-а
(балам-а, балаң-а),
жіңішке буыннан соң
-е
(үйім-е,т үйің-е) болып жалғанса
3-жақ тәуелдік түлғасынан кейін жуан буыннан соң
-не
(үш-
не) болып жалғанады. Әрине, 3-жақ тәуелдік түлғасынан кеиін
жалғанатын
-на, -не
жалғауының алғашқы
-н
бөлшегі тарихи
түрғыдан барыс септігінің қосымшасы емес, басқа бір түлғаның
қалдығы. Оның 3-жақ тәуелдік түлғасынан кенін жалғанатын
жатыс септік жалғауынан да көреміз: -нда, -нде түрінде толық
жатыс септік жалғауы болып жүрген бүл түлғаның алғашқы
-н
бөлшегі де жатыс септік жалғауы емес. Бүл дыбыс (н) 3-жақ
тәуелдік жалғауынан кейін жалғанған -дай, -дей және
ша.
-ше сияқты жұрнақтардың да алдынан шыға келеді: баласы-
дай емес, баласы-н-дай, сөзі-дей емес, сөзі-н-дей, (ел) адамы-ша
емес, (ел) адамы-н-ша, (сол) күйі-ше емес, (сол) күйі-н-ше, т. б.;
г)
септік түрлерінің біразы (атау, ілік, табыс) адамға байла-
нысты кім? адамнан басқа затқа байланысты не? деген ғана
екі сүрақтың септік жалғаулары арқылы тұлғалаған түрімен
шектелсе, біразы (барыс, жатыс, шығыс, көмектес) оның үстіне
үшінші түрлі сүраққа да (қайда? қашан? қайдан? қалай?) жау-
ап береді. Бүл - осы септік түрлерінің таза грамматикалық не-
месе сонымен қоса көлемдік мән білдірумен байланысты болса
керек, сондықтан септік жалғауларының грамматикалық және
көлемдік түрлері мен олай бөлудің мәні төменде арнайы сөз бо-
лады;
.
,
,Ч; | , ^
.
ғ) тәуелдеулі сөздің тұлғалық жагынан септелу ерекшеліктері
табыс септігіне де қатысты: үшінші жақ тәуелдік түлға-
сынан кейін табыс септігі -н түрінде ғана жалғанады.
Тәуелдеулі сөзге септік жалғауларының жалғанудағы түлғалық
ерекшеліктері мына таблиңадан анық көрінеді:
Жақ
түрлері
Септік
түрлері
Іл
ік
Б
а
р
ы
с
Т
а
б
ы
с
Ж
а
т
ы
с
Ш
ы
ғы
с
К
ө
м
е
к
т
е
с
м1
сч
#
*1
, анайы
-ның,
-а
-да,
-нан,
•
•
-мен
-НІҢ
-е
-ді
-де
-НЕН
2-ж., сыпайы
-ның,
•
-ға
-да,
-дан,
-бен
-нің
-ге
-ді
-де
-ден
3-жақ
-ның,
-(н)е
-н
-(н)да
-нан,
-нің
-(н)а
-(н)де
-нон
-мен
94
|
