у,й сонорларынан соң  л

181 
Тап осы жүйе 
-лық, -лік
аффикстерінде де қайталанады: 
қалалық, тау-
лық, тай-лық
. Бірақ өзге морфемада, мысалы, септік жалғауында,бұл жүйе 
басқаша сипат алады: 
қала-да, тау-да, тай-да
. 
Жалпы фонетикалық алмасудың морфологиялық алмасудан тағы бір 
айырмашылығы бар. Егер орфоэпиялық нормадан әдейі ауытқи отырып, 
артикуляциялау жақтан әнтек нық айтуға тырыссақ, қосымша реңктегі 
фонема өзінің негізгі реңкіне көшуге мүмкіндік алады: (
башшы
) – 
басшы
, 
(
кешегелді
) – 
кеше келді
т.б. Мектеп мұғалімдері оқыту үдерісінде, дикторлар 
радиодан ән мәтінін үйреткенде мұндай мүмкіндікті нормадан әдейі ауытқи 
отырып, ара-тұра пайдаланып отырады. Тіпті сөз мағынасын айқынырақ 
ажырату үшін кей мәнмәтінде
к
-ні әнтек нық айтып, фонеманы негізгі реңкте 
дыбыстауға тырысамыз (
сексеулдүң күлү
) –
сексеуілдің күлі
, салыстырыңыз: 
(
сексеуілдің гүлү
) – 
сексеуілдің гүлі
. 
Ал морфонологиялық алмасулар орфоэпиялық нормадан бұлайша 
ауытқуға ырық бермейді. Мысалы: 
ақ – ағар
сөзін «ақар» түрінде 
дыбыстаудың мәні жоқ. 
Дыбыстардың жалпы фонетикалық алмасуы мен морфонологиялық 
алмасуы бір сөздің шенінде де кездесе береді. Мысалы, 

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: