№6. Тақырып. Білім, ғылым, техника және технологиялар

Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір 
немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға 
немесе практикаға негізделген түрі. Процедура – белгілі бір операциялар 
жиынтығының орындалуын қамтамасыз ететін іс-әрекеттердің жиынтығы. 
Тәсіл – күрделі әдіс болып табылады, ол зерттеу барысындағы бірнеше 
нысаналы әдістердің жиынтығы. 
Методика – бір немесе бірнеше әдістер жиынтығына негізделген зерттеу 
жолдары, немесе олардың жиынтығына негізделген әдістер. 
Методология - зерттеу әдістері, жүйелері мен методтары жөніндегі білімнің 
жиынтығы. 
Жүйе – күрделі құбылыстар мен процестерді зерттеу үшін қажетті 
техникалық құралдар мен методикалардың жиынтығы. 
Ғылыми танымның нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады. 
Ғылымның түсініктілігі бір-бірімен тығыз байланысты аксиомалар, 
теоремалар 
мен 
тұжырымдардың 
қатаң 
логикалық 
құрылысымен 
түсіндіріледі. Түсініктер көп жақты құрылымға біріктірілген. Теория – бұл 
түсініктің кеңейтілген түрі. Кез келген ғылыми теория – Евклидтің не 
Н.И.Лобачевскийдің геометриясы, кванттық механика, не қазіргі заманғы 
космогония - түсініктердің қалыптасуының мысалы бола алады. 
Түсініктердің қалыптасуы - үздіксіз жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым 
белгілі бір заңдылықтарға бағынатын түсініктер жүйесі болып табылады. 
Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы 
емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге 
тырысады. Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын 
жалпыға ортақ немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай 
парадигма ретінде Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс 
теориясы қарастырылды, өйткені, бұл теорияға нақты механикалық 
процестерді зерттеуші дерлік ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, 
магниттік, оптикалық және радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық 
ғалымдар 
Д.К.Максвелл 
жасаған 
электромагниттік 
теорияның 
парадигмасына сүйенді. 
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін 
енгізген америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін – 
бұрынғы парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған 
процестердің жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. 
Оның пікірі бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады: 
қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы 
мәселелерді шешуге пайдаланаған; 
экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі. 
Осындай қөзқараста жаңа парадигманың бұрынғы зерттеулермен ешқандай 
байланысы жоқ бола тұрып, оның өзінің пайда болуы түсініксіз болатыны 
сөзсіз. Шын мәнінде, парадигмаға қарама-қарсы аномалиялық фактілер 
мысалдарынан – анализ, бағалау сияқты процестердің ғылымның кәдімгі 
даму кезеңінде-ақ пайда болып жатқандығын байқауға болады. Сондықтан 
ғылымның дамуының көрсетілген кезеңдерін бір біріне үзілді – кесілді 

қарама - қарсы қою негізсіз болып, бұл көзқарас көптеген ғалымдардың 
тарапынан қарсылыққа кездесті. 
Ғылыми танымның әдістері жалпы деңгейлеріне, ғылыми зерттелу үдерісіне, 
қолданылу ауқымының кеңдігіне қарай бірнеше топқа бөлінеді. Сондай-ақ 
олар: 
жеке, 
жалпы ғылыми және 
жалпылама (философиялық) әдістерге бөлінеді. 
Жеке әдістер нақты зерттеулердің тар шеңберінде қолданылады және 
зерттелетін объектілердің сапалық ерекшеліктерімен тығыз байланыста 
болады. Пәндік бағдарына қарай зерттелу үдерісіне: физикалық, 
биологиялық, әлеуметтік әдістері қолданылады. Мысалы, химиядағы 
валенттілікті табу, социологиядағы анкета жүргізу әдістері сияқты. 
Зерттелетін объекті мен оны зерттеу арасындағы тәуелділікті ескере отырып, 
зерттеуші объект пен әдістің сәйкестілігін қадағалау керек. 
Жалпы ғылыми әдістер ғылыми зерттеулер аясында кең қолданылады. 
Ғылыми танымныӊ эмпириялық және теориялық деңгейлері: 
Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлінеді. Жалпы 
ғылыми әдістердің кейбірі тек эмпириялық деңгейде (бақылау, эксперимент, 
өлшеу), басқалары тек теориялық деңгейде (идеалдау, формалау), тағы 
бірқатары эмпириялық және теориялық деңгейде (модельдеу) қолданылады. 
Танымның эмпириялық деңгейінің әдістері: 
Эмпириялық танымның бастау алатын әдісі — бақылау. Ол айналадағы 
нағыздық объектілері туралы бірқатар алғашқы ақпараттар алуға мүмкіндік 
береді. Бақылау белсенді танымдық үдеріске жатады және нәрсе мен сыртқы 
дүние құбылыстарының сезімдік (көбінесе көру) бейнеленуі болып 
табылады. Бұл әдісті қолданған кезде танушы адам белгілі бір тану 
мақсатына сүйенеді. Әдетте, ойша әрекет бағдарламасын жоспарлайды және 
алынған айғақтарға, демек, реалдылық туралы білімдерге сәйкес келетін 
түсінік береді. 
Бақылау үдерісінде зерттеуші салыстыру және өлшеу операцияларын 
қолданады. Зерттеуші объектіні белгілі бір белгісі бойынша салыстырады, 
сонан кейін оны өлшейді. Өлшеу барысында субъективтілікті мейлінше 
азайтады. Ал өлшеу кезінде өлшеу құралдарын қолдану зерттеушіні 
физикалық үдерістерді тіркеудің; сезім органдары сияқты сенімсіз 
құралдарынан бас тартқызады. 
Эмпириялық танымның бұдан да күрделі әдісі тәжірибе болып табылады. 
Тәжірибе деп объектінің өзіне сай қасиеттерін айқындау зерттеушінің оған 
жасанды жағдайлар жасау жолымен әсер етуін айтамыз. Мұндай жағдайда 
зерттеуші алдын ала объектінің белгісіз (жасырын) сипаттарын ашу үшін, 
оның өту жағдайларын өзгерте отырып, табиғи үдеріс барысына енеді. 
Танымның жалпы логикалық әдістері. Оған: ''анализ'', ''синтез'', ''индукция'', 
''дедукция'' жатады. Анализ дегеніміз — объектіні бірнеше құрамдас 
бөліктерге бөліп алып, оларды жеке зерттеу. Ондай бөліктер ретінде 
объектінің белгілі бір заттық элементтері немесе оның қасиеттері, белгілері, 

қатынастары алынуы мүмкін. Объектінің өзін ұстау заңдарын айқындау үшін 
алдын ала оның маңызды және екінші қатардағы белгілерін ажыратып алу 
керек. Олардың жалпы объект құрылымы мен ұстанымында алатын орнын 
айқындау керек. Объектіні тұтастық ретінде тану оның құрамдас бөліктерін 
зерттеумен шектелуге болмайды. Таным үдерісінде олардың арасындағы 
объективтік мәнді байланыстарды ашу, оларды жинақтап, бірлікте қарастыру 
қажет. Таным үдерісіндегі осы екінші кезенді жүзеге асыру — объектінің 
жеке құрамдас бөліктерін зерттеуден оның біртұтас байланысқан жағдайын 
зерттеуге көшуге, анализ әдісін өзге әдіспен, яғни синтезбен алмастыруға 
байланысты. 
Анализ аяқталған жерде синтез басталады. Синтездеу кезінде 
объектінің анализ жасау кезінде ажыратылып тасталған құрамдас бөліктері 
қайтадан біріктіріледі. Бүл жерде синтездеу деп элементтерді біртұтас жүйеге 
қарапайым механикалық түрде біріктіру деп түсінбеу керек. Шындығында, 
ол тұтас жүйедегі өр элементтің орны мен рөлін анықтайды, олардың өзара 
байланыстарын белгілейді. Демек, біздің көз алдымызда зерттелетін 
объектінің нағыз диалектикалық бірлігін көрсетіп береді. 
Анализ бен синтез бір-бірінен бөлек операциялар емес, мәніне қарай 
олар танымның аналитикалық, синтетикалық әдісінің екі жағы болып 
табылады. Индукция ойдың жалқыдан жалпыға қарай бағытталуын, дедукция 
кері бағытта, ойдың жалпыдан жалқыға қарай бағытталуын сипаттайды. 
Біздің ой қорытуымызда индукция жиі көрініс береді. "Барлық адам өледі. 
Юлий Цезарь — адам. Демек, Юлий Цезарьдің де өлетіні белгілі". Жалпы 
жағдайды біле тұра, таным субъектісі оны сол сипаттағы құбылыстардың 
бәріне ауыстырады. Бұған дейін мұндай объектілер ұзақ индуктивті тану 
жолынан өткендіктен, сол білімдердің нәтижесінде жеке зерттеу логикалық 
қорытуға ұласады. 
Данышпан ғалым-химик Д.И.Менделеев сол кездегі белгілі химиялық 
өлшемдердің бәрін дерліктей зерттей отырып, элементтердің периодтық 
заңына алдымен индуктивтік жолмен келді. Элементтердің қасиеттері 
олардың атомдық салмағына тәуелділігі анықталғанда, ол таза дедуктивтік 
әдіспен сол кезде әлі ашылмаған, белгісіз элементтердің қасиеттері туралы 
жорамал айтты. Содан кейінгі ашылған элементтер ол тұжырымдаған 
заңдылықтардың толығымен дұрыстығын көрсетті. 
Индуктивтік әдіспен алынған ақиқат үнемі толық бола бермейді, сондықтан 
ол дедуктивтік әдіспен дәйектелуі керек. Екінші жағынан, дедукция үнемі 
индуктивтік жолмен алынған нәтижелерді пайдалануы керек. 
Аналогия және модельдеу әдістері. '''Аналогия''' деп түрлі объектілер 
арасындағы, 
олардың 
белгілерінің, 
қасиеттерінің, 
қатынастарының 
арасындағы ұқсастықты атаймыз. Объектілер арасындағы ұқсастың пен 
айырмашылық оларды салыстыру кезінде айқындалады. Демек, аналогия 
әдісінің негізі салыстырудан тұрады деген сөз. Аналогия әдісі ғылымның 
көптеген салаларында — математикада, физикада, химияда, кибернетикада, 
қоғамдық пәндерде қолданылады. 

Осылай XVI ғасырда Галилей маятник тербелісінің заңдылықтарын зерттеу 
шіркеудегі шамдалдың (люстра) тербелуі мен маятниктің ауытқуы 
арасындағы аналогиядан басталды. И.Ньютонның бүкіләлемдік тартылыс 
заңын ашуына да ағаштан алманың түсуі мен аспан денелерінің жерге құлауы 
арасында аналогия түрткі болғаны белгілі. Дыбыс пен жарықтың берілу, 
бейнеленуі, сыну құбылыстарының арасындағы аналогия XVII ғасырдағы 
голланд физигі Гюйгенсті жарықтың толқын сияқты табиғатын айқындауға 
бастап әкелді. 
Аналогия бойынша қорытынды шығарудың өр түрлі тұрпаттары бар. 
Бәріне ортақ нәрсе — тура зерттеуге алынатын объект басқа болып, ал 
қорытынды екінші объект туралы жасалады. Сондықтан аналогия бойынша 
қорытындыны жалпылама мағынада ақпаратты бір объектіден екіншісіне 
аудару деп қарауға болады. 
Мұндайда алғашқы зерттелген объект — модель ақпарат аударылған 
объект — түпнұсқа (оригинал) делінеді. Осылайша, модель әрқашан 
аналогия ретінде көрінеді, өйткені модель мен түпнұсқа бір-біріне ұқсас. 
Модельдеу әдісінің мәні таным субъектісі таным объектісінің түпнұсқасы 
туралы оның түпнұсқадан үнемі айырмашылығы бар моделін зерттей 
отырып, қосымша ақпарат алатындығынан көрінеді. Сондықтан модельдеу 
аналогия әдісінің бір түрі болып есептеледі. Мұндайда ақпарат кешіру 
модель мен түпнұсқа ұқсастығының деңгейіне байланысты. Болашақ 
салынатын ірі құрылыстар мен жасалатын техникалық бұйымдардың 
қасиеттері мен сипаттамасы алдын ала олардың модельдерінде зерттеледі. 
Қаржы-экономикалық тұрғыдан бұлар толық ақталады. 
Модельдеу әдісін ғалымдар бірнеше ғасырлар бойы пайдаланып келеді. 
Кезінде XV ғасырда өмір сүрген Леонардо да Винчи модельдеудің маңызын 
жақсы түсінген. "Құстың ұшуын барлық бөлшектері бойынша зерттеу өте 
қиын, — деді ол, бірақ оны жасап шығаруға болады. Судың астында жүзу 
туралы жазып көр — кұстың ауада ұшқанын аласың". Модельдеу әдісін 
Галилей, Ньютон және басқа ғалымдар да пайдаланған. Ол кезде: 
"Модельдеуді зерттеудің ең бастапқы кезінде ғана пайдалануға болады, ол 
ыждағатты ғылыми зерттеулер жүргізуге жарамайды" деген пікір таралған 
еді. Мысалы, 1870 жылы Англияда аса ірі бронкеме "Кептен" жасалды. Бұл 
кемені моделі бойынша сынақтан еткізген инженер Рид бронкемесінің 
маңызды кемшіліктерін анықтады. Алайда ағылшын билеушілері 
"ойыншықпен" жасалған тәжірибені назарға алғысы келмеді. Ақыры сол 
үшін олар жазасын алды, "Кептен" ашық теңізге шыға берісімен суға батып 
кетті, 500 адамның өмірі үзілді. Қазіргі кезде де модельдеу әдісін жеткілікті 
бағаламауға немесе оны көзге ілмеуге болмайды. 
"Модель" дегенде, әдетте, біздің ойымызға адам арнайы жасамақшы 
болған белгілі бір шынайы нәрсенің немесе жүйенің, құрылғының, 
шығарманың, сипаттаманың кішірейтілген үлгісі келеді. Модель арқылы, 
қолмен ұстап, көзбен көруге болмайтын зерттеу объектісі туралы қалыпты 
жағдайда киын немесе мүмкін болмайтын білім алуға болады. Ғылымның 
түрлі салаларында таным үдерісінде әр түрлі модельдер қолданылады. 

Оларды екі топқа бөліп қарастыру керек: біріншісі— заттай немесе 
материалдық модельдер, екіншісі — логикалық немесе идеалдық модельдер. 
Заттай модельдер көрнекі формада зерттеу объектісінің материалдық қалпын 
көрсетеді. Олар күрделі техникалық жүйелерді, қымбат тұратын 
агрегаттарды сынақтан өткізгенде қолданылады. Модельмен эксперимент 
жасау арзанға түседі әрі ыңғайлы. 
Логикалық немесе идеалдық модельдер материалдық түзіліммен 
байланысты емес. Олар зерттеушінің санасында құрылады. Қазір оларды 
жасауға компьютер қолданылады. Компьютерді пайдаланып ғалымдар 
күрделі ақпараттың модельдер жасайды. 
Жоғарыда сипатталған ғылыми зерттеулердің құрылымы, кең мағынада 
ғылыми танымның тәсілі немесе ғылыми әдістің өзі болып табылады. Әдіс – 
бұл белгілі бір қорытындыға жетуге көмектесетін әрекеттердің жиынтығы. 
Эмпирикалық ғылымның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон танымның 
әдісін циркульмен салыстырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әр 
түрлі, сол себепті барлық адамдардың жетістікке жетуге деген 
мүмкіндіктерін теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай 
құрал болып табылады. Сондай – ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін 
теңестіріп қана қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылыми 
зерттеулердің ұқсас нәтижесін алуға ықпал етеді. 
Қазіргі заманғы ғылым белгілі методологияға, яғни қолданылатын әдістердің 
жиынтығына негізделген. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы 
объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады. 
Зерттелетін заттардың әртүрлілігінен пайда болатын, жаратылыстану 
ғылымы мен гуманитарлық танымның методологиялары арасында бірқатар 
айырмашылықтар бар. Жаратылыстану ғылымы методологиясында заттың 
жеке ерекшіліктері ескерілмейді, себебі ол баяғыда қалыптасып зерттеушінің 
назарынан тыс қалған. Мысалы, тарих ғылымында заттың пайда болуын, 
оның жеке ерекшіліктерінің толығымен қарастырады. Әлеуметтік танымның 
методологиясы 
жаратылыстану 
методологиясынан 
пәннің 
өзіндегі 
айырмашылықтары бойынша ажыратылады: 1) әлеуметтік таным өзін - өзі 
жоюшы нәтижеге алып келеді (“биржаның заңдарын білу осы заңдардың өзін 
жоюға әкеліп соғады”-деп жазды кибернетиканың негізін салушы Н.Винер); 
2) егер жаратылыстану ғылымдары танымында жекелеген фактілер бірдей 
болса, әлеуметтік танымда ондай емес. Сондықтан, әлеуметтік таным 
методологиясы фактілерді жалпылап қана қоймай, сонымен бірге ол аса 
үлкен маңызға ие индивидуалды фактілермен жұмыс істейді. Осы 
фактілерден объективті үрдіс пайда болып, солармен де түсіндіріледі. 
Гуманитарлық таным методологиясының өзіне тән ерекшелігі осында. 
Қазіргі заманғы ғылымда жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардың 
методологияларының бір-біріне жақындасу тенденциясы байқалуда, бірақ 
олардың негізгі және қағидалық айырмашылықтары әлі де сақталуда. 
Ғылыми әдістер эмпирикалық және теориялық әдістер болып бөлінеді. 
Эмпирикалық әдістер: 

Эмпирикалық әдістерге төмендегілер жатқызылған: 1) бақылау – объективті 
шынайылықты арнайы түрде қабылдау; 2) суреттеу – объектілер туралы 
мәліметті табиғи және жасанды тілдің көмегімен бекіту; 3) өлшеу – 
объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; 4) 
тәжірибе жасау – құбылыс қайталанған кезде қажетті жағдайлар 
қайталанғанына байланысты өзгерістерді арнаулы дайындалған орындар 
арқылы бақылау. 
Зерттеулердің теориялық деңгейіндегі ғылыми әдістерге төмендегілер 
жатқызылады: 1) формаландыру – зерттеліп отырған шынайы процестердің 
мағынасын ашатын абстрактылы-математикалық модельдер құру; 2) 
аксиомаландыру – дәлелдеуді керек етпейтін аксиомалар, яғни дәлелдеуді 
қажет етпейтін тұжырымдардың негізінде теория құру; 3) гипотетикалық-
дедуктивтік әдіс – нәтижесінде эмпирикалық фактілер тұжырымдалатын бір-
бірімен, дедуктивті байланыста болатын гипотезалардың жүйесін жасау. 
Зерттеу әдістерінің классификациясы аса күрделі мәселе болғанның өзінде 
де, дәстүрлі түрде оларды үш топқа: жалпы ғылыми, интерғылыми және жеке 
ғылыми әдістерге бөлу қабылданған. Жалпы ғылыми әдістер барлық ғылым 
салаларына 
тән 
және 
оларды 
біріктіретін 
зерттеу 
объектісінде 
пайдаланылатын логикалық әдістерді, яғни: бақылау мен тәжірибе, анализ 
бен синтез, жорамал мен гипотеза, индукция мен дедукция, аналогия, 
классификация мен систематизация, генетикалық әдіс, т.б. біріктіреді. 
Интерғылыми әдістерге – экстрополяция, интерполяция, модельдеу, 
ретроспекция, эксперттік бағалау, т.б. жатады. Жеке ғылыми әдістердің 
көптеген ғылыми топтары бар. 
Жалпы ғылыми әдістер ішінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады: 
анализ – жан-жақты зерттеу мақсатында бүтін бір затты құрамдас бөліктерге 
(жақтарына, белгілеріне, қасиеттеріне және т.б) бөлу; 
синтез – заттың құрамдас бөліктерін біртұтас затқа біріктіру; 
абстракциялау – зерттеліп отырған құбылыстың қажетті емес қасиеттері мен 
қарым-қатынастарынан зерттеуге керек қасиеттері мен қарым-қатынастарын 
бөліп алу; 
жалпылау – объектілердің жалпы белгілері мен қасиеттерін анықтауға 
мүмкіндік беретін ойлау әдісі; 
индукция – жеке қорытулар негізінде жалпы тұжырым жасауға мүмкіндік 
беретін зертеу мен талқылау әдісі; 
дедукция – жалпы тұжырымнан жеке тұжырым жасауға мүмкіндік беретін 
талқылау әдісі; 
аналогия – объектілердің бірдей белгілерінің ұқсастығы негізінде олардың 
ұқсастығы туралы айтуға үмкіндік беретін таным әдісі, басқаша айтқанда, 
аналогия – ғылымның бір саласындағы қатынастардың, оның екінші 
саласына транспозициялануы, мысалға: тарихи аналогия, кеңістіктік 
аналогия және т.б 
классификация – зерттелетін пәннің зерттеушіге қажетті маңызды белгілері 
бойынша түрлі топтарға бөлу (әсіресе, биология, геология, география, 
кристаллогрфия, т.б. ғылымдардың түрлі бөлімдері). 

Зерттеу процесі барысында төмендегідей интерғылыми әдістер 
қолданылады: • экстрополяция – ойдың дамуы немесе белгілі бір тарихи 
кезеңдегі тенденциялардың ашылуы, яғни жасалған заңдар мен 
тұжырымдардың бақылау аймағынан басқа аймаққа ауысуы; • интерполяция 
– құбылыстардың динамикалық қатарында көрінбейтін, бірақ осы қатар 
мүшелерінің арақатынасын ашу негізінде параметрлерді, функцияларды, 
көрсеткіштерді табу; • модельдеу – шынайы түрде бар процестер мен 
құбылыстардың логикалық, информациялық және графикалық құрылымын 
жасау, яғни объектілерді жеңілдетілген түрінде бейнелеу; модельдеу – 
түпнұсқаның зерттеушіні қызықтыратын қажетті жақтарының дәлме – дәл 
көшірмесін түсіру арқылы зерттеу; • ретроспекция – объектінің жүйелі 
түрдегі сипаттамасын алу үшін зерттеу объектісінің тарихи дамуын зерттеу, 
яғни оның әртүрлі уақыт кезеңдеріндегі дамуының динамикалық қатарын 
зерттеу; • эксперттік бағалау – эксперттің немесе эксперттердің 
тұжырымдары мен ойлары. 
Күрделі құрылымды объектілерге анализ жасау үшін төмендегі әдістерді 
қолданады: 
декомпозиция – үлкен жалпы бір мақсатты бірнеше топтарға бөлу; 
селекция – зерттелуге келетін варианттарды іріктеп алып, маңызы жоқ 
фактілерді алып тастау; 
агрегирование – жекелеген сипаттамаларды жалпы сипаттамаға біріктіру. 
Егер объектінің құрылымы жүйесіз болса, оны талдау үшін дезагрегациялау, 
яғни жалпылаушы сипаттамаларды жеке сипаттамаларға жекелендіреді. 
Жоғарыда айтылып өткен әдістердің немесе тәсілдің ешқайсысы да, дара 
түрде зерттеудің негізіділігін, дәлділігі мен дәйектілігін қажетті деңгейде 
қамтамасыз ете алмайды. Сол себепті зерттеуде жоғары нәтижеге жету үшін 
олардың бірнеше түрінің жиынтығын пайдалану ғана тиімді бола алады. 
Ғылым философиясында, демаркация проблемасы ғылыми мен ненің 
жоқтығының арасындағы шекараның қайсысын нақтылауға қатысты.Осы 
пікірталастың жасына қарамастан және ғылыми әдістің негіздері неде 
екендігі. Ғылым философиясында, демаркация проблемасы ғылыми мен 
ненің жоқтығының арасындағы шекараның қайсысын нақтылауға қатысты. 
Осы пікірталастың жасына қарамастан және ғылыми әдістің негіздері 
неде екендігі туралы үлкен келісімге қол жеткізілгеніне қарамастан, осы 
күнге дейін ғылым деген не екенін анықтауға келгенде қайшылықтар әлі де 
бар. Біз демаркация проблемасының артында тұрған кейбір ағымдарды 
көреміз, оның философия саласындағы ең өзекті авторларын атаймыз. Тарих 
бойына адамзат жаңа дамыды табиғи процестерді мейлінше жақсы 
сипаттауға тырысу үшін білім, теориялар мен түсініктемелер. Алайда, бұл 
көптеген түсіндірулер берік эмпирикалық негіздерге негізделмеген және 
олардың шындықты сипаттау тәсілі толығымен нанымды емес. 
Сондықтан әр түрлі тарихи сәттерде ғылымды жоқтан анық айыратын 
нәрсе туралы пікірталастар басталды. Бүгінгі күні, Интернетке және басқа 
ақпарат көздеріне қол жетімділік тақырыпқа мамандандырылған адамдардың 
пікірін тез және қауіпсіз білуге мүмкіндік бергеніне қарамастан, шындық - 

ұстанымдар мен идеяларды ұстанатын адамдар әлі де аз емес астрологияға, 
гомеопатияға немесе Жердің тегіс екендігіне сену сияқты көптеген жылдар 
бұрын жойылған. 
Ғылыми және ғылыми болып көрінетін нәрсені қалай ажыратуға 
болатындығын білу бірнеше жағынан шешуші болып табылады. Жалған 
ғылыми мінез-құлық оларды жасаушылар үшін де, қоршаған орта үшін де, 
тіпті бүкіл қоғам үшін де зиянды. 
Бұл медициналық техниканың аутизмден зардап шегетін балаларға 
және дүниежүзілік қастандыққа негізделген басқа жағдайларға ықпал 
ететіндігін қорғайтын вакциналарға қарсы қозғалыс жалған ғылыми 
ойлардың денсаулыққа қаншалықты зиянды екендігінің типтік мысалы 
болып табылады. Тағы бір жағдай - климаттың өзгеруінен адамның шығу тегі 
басталып, бұл фактіге күмәнданатындар жаһандық жылыну сипатына зиянды 
әсерін бағаламайды. 

жүктеу/скачать 1,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: