Оқулық 10-сынып 1-бөлім Е. С. Дүйсенханов, С. А. Щеглов, Д. Ханин, А. М. Фазылжанова, А. А. Сейтенова Алматы, 2019
жүктеу/скачать 3,92 Mb. Pdf көрінісі
|
10-сынып 1-бөлім Оқулық Кәсіпкерлік және бизнес негіздері 1-2 тоқсан kz-lite (3) (1) (1)
| Баға белгілеу құрылымы
На рық тық механизм тепе-теңдіктің кез келген бұзылуы оны автоматты түрде қалпына келтіруге әкеп соқтыратындай әрекет етеді. Ба ға ның өзгеруіне бірнеше факторлар әсер етуі мүм кін. Мысалы, халық та быс ы ның өзгеруі. Егер адамдарда ақша көп бол са , олар қымбат бренд киімдерге, автомобиль дер ге және т.б. көшеді. Сондай-ақ, ба ға ға халық құ ры лым ының өзгеруі әсер етуі мүм кін : егер елде бала туу артып және көп бала туылатын бол са , балалар та уар ла ры- на сұраныс пен ба ға лар автоматты түрде өсе түседі. Тағы бір фактор — басқа та уар ларға ба- ға ның өзгеруі: егер ұн ба ға сы өссе, барлық нан- тоқаш өнімдері нің ба ға сы автоматты түрде өседі. Сондай-ақ, тұ тыну шылар қалауының өзгеруі немесе бә се ке нің пайда болуы әсер етуі мүм- кін. Бә се ке лес тер арасында ерекшелену үшін компания лар та уар дың ба ға сын төмен немесе ерек ше сапасына сүйене отырып, керісінше жоға- ры орната алады. Ба ға ны орнатудың тағы бір тәсілі — пайда алуға ба ғыт тал ған икемді ба ға құруды басқару (yield management). Мұндай тәсілде ба ға сатып алушы лар дың күтіле тін болжамы және іс әреке- тін е байланысты өзгеруі мүм кін. Мақсаты қысқа мерзімді ресурсты пайдалану есебінен пайданы арттыру болып табылады (басқа жағ дай ларда оның ба ға сы тұрақты болып қалады), мысалы, ұшақтағы орындарды, қонақ үй нөмір ле рі нің ре- 120 2 -бөлім. Заманауи жағдайдағы кәсіпкерлік зервтерін немесе жарнамалық алаңдарды пайда- лану. Бір өнім нің ба ға сы басқа өнім нің ба ға сына әсер етпейді деп ойласа да, бұл олай емес. На рық тағы барлық ба ға лар өзара байла нысты және бірге бірыңғай ба ға жүйесін құрайды. Әр түрлі компаниялар, зауыттар және тіпті салалар бірбіріне тәуелді. Сүт фермасы сүт шығарады, бірақ оны сақтау үшін арнайы қаптаманы (Tetra Pak) өндірусіз, мұндай қаптамаға арналған қақ пақтарды жа- сайтын пластиксыз, оны тасымалдайтын автокөлік дөңгелектері үшін пайдаланылатын резеңкесіз, ферма қыз мет керлері кие тін киім шығаратын зауыттарсыз және т.б. оны сату мүм кін емес болатын еді. Нә тиже- сінде бір өнімге ба ға ның көтерілуі басқа өнімге ба ға ны көтеруге әкеледі. Егер сүт орауға арналған пластикалық қақпақтардың құны өссе, сүт ком- паниясы сүттің ба ға сын көтеруге тура келеді (өйткені пластикалық қақпақтар оның өзін дік құнына кіреді). Енді өзіндік құны (ақшалай түрде есептелген өнімді өндіру мен сатуға арналған ағым да ғы шы ғын дар) кило- грамына 10 теңгені құрайтын алма, неге супермаркеттер сөре ле рінде ки- лограмына 300 теңге құны бойынша сатылатынын қа рас ты рып көрейік. Біз барлық шы ғын дарымызды ескере отырып (бағбандар мен жинаушы лар дың жалақысы, тыңайтқыш және т.б.) алманың өзіндік құны — бір килограмм үшін 10 теңге болатынын есептедік. Айталық, біз оларды килограмына 50 теңгеден сатуға дайынбыз делік. 40 теңге — бұл біз дің пайда. Содан кейін на рық қа алма жеткізе тін делдал өз шы ғын дарын (бензин, машиналар, жүр гізушілер, құжаттар, салықтар, базар да ғы орын, сатушы лар дың жалақысы, са- тып алушыларға алма салатын пакет тер дің құны және т.б.) есептейді. 50 теңгеге беріле тін алманың ба ға сы мен делдал шы ғын дарын есептегенде құны 150 теңге болады. Бірақ делдал да өз пай- дасын алуы керек, сон дық тан на рық та алма 200 теңгеден сатылады (көтерме ба ға ). Супермаркет на рық та алманы сатып алады. Оның да сондай өз шы ғын дары бар — супермаркетті жалға алу, электр энергиясы, кассирлерге, жүк тасушыларға, саудагерлерге жалақы және т.б. 200 теңге көтерме ба ға ны ескере отырып, алманың құны 250 теңге болады. Бірақ супермаркет те өз пайдасын алу керек. Сон дық тан сөрелерде алма бір килограмм үшін 300 теңгеден сатылады (бөлшек ба ға ). Мемлекет эко но мика ның барлық элементтері- нің өзара байланысын түсіне отырып, өнімдер мен қыз мет тер дің бірқатар санаттарына шекті ба ға ларды мемлекеттік реттеумен айналыса- ды. Мысалы, теміржол көлігімен жүк тасы- малдау тарифтерін, электр энергия сы ның құнын, әуежайлар мен порттардың әртүрлі қыз ме тін , телефон байланысы, пошта қыз мет терін, газ құнын мемлекет- тік реттеумен айналысады. Әсіресе әлеу мет тік маңызы бар та уар лар- дың ба ға сын мемлекеттік реттеу қажет. Мұндай реттеу тікелей немесе жа- нама болуы мүм кін. Бірінші жағ дай да та уар ларға тіркелген немесе шекті (яғни ол ба ға деңгейінен та уар құны жоғары орнаты- луы мүм кін емес) ба ға лар белгіленеді. Екінші жағ дай да мемлекет салықтар мен пайыз дық мөл ше рлемелерді өзгертеді (яғни кә сіп кер ба- ға ны өзі белгілей алады, бірақ мемлекет осы өнімді немесе қыз мет ті сатудан алынатын салық мөл ше рін белгілейді). Енді біз ба ға қ ұ ры лым ына қандай элемент тер кіре тін ін анықтай аламыз: өнім нің өзіндік құны; кәсіпорынның пайдасы; салық және бюджетке төлене тін міндетті төлемдер; сауда үстемелері мен үстеме ақылар. жүктеу/скачать 3,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|