың кұйрығының соккылауы себепші болып, ол шамамен 12 сағатка созы- лады. Сперматозоидтар аналык жыныс жасушасымен байланыскан кез- де Zp3 гликопротеинінің он шакты мың молекулаларын байланыстыра алады. Бұл мезгілде акросомальдык реакцияның басталғаны байқалады. Акросомальдык реакция спермия плазмолеммасынын Са2+ иондарын өткізуінің жоғарылауымен және плазмолемманың акросоманың алдыңғы мембранасымен косылуына септесетін, оның деполяризациясымен сипат- талады. Мөлдір аймак акросомальды ферменттермен тікелей байланыста болады. Ферменттер оны бүзып, спермия мөлдір аймақ арқылы өтеді және аналык жыныс жасушасынын плазмолеммасы мен мөлдір аймактың арасын- да орналаскан, перивителлиндік кеңістікке кіреді. Бірнеше секундтан кейін аналык жыныс жасушасынын плазмолеммасынын касиеттері өзгереді және кортикальды реакция басталады, ал бірнеше минуттан кейін мөлдір аймактың касиеттері өзгереді (зоналык реакция). Ұрыктанудын екінші сатысының басталуы мөлдір аймақтың сульфатталған күрделі көмірсуларынын эсер етуінен өтеді, олар спермийдің басына калий және сутегі иондарының орнына кальций және натрий иондарының түсуіне және акросома мембранасының жарылуына әкеледі. Аналык жыныс жасушасына спермийдің бекуі аналык жыныс жасушасынын мөлдір аймағынын гликопротеиндер фракциясынын көмірсулык тобының эсер етуі аркылы жүреді. Спермиялардың рецепторлары аналык жыныс жасушасынын рецепторын «танитын», басынын акросомасынын үстінде орналаскан, гликозилтрансфераза ферменті болып табылады. Жыныс жасушаларының байланыскан жерінде плазмолеммалары бірігеді және плазмогамия — екі гаметалардын цитоплазмаларының косылуы жүреді. Сүткоректілерде үрыктану кезінде аналык жыныс жасушасына тек бір спер матозоид кіреді. Мұндай кұбылыс моноспермия деп аталады. Үрыктандыруға катыскан баска жүздеген сперматозоидтар ұрыктануға септеседі. Акросома- лардан бөлінетін ферменттер — спермолизиндер (трипсин, гиалуронида- за) — сәулелі тәжді бүзып, аналык жыныс жасушасынын мөлдір аймағының гликозаминогликандарын ыдыратады. Бөлінген фолликулярлык эпите- лиоциттер конгломератка бірігіп, шырышты кабыкшаның эпителийлік 760 21 -Тарау. Адам эмбриологиясының негіздері жасушаларынын кірпікшелерінін козғалуының нәтижесінде, аналык жыныс жасушасынын сонынан жатыр түтікшесімен жылжиды. Үіиінші фаза. Овоплазмаға спермияның басы және кұйрығынын аралык бөлімі кіреді. Аналык жыныс жасушасына сперматозоид кіргеннен кейін овоплазманын шеті тығыздалады (зоналык реакция) және урықтану қабықшасы пайда болады. Кортикальдық реакция — аналыкжыныс жасушасының плазмолеммасының кортикальды гүйіршіктердің мембраналарымен бірігуі және онын нәтижесінде түйіршіктердін кұрамы перивителлиндік кеңістікке шытып, мөлдір аймактын гликопротеиндерінін молекулаларына эсер етуі (21.5-сурет). Мұндай зоналык реакциянын салдарынан Zp3 молекулалары модифика- цияланады және спермиялардың рецепторлары болу мүмкіндігінен айырыла- ды. Полиспермияға — баска спермиялардын кіруіне бөгет ететін, калыңдығы 50 нм ұрыктану кабыкшасы пайда болады. жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|