Көгалдандыру  нысандары  ҥшін  ағаш-бҧта  және  гҥл

83 
 
ҧсынылады.  Сондай-ақ  егер  ӛсімдіктер  жергілікті  климаттық  жағдайларға 
тӛзімді болса, басқа географиялық аудандардың тҧқымдары алынады. 
Тіпті  ірі  саябақ  ҥшін  тҧқымдарды  таңдау  ҥлкен  дендрологиялық 
коллекция  болмауы  керек.  Тҥрлер  мен  формалардың  кӛптігі  емес,  олардың 
әртҥрлі композициялық ҥйлесімін жасауға болатындай етіп таңдау маңызды.  
Кӛгалдандырудың  кез  келген  нысанында  жетекші  немесе  негізгі 
тҧқымдары және ілеспе немесе әрлеу орындары болуы тиіс. 
Жетекші  ағаш  тҧқымдарынан  негізгі  топтар,  массивтер,  кӛптеген 
саяжолдар  қалыптасады.  Осы  жерде  жақсы  ӛсетін  және  кӛшеттіктерде  бар 
ӛсімдіктер қолданылады. Ілеспе тҧқымдар гҥлденуге, негізгі жасыл массасын 
ӛңдеуге  арналған.  Кӛбінесе  ілеспе  тҧқымдар  –  алма,  алмҧрт,  шие,  шетен; 
жапырақтың ерекше бояуы бар тҧқымдар – шырғанақ, тар жапырақты жиде, 
кҥзгі ашық тҥсті немесе арнайы шығарылған пішіндегі ҥйеңкі ағашы. Ілеспе 
тҧқымдарға  массивте  ҧтылатын,  бірақ  әрлеу  немесе  солитерлер  ретінде  ӛте 
қҧнды (мысалы, пирамидальды) ағаш тҧқымдары жатады. 
Ӛсімдіктердің  сҧрыпталымын  таңдау  кезінде  ағаштардың  биіктігін  (I, 
II,  III  шамалары),  ҧшар  басының  пішінін,  бҧтақ  тҥрін,  діңдері  мен 
бҧтақтарының  пішінін  және  тҥсін,  қаптау  сипатын  (ӛрескел,  орташа,  жҧқа 
фактуралы),  жапырақтар  мен  жемістердің  тҥсін,  отырғызу  материалының 
жасын ескереді.
 
Өсімдік ұшар басының пішіні
 
Ең  маңызды  сәндік  белгілердің  бірі  -  ӛсімдік,  әсіресе  ағаштар. 
Алаңдарда,  кӛшелерде,  қызықты  сәулет  ғимараттарының  алдында  және  т.б. 
қатаң  геометриялық  композицияларды  жасау  кезінде  ҧшар  басының  пішіні 
ӛте маңызды. 
Олармен  бірге  жасыл  қҧрылыста  ҧшар  бастарының  жалатылған 
формалары  бар  ӛсімдіктер  кеңінен  қолданылады.  Мҧндай  ағаштар  бір 
данамен  немесе  шағын  топтармен  отырғызылады.  Ӛзінің  кӛркем  силуэтінің 
арқасында  олар  сәулет  композициясының  қҧнды  элементі  болып  табылады, 
әсіресе су қоймаларында. 
Ағаштардың  ҧшар  басының  әр  тҥрлі  формасымен  мәнерлі  ҥйлесімі-
ландшафтық архитектураның ең тиімді тәсілдерінің бірі. 
Сондай-ақ,  ҧшар  басының  қалаған  пішінін  жасанды  жолмен  (қырқу, 
қалыптау)  беруге  болады.  Сібір  самырсыны,  шағыл  және  татар  ҥйеңкі,  ақ 
қандағаш (сҧр), Тунберг барбарисі, кәдімгі барбарис, шамшат, сары қараған, 
кәдімгі  қызылқайың,  ақ  дерен,  ырғай,  шырғанақ,  арша,  қына,  татар  ырғай, 
падуболистті  магония,  кәдімгі  және  Сібір  шырғанағы,  терек,  емен  (жазғы), 
итмҧрын,  алтын  қарақат,  қара  және  қызыл,  кәдімгі  итмҧрын,  ақ  тал,  шетен, 
тобылғы, қаржеміс, Қиыр Шығыс шелегі, жӛке, боз арша, шегіргҥл, қарағаш, 
қылта ағаштары жақсы қырқылады. 
 
Өсімдіктер ұшар басының мөлдірлігі
 
Санитарлық-гигиеналық  және  сәулеттік  маңызы  зор.  Тығыз,  мӛлдір 
ҧшар басы бар ағаштар мен бҧталар кҥн сәулесінен, шаңнан, қардан, желден 
тиімді қорғайды. 

84 
 
Ҧшар  басы  мӛлдір  ӛсімдіктер  тығыз  кӛлеңкені  аз  жасайды  және  жел 
ҥшін  сенімді  кедергі  болып  табылмайды,  шаң  мен  қар  кӛп  мӛлшерде  ӛтеді. 
Сондықтан  қорғау  кӛшеттері,  сондай-ақ  кӛлеңке  желектер  мен  кӛлеңке 
алаңшаларын  ҧйымдастыру  ҥшін  ӛсімдіктердің  ҧшар  басының  тығыздығын 
ескеру қажет. Сәулеттік тҧрғыдан тығыз кронасы бар ӛсімдіктерді пайдалану 
белгілі  бір  кеңістікті  нақты  шектеуге  мҥмкіндік  береді.  Сонымен  қатар, 
мҧндай ӛсімдіктер мҥсіндер, павильондар мен басқа да саябақтар ҥшін жақсы 
фон  қҧрайды.  Ашық  ҧшарбасы  бар  ӛсімдіктер  жасыл  композицияларда 
жарық  және  кӛлеңке  ойын  арттырады  және  ғимараттардың  сәулет  тамаша 
қосымша болып табылады. 
Мӛлдір ҧшарбасты айлант, кәдімгі ӛрік, сақалды қайың,  американдық, 
кәдімгі,  мамық,  гинкго,  Веймутов  қарағайы,  кӛктерек,  кәдімгі  қара  ӛрік, 
шелек  (қызыл,  ақ)  ағашы  сияқты  ӛсімдіктер  бар.  Тӛменде  кейбір  ағаш 
ӛсімдіктерінің  ҧшар  бастарының  қандай  да  бір  нысаны  туралы  деректер 
келтірілген: 
1-кесте – Ағаш тҧқымдарының ҧшар бастарының нысандары

жүктеу/скачать 6,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: