81
§23–24.
Бүгінгі сабағымызда қазақ халқының отаршылдыққа қарсы күресінің себеп-
салдарын анықтаймыз. Ұлт-азаттық көтеріліс басшыларының рөліне баға
береміз.
БөКЕй ОрдАСы ҚАЗАҚТАрыНың
1836–1838 ЖылдАрдАғы КөТЕрІлІСІ
Исатай
Тайманұлы
1. Көтерiлiстiң шығу себептерi.
1836–1838
жылдары Бөкей хан ды ғында, Кіші жүздің батыс
бөлігінде аса iрi ұлт-азаттық көтерiлiстердiң бiрi
өттi. Ол кө терiлiстiң басты себебi отаршылдық
қысымнан туындаған жер дiң жетiспеушiлiгi едi.
Мәселен, Iшкi Ор да дағы 20 мыңға жу ық отбасы
жер тапшылығынан зардап шектi. Ең жа қын
шұрайлы жерлердiң бәрiн де iрi поме щиктер мен
байлар өза ра бөлiсiп алып қойған болатын.
Қатардағы қарапа йым қазақтар жер дi со-
лардан жалға алып пай даланды. Қазақ ақ сү йек-
терi орыс по мещиктерiнен жалға ал ған жерлердi
өздерiнiң жеке қалауы бойынша қазақ ауылда-
рына көтерiңкi қымбат бағаға тағы да қайыра
жалға берiп
отырды. Сөйтiп, қазақтардан әртүр-
лi айыппұл дар мен алым-салықты еселеп алып
тұрды.
Ресей помещиктерi Юсупов пен Без бо род-
коның Каспий теңiзi жа ғасында кө ле мi ора сан
зор жер телiмдерi болды. Жай ық әс кери ке ңесi Үлкен
және Кiшi Өзен бо йын дағы және Қамыс-Самара көл-
де рiнiң тө ңi регiндегi жерлердi өз пайдасына басып
алған еді. Ал Жайық бо йындағы жерлердi Жайық
к
азак әс кер лерi ием дендi.
Қазақтардың өзеннен өтiп, жағалаудағы жайы-
лымдарды пайдалануына қатаң тыйым салынды. Ішкi
Орда қазақтары қарсы жағалауға өте алмады. Жәң-
гiр хан тарапынан салынатын алым-салық түрлерi
де еңсенi езiп жiбердi. Ол жеке басының пайдасына
жинап алынатын бiрыңғай салық түрiн енгiздi. Патша
Достарыңызбен бөлісу: 
