218
ЗЕРТТЕУ ЖОБАСЫН ЖҮРГІЗУ:
НЕГІЗГІ НҰСҚАУЛЫҚ
Өзгеріс жасауға ұмтылатын зерттеу
Әрекетке
ұласпайтын ой толымсыз, ал ойдан туындамаған әрекет жарамсыз.
Жорж Бернанос
8 және 9-тараулар әдіснаманы парадигмалық тұрғыда, дәлірек аи�тқанда,
зерттеу тәсілдерін әртүрлі дәстүрлерге сәи�кес зерделеді. Бірақ 10-тараудың
құрылымы өзгешелеу. Бұл тарауда әдіснамалар белгілі бір парадигмалық ұс-
танымнан гөрі мақсаттарға саи� қарастырылады. Әдіснамаларды міндеттеріне
қараи�, нақтырақ аи�тсақ, өзгеріске бағытталған міндетіне ораи� түсіндіреміз.
Осы арада «Барлық зерттеу өзгеріс ықтималдығын ескере отырып жасалмаи�-
тын ба еді?» деп ои�лауыңыз мүмкін. 10.1-сызбада көрсетілгендеи�, зерттеудің
мақсатын білімнен бастап өзгеріске деи�ін жалғасатын континуумның бои�ына
орналастыруға болады. Бір жағында әлемді жақсырақ түсіндіретін, білім өндіру-
ге талпынатын негізгі немесе таза зерттеу, континуумның екінші жағында үстем
құрылымдарға радикалды өзгеріс енгізетін зерттеу тұрады. Континуумның екі
жағы бір-бірімен үш қаи�наса сорпасы қосылмастаи� көрінгенімен, мүлде кереғар
демес едім.
Таза зерттеу туралы аи�тқанда зерттеуін қандаи� да бір практикалық мақсат-
сыз жүргізетін, «әлемге ғылым ордасының мұнарасынан қараған» ғалымдарды
Оқыту мақсаты
y
Өзгеріс
жасауға ұмтылатын зерттеу
○
Әртүрлі зерттеу бағдарламаларын және олардың өзгеріске қатысын түсіну
y
Баға беруші зерттеу
○
Нәтижелерді бағалаудың мақсаты мен әдісін түсіну
○
Процесті бағалаудың мақсаты мен әдісін түсіну
○
Баға беруші
зерттеуге тән саясатты білу
○
Баға беруші зерттеудің шынайы қиындықтарын еңсеру
y
Іс-әрекетке
негізделген зерттеу
○
Іс-әрекетке негізделген зерттеудің негізгі элементтері мен ауқымын түсіну
○
Іс-әрекетке негізделген зерттеу мәселелерін білу
y
Эмансипаторлық зерттеу
○
Эмансипаторлық зерттеудің мақсаты мен міндетін түсіну
○
Сыни этнография мен іс-әрекетке негізделген зерттеу негіздерін түсіну
219
Әдіснамаларды түсіну: баға беруші, іс-әрекетке негізделген және
эмансипаторлық стратегиялар
меңзегім келмеи�ді. Барлық зерттеу қои�ылған зерттеу сұрағының ғылыми
әрі әлеуметтік маңызын ескеретін, орынды негіздеменің болуын талап ете-
ді. Мұндаи� зерттеу нәтижелерін жүзеге асыру зерттеушінің міндеті емес.
Қолданбалы/баға беруші зерттеу жүргізетіндер жоба мақсатына ораи� өзгеріс
жасаи�ды. Практикалық мәні зор, тиімді,
дәлелді шешім қабылдауға негіз беретін
ақпаратқа деген зәруліктен білім өндіре-
сіз. Іс-әрекетке негізделген зерттеу зерт-
теу нәтижесінен өзгеріс күтудің орнына,
зерттеу процесі арқылы өзгеріс орнауын
талап етеді. Ал эмансипаторлық зерттеу
өзгерістің ең негізгі сатыларына бағытта-
лады, еркіндік пен өзін-өзі анықтау мәсе-
лелерін қамтиды.
Барлық зерттеуші еңбегінің паи�далы
болғанын қалаи�ды. Зерттеудің паи�дасы
өзгеріске жетелеи�тін білімді өндіруінде ме, әлде өзгерістің өзі зерттеу проце-
сінің тікелеи� өнімі ме? Қалаи� болғанда да зерттеуді саяси күш деп қарастырудың
жөні бар.
Достарыңызбен бөлісу: