Кәмелетке  толмағандардың  қылмыстылығын  алдын  алудың

 
 
71
 
 
 
 
 
Яғни,қылмыстылықтың  алдын  алуға  деп  қылмыстылықтың  себептерін 
мен  болуы  мұмкін  жағдайларды  анықтау  мен  жою  мақсатында  мемлекеттік, 
қоғамдық  және  басқа  ұйымдардың  жүргізетін,  өзара  байланыстағы  әртүрлі 
шараларының жиынтығы деп анықтама беруге болады.
 
Профессор Е.И. Қайыржанов өз еңбектерінде: «Арнайы ескерту қызметі-
қылмыстың  жекелеген  түрлерінің  себептері  мен  жағдайларын  анықтауға  және 
бейтараптандыруға  бағытталған  әкімшілік-құқықтық,  жедел-іздестіру,  сондай-
ақ қылмыстық-құқықтық сипаттағы шаралар кешені» деп атап өткен [50, 27 б.] 
Арнайы  (арнайы-криминологиялық)  ескертудің  мазмұны  кәмелетке 
толмағандардың  арасындағы  қылмыстардың  алдын  алуға  тікелей  бағытталған 
шараларды құрайды. Олар қылмыс жасаған не оларға тән жеке ерекшеліктеріне 
байланысты  болашақта  жасауға  қабілетті  субъектілерге  қылмысты  жоятын 
факторларға ықпал етуге арнайы арналған.  
Тәжірибеде  профилактиканың мазмұнын шектеулі түсінудің мысалдарын 
жиі  жеткізетіндіктен,  жеке  тұлғаға  әсер  ету  шараларымен  олар 
таусылмайтынын  атап  өту  қажет.  Мысалы,  жеке  ескерту  шараларының 
тиімсіздігі  көбінесе  жеке  тұлғаның  қалыптасуындағы  микро  орта  ықпал  ету 
саласынан айрықшаланады.  
Криминогендік  факторларды  бейтараптандыруға,әлсіретуге,  жоюға, 
сондай-ақ  қылмыс  жасаған  немесе  жасауы  мүмкін  адамдарды  түзетуге 
бағытталған  шаралар  қылмыстың  арнайы-криминологиялық  алдын  алуды 
құрайды. 
Қылмыстың  алдын  алудың  арнайы-криминологиялық  шараларын 
мемлекеттік  органдар,  қоғамдық  және  жеке  ұйымдар  (бірлестіктер),  басқа 
ұйымдар  мен  азаматтар  жүзеге  асыруға  тиіс.  Олардың  қылмыспен  күреске 
арналған  мақсаттылығы  мен  мақсаттылығы  бұл  шараларды  жалпы  әлеуметтік 
қылмыстың алдын алу шараларынан ажыратады. 
Қылмыстың  алдын  алу  шаралары  өзара  шартты  және  өзара  байланысты 
екенін атап өту қажет. Арнайы-криминологиялық шаралардың әсері, егер олар 
жалпы  әлеуметтік  шаралармен  толықтырылатын  және  керісінше  жағдайда 
тиімді. 
Бұл  ретте,  ерте  алдын  алу  шараларына  жасөспірімдердің  жеке  басы  мен 
мінез-құлқына  теріс  әсер  ететін  факторлардың  әсерін  алдын  алуға,  алдын  ала 
ескертуге,  ықтимал  теріс  әсерлердің  көздерін  жоюға,  әлеуметтік  процестердің 
теріс  салдарларын  өтеуге  бағытталған  шаралар  жатады.  Мысалы,  тәрбие 
жағынан  қолайсыз  отбасыларды  анықтау,  отбасылық  тәрбиенің  кемшіліктерін 
өтеу,  кәмелетке  толмағандарды  тұрмыстық,  еңбекке  орналастыруға  көмек 
көрсету, бос уақытты тиімді жұмыспен қамтамасыз ету. 
Басқа топ алдын алу сипатындағы шараларды құрайды (тікелей ескерту). 
Олардың  кешені  кәмелетке  толмағандарға  мақсатты  тәрбиелік  және  қайта 

 
 
72
 
 
 
 
 
тәрбиелейтін ықпал ету жөніндегі іс-шараларды құрайды, олардың мінез-құлқы 
болашақта  қылмыс  жасау  қауіптілігін  айғақтайды,  жасөспірімдерге  теріс  әсер 
ететін  адамдардың  іс-әрекеттерінің  жолын  кесу,  кәмелетке  толмағандардың 
моральдық және құқықтық нормаларды бұзуына әкеп соққан факторларды жою 
жөніндегі  іс-шараларды  құрайды.  Бұған,  мысалы,  кәмелетке  толмағандардың 
құқық  бұзушылықтарының  алдын  алу  жөніндегі  ІІО  бөлімшелері  тарапынан 
құқық  бұзушы  жасөспірімдердің  мінез-құлқын  бақылау  шаралары;  балаларға 
теріс  әсер  ететін  немесе  тәрбие  міндеттерін  орындаудан  жалтаратын  ата-
аналарға  қолданылатын  шаралар;  кәмелетке  толмағандардың  істері  жөніндегі 
комиссиялар  құқық  бұзушы  жасөспірімдерге  қолданатын  тәрбиелік  ықпал 
етудің мәжбүрлеу шаралары жатады. 
Жоғарыда  атап  өткендей,  Қазақстан  Республикасында  кәмелетке 
толмағандар арасындағы қылмыстылықтың алдын алу «Кәмелетке толмағандар 
арасындағы  құқық  бұзушылықтардың  профилактикасы  мен  балалардың 
қадағалаусыз  және  панасыз  қалуының  алдын  алу  туралы»    Заңымен  [12] 
реттеледі. 
Осы ретте, «Құқық бұзушылық профилактикасы туралы» заңымен құқық 
бұзушылық  профилактикасы  жалпы,  арнаулы  және  жеке  шаралар  арқылы 
жүзеге  асырылатыны  анықталғанмен,  көрсетілген  заңнамалық  актіде  құқық 
бұзушылық  профилактикасының  арнаулы  шаралары  алдын  алу  шараларының 
жүйесінде  көзделгенмен,  заң  нормасынан  алып  тасталынған      (22-б).  Осы 
тұрғыда, заң нормаларын ретке келтіру қажеттілігі туындап отыр. 
Алайда, кәмелетке толмағандарға қатысты құқық бұзушылықтың аталған 
жалпы  шараларының  жүйесі,  сондай-ақ  құқық  бұзушылықтардың  арнаулы 
шаралары  да    «Кәмелетке  толмағандар  арасындағы  құқық  бұзушылықтардың 
профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын 
алу туралы» заңның нормаларында жоқ екенін көрсуге болады. 
Бұл орайда, Ресей Ферациясының заңнамасын зерделеу кезінде кәмелетке 
толмағандар  құқық  бұзушылықтарының  профилакасын  реттейтін  «Кәмелетке 
толмағандардың  қадағалаусыздығы  мен  құқық  бұзушылықтарының  алдын  алу 
жүйесінің негіздері туралы»1999 жылғы 24 маусымдағы №120-ФЗ Федералдық 
заңының нормаларына салыстырмалы түрде сай келеді. 
Ал, 
Ресей 
Федерациясының 
заңнамасында 
көзделген 
құқық 
бұзушылықтың алдын алудың арнайы шараларын құқық бұзушылықтың алдын 
алу  субъектілері  және  олардың  лауазымды  адамдары  құқық  бұзушылықтарды 
не  оларды  жасауға  ықпал  ететін  себептер  мен  жағдайларды,  сондай-ақ  мінез-
құлқы құқыққа  қарсы  немесе  қоғамға  жат  сипаттағы  адамдарды  немесе  құқық 
бұзушылық 
жасауға 
ниет 
білдірген 
адамдарды 
анықтаған 
кезде 
қолданады.Соттың  шешімі  немесе  осы  Федералдық  заң  көрсетілген  құқық 
бұзушылық профилактикасы субъектілерінің бірінің шешімі құқық бұзушылық 

 
 
73
 
 
 
 
 
профилактикасының  арнайы  шараларын  қолдануға  негіз  болып  табылады 
баяндалған [41]. 
Қазақстан Республикасы тиісті заңнамасының осындай толықтыру енгізу 
қажет деп санаймыз. 
Кәмелетке  толмағандарға  қатысты  құқық  бұзушылықтың  аталған  жалпы 
шараларының  жүйесі  де,  сондай-ақ  құқық  бұзушылықтардың  арнаулы 
шаралары  да    «Кәмелетке  толмағандар  арасындағы  құқық  бұзушылықтардың 
профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын 
алу туралы» заңның нормаларында жоқ екенін көруге болады. 
Бұл орайда, Ресей Ферациясының заңнамасын зерделеу кезінде кәмелетке 
толмағандар  құқық  бұзушылықтарының  профилакасын  реттейтін  «Кәмелетке 
толмағандардың  қадағалаусыздығы  мен  құқық  бұзушылықтарының  алдын  алу 
жүйесінің негіздері туралы»1999 жылғы 24 маусымдағы №120-ФЗ Федералдық 
заңының нормаларына салыстырмалы түрде сай келеді. 
Ал, 
Ресей 
Федерациясының 
заңнамасында 
көзделген 
«құқық 
бұзушылықтың алдын алудың арнайы шараларын құқық бұзушылықтың алдын 
алу  субъектілері  және  олардың  лауазымды  адамдары  құқық  бұзушылықтарды 
не  оларды  жасауға  ықпал  ететін  себептер  мен  жағдайларды,  сондай-ақ  мінез-
құлқы құқыққа  қарсы  немесе  қоғамға  жат  сипаттағы  адамдарды  немесе  құқық 
бұзушылық 
жасауға 
ниет 
білдірген 
адамдарды 
анықтаған 
кезде 
қолданады.Соттың  шешімі  немесе  осы  Федералдық  заң  көрсетілген  құқық 
бұзушылық профилактикасы субъектілерінің бірінің шешімі құқық бұзушылық 
профилактикасының  арнайы  шараларын  қолдануға  негіз  болып  табылатыны» 
баяндалған [41]. 
Қазақстан Республикасы тиісті заңнамасының осындай толықтыру енгізу 
қажет деп санаймыз. 
Жоғарыда  атап  өткендей,  кәмелетке  толмағандар  арасындағы  құқық 
бұзушылықтары  профилактикасының  жүйесi  «Кәмелетке  толмағандар 
арасындағы  құқық  бұзушылықтардың  профилактикасы  мен  балалардың 
қадағалаусыз  және  панасыз  қалуының  алдын  алу  туралы»  Қазақстан 
Республикасының заңында айқындалған. Осы Заңның  6-бабының 1-тармағына 
сәйкес«кәмелетке  толмағандардың  арасындағы  құқық  бұзушылықтардың, 
қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алу жүйесіне ішкі істер, білім беру, 
денсаулық  сақтау  органдары,  халықты  жұмыспен  қамту  саласындағы 
мемлекеттік  саясатты  іске  асыруды  үйлестіретін  мемлекеттік  орган,  жергілікті 
өкілді  және  атқарушы  органдар,  кәмелетке  толмағандардың  істері  және 
олардың  құқықтарын  қорғау  жөніндегі  комиссиялар  және  өз  құзыреті  шегінде 
өзге де мемлекеттік органдар кiредi» [12].  
Осы 
тұрғыда, 
«Кәмелетке 
толмағандар 
арасындағы 
құқық 
бұзушылықтардың  профилактикасы  мен  балалардың  қадағалаусыз  және 

 
 
74
 
 
 
 
 
панасыз  қалуының  алдын  алу  туралы»  заңымен  кәмелетке  толмағандар 
арасындағы  құқық  бұзушылықтардың,  қадағалаусыз  және  панасыз  қалудың 
профилактикасы  саласындағы  мемлекеттік  органдар  мен  мекемелердің 
функциялары және өкілеттіктері белгіленген. 
Осылайша, «жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар: 
-  жергiлiктi  бюджеттердi  кәмелетке  толмағандар  арасындағы  құқық 
бұзушылықтардың,  қадағалаусыз  және  панасыз  қалудың  профилактикасына 
арналған шығыстар бөлiгiнде бекiтедi және олардың атқарылуын бақылайды; 
-  кәмелетке  толмағандардың  iсi  және  олардың  құқықтарын  қорғау 
жөнiндегi комиссиялардың құрамын бекiтедi; 
-  Қазақстан  Республикасының  заң  актiлерiне  сәйкес  кәмелетке 
толмағандардың  құқықтары  мен  заңды  мүдделерiн  қамтамасыз  ету  жөнiндегi 
өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады. 
Сонымен  бірге,  жергiлiктi  атқарушы  органдар  кәмелетке  толмағандар 
арасындағы  құқық  бұзушылықтардың,  қадағалаусыз  және  панасыз  қалудың 
профилактикасы  саласындағы  өз  жұмысын  жергiлiктi  мемлекеттiк  басқару 
деңгейлерiне  сәйкес  және  Қазақстан  Республикасының  заң  актiлерiнде 
белгiленген құзыретi шегiнде ұйымдастырады. 
Кәмелетке  толмағандардың  iсi  және  олардың  құқықтарын  қорғау 
жөнiндегі комиссиялар: 

жүктеу/скачать 0,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: