«Қоғамдық сана» ұғымы. Қоғамдық сананың түрлері. Қоғамның

қоғамдық сананың қоғамдық болмысқа қатысты тәуелсіздігі деген не екенін 
түсіну керек. 
Қоғамдық сана әлеуметтік-тарихи процестің қажетті жағы, тұтастай 
қоғамның функциясы ретінде әрекет етеді. Оның тәуелсіздігі өзінің ішкі 
заңдылықтарына сәйкес дамуда көрінеді. Қоғамдық сана әлеуметтік 
болмыстан артта қалуы мүмкін, бірақ одан озып кетуі мүмкін. Қоғамдық 
сананың дамуындағы сабақтастықты, сондай-ақ қоғамдық сананың әр түрлі 
формаларының өзара әрекеттесуінің көрінісін көрудің маңызы зор. Қоғамдық 
сананың әлеуметтік болмысқа белсенді кері әсері ерекше маңызды. 
Әлеуметтік сананың екі деңгейі бар: әлеуметтік психология және идеология. 
Әлеуметтік психология - бұл белгілі бір қоғамға және жалпы үлкен 
әлеуметтік топтарға тән сезімдердің, көңіл-күйлердің, әдет-ғұрыптардың, 
дәстүрлердің, мотивтердің жиынтығы. Идеология - бұл қоғамның бүкіл 
әлемді және оның жекелеген жақтарын білу дәрежесін көрсететін теориялық 
көзқарастар жүйесі. Бұл әлемнің теориялық рефлексиясының деңгейі; егер 
біріншісі эмоционалды, сезімдік болса, екіншісі - әлеуметтік сананың 
рационалды деңгейі. Әлеуметтік психология мен идеологияның өзара 
байланысы күрделі болып саналады, сонымен қатар олармен күнделікті сана 
мен бұқаралық сананың қарым-қатынасы қарастырылады. 
Қоғамдық сананың формалары 
Қоғамдық өмір дамыған сайын адамның танымдық қабілеттері қалыптасады 
және байытады, олар қоғамдық сананың келесі негізгі формаларында бар: 
моральдық, эстетикалық, діни, саяси, құқықтық, ғылыми, философиялық. 
Мораль - бұл жеке адамдардың, әлеуметтік топтардың және тұтас қоғамның 
көзқарастары мен идеялары, нормалары мен бағалары көрініс табатын 
әлеуметтік сананың бір түрі. 
Саяси сана - бұл үлкен әлеуметтік топтардың іргелі мүдделерін, олардың бір-
біріне және қоғамның саяси институттарына қатынасын көрсететін 
сезімдердің, тұрақты көңіл-күйлердің, дәстүрлердің, идеялардың және 
интегралды теориялық жүйелердің жиынтығы. 
Құқық - бұл мемлекет нормаларымен қорғалатын әлеуметтік нормалар мен 
қатынастардың жүйесі. Құқықтық сана - бұл заңды білу және бағалау. 
Теориялық деңгейде құқықтық сана үлкен әлеуметтік топтардың заңды 
көзқарастары мен мүдделерінің көрінісі болып табылатын құқықтық 
идеология түрінде пайда болады. 
Эстетикалық сана - бұл әлеуметтік болмысты нақты, сезімдік, көркем 
образдар түрінде түсіну. 
Дін - бұл табиғаттан тыс сенімге негізделген қоғамдық сананың бір түрі. 
Оған діни сенімдер, діни сезімдер, діни әрекеттер жатады. 
Философиялық сана - дүниетанымның теориялық деңгейі, табиғаттың, қоғам 
мен ойдың ең жалпы заңдылықтары туралы ғылым және оларды білудің 
жалпы әдісі, өз дәуірінің рухани квинтэссенциясы. 
Ғылыми сана - бұл әлемнің арнайы ғылыми тілде жүйелі және ұтымды 
көрінісі, оның ұстанымдарын практикалық және нақты растау негізінде 
негізделген және расталған. 

Ақпараттық қоғам - өндіріс пен ғылыми-техникалық және басқа ақпаратты 
қолдануды қоғам дамуының басты факторы ретінде қарастыратын әлеуметтік 
және 
футурологиялық 
тұжырымдама; өндірістің жоғары 
деңгейімен 
және ақпарат пен ақпаратттық қызметтер мүддесімен сипатталатын қоғам. 
Әлемнін 
мәдениетті 
елдер 
қатарында 
болған 
компьютерлік 
революция адам жан дүниесінің, қоғам идеологиясының, білім мазмұнын 
анықтау мен жаңа ақпаратты білім технологияларын құрастыру жолдарының 
өзгеруіне әкеліп соқтырады. Ақпараттық қоғам тұжырымдамасы З. 
Бжезинский, Д. Белл, А. Тоффлер негізін қалаған постиндустриалды 
қоғамның бір түрі болып табылады. «Ақпараттық қоғам» ұғымынан басқа 
әртүрлі авторлар әркелкі атаулар қолданады: «ағартылған қоғам» (К. 
Флекснер), «қатер қоғамы» (У. Бек), «посткапиталистік қоғам» (П. Друккер), 
«ашық қоғам» (Дж. Сорос). 1950-1970- шы жылдары техниканың, 
компьютердің қарқынды дамуы, жалпы ҒТТ салған жол арқылы адамзат 
баласының жаңа дәуірге аяқ басқандығы айқын байқалды. Адам баласының 
толық "техникаландырылған" және «ақпараттандырылған» әлемде өмір сүру, 
тіршілік ету мәселесі философтарды да толғандырмай қоймады, соның 
әсерінен «ақпараттық қоғам» тұжырымдамасы пайда болды (Тоффлер). 
Ақпараттық қоғам – өндіріс пен ғылыми-техникалық және басқа ақпаратты 
қолдануды қоғам дамуының басты факторы ретінде қарастыратын әлеуметтік 
және футурологиялық тұжырымдама; өндірістің жоғары деңгейімен және 
ақпарат пен ақпаратттық қызметтер мүддесімен сипатталатын қоғам. 
Әлемнін мәдениетті елдер қатарында болған компьютерлік революция адам 
жан дүниесінің, қоғам идеологиясының, білім мазмұнын анықтау мен жаңа 
ақпаратты білім технологияларын құрастыру жолдарының өзгеруіне әкеліп 
соқтырады. Ақпараттық қоғам тұжырымдамасы З. Бжезинский, Д. Белл, А. 
Тоффлер негізін қалаған постиндустриалды қоғамның бір түрі болып 
табылады. 
«Ақпараттық қоғам» ұғымынан басқа әртүрлі авторлар әркелкі атаулар 
қолданады: «ағартылған қоғам» (К. Флекснер), «қатер қоғамы» (У. Бек), 
«посткапиталистік қоғам» (П. Друккер), «ашық қоғам» (Дж. Сорос). 1950-
1970- шы жылдары техниканың, компьютердің қарқынды дамуы, жалпы ҒТТ 
салған жол арқылы адамзат баласының жаңа дәуірге аяқ басқандығы айқын 
байқалды. 
Адам 
баласының 
толық 
«техникаландырылған» 
және 
«ақпараттандырылған» әлемде өмір сүру, тіршілік ету мәселесі 
философтарды да толғандырмай қоймады, соның әсерінен «ақпараттық 
қоғам» тұжырымдамасы пайда болды (Тоффлер). 
Постиндустриалдық қоғам - экономикалык дамыған елдердің 
«индустриялықтан», «индустриялықтан кейінгі» қоғам типіне өтуімен 
сипатталатын қазіргі жағдайын білдіретін ұғым. Бұл терминде аталмыш 
қоғамның кызмет көрсету экономикасын калыптастыру, ғылыми-техникалық 
мамандардың басымдылығы, жаңа «интеллектуалды» техниканы жасау 
сияқты негізгі белтілер қалыптастырған. Оны Д.Белл ұсынды. Қоғам бір-
бірімен тығыз байланыстағы фақторлардың, техниканың, әлеуметтік 
құрылымның, саясаттың, рухани кұндылыктардың жүйесі ретінде көрінеді. 

Ашық қоғам — мемлекеттің ішкі саяси, экономикалық, әлеуметтік және 
мәдени жүйелерінің деңгейін білдіретін ұғым; Карл Поппердің «еркін қоғам» 
концепциясы, мұнда білімнің барлық түрлері және кез-келген әлеуметтік 
саясат ашық сыналады. Ол оны фальсификациялық және сыни рационалистік 
эпистемологиямен 
сәйкестене 
алатын 
жалғыз 
қоғам 
түрі ретінде 
қарастырады; бір қабаттан екінші қабатқа өту ресми түрде шектелмейтін 
қоғам. Ол мұны әр түрлі қоғамдардың тарихи-мәдени және саяси жүйелеріне 
сипаттама беру үшін қолданған. 
«Жабық қоғам» — догматты түрде жеке басқа табынушылықты, 
сондай-ақ 
дамудың 
ерте 
кезеңдеріне 
тән 
сипаттармен, 
жаңару, 
жаңғыруларсыз, ілгері қозғалыссыз тұрып қалу мәнін білдірсе, «ашық» қоғам 
— бұған қарама-қарсы ұғымда айтылады. Ол сыртқы жағдайларға тез 
икемделіп, жылдам ыңғайланатын, өзара сынға ерік бере білетін 
демократияшыл қоғам. Поппер өркениет тарихында қоғамдық даму қашанда 
«жабық» жүйеден «ашық» жүйеге өту арқылы жүзеге асып отырғанын 
көрсетеді. Қазақстан мемлекеті де биліктің түп иесі халық болып табылатын 
демокр. республика әр адамның негізгі құқық және бостандық нормалары 
белгіленген, заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең. Әркім өзі қалаған саяси 
және діни көзқарастарды, мұраттарды ұстануға ерікті. Сөз және баспасөз 
бостандығы берілген, соның ішінде сын құқығы заң жүзінде қорғалады. 
Желілік қоғам ақпарат таратуда технологиялардың дамуы адамдардың 
өміріне терең әсер етуде. ХІХ ғасырдың адамы өмір бойы алатын ақпарат 
көлемін қазіргі адамдар бір күнде алады. Баспа технологиясы білім беру мен 
мәліметтерді сақтау жүйесін түбегейлі өзгертті. Адамзаттың жинаған 
тәжірибесі мен білімін ұзақ жылдар сақтауға мүмкіншілік тудырды. 
Қағаздың ойлап табылуы бір революция болса, баспа технологияның пайда 
болуы екінші революция болды. Ақпаратты заманның келуі білімді 
жинақтауда үшінші революцияны алып келді. Ол – бүкіл ақпараттың сандық 
түрге өтуінде. Ендігі уақытта интернет арқылы кез келген адам бүкіл адамзат 
өркениеті жинақтаған білім қорына қол жеткізе алады. Осы таңға дейін ешбір 
қоғамның қолында болмаған мүмкіншілік. Сандық заман білімге ашықтық 
алып келді. Егер де бұрынғы замандарда білімге ғалымдар және 
университеттердің монополиясы болса, осы уақытта жекелеген адамдар иелік 
етуге көшті. Бұл өзгерістердің ұзаққа баратын салдары бар. Көптеген 
адамдардың әлемге деген көзқарасын өзгерді. Мемлекет идеология мен 
идеяны жасақтауда орталық орнынан айрылды. Енді білім де, саясат та 
желілік болып барады. Жақсы ұйымдасқан желілік бірлік саясатқа көп әсер 
ете алады. Өзі де саясаттың субъектісіне айналады. 
Урбандалу – еңбек бөлінісінің қоғамдық және аумақтық тұрғыдан 
тарихи қалыптасуынан пайда болып, әлемнің әртүрлі елдері мен өңірлерінің 
өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес дамитын әлеуметтік экономикалық, 
демографиялық, географиялық секілді көп жақты қырлары бар күрделі 
құбылыс. Көне латын тіліндегі мағынасы «қалалық» деген ұғымды білдіреді. 
Яғни, ең қысқаша айтар болсақ, урбанизация, бұл – қала тіршілігі мен 
тұрмысы және мәдениетінің үстемдікке ие болуы. 

жүктеу/скачать 1,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: