НұРСҰлтан назарбаев тәуелсіздік дәуірі әож 23 (574) кбж 66. (5Қаз) н 19 н 19
Қазақстанның еуразиялық көшбасшылығы
жүктеу/скачать 3,95 Mb. Pdf көрінісі
|
38c124e6864be4e165f7b53504281d9e
| Қазақстанның еуразиялық көшбасшылығы
Шығыс Еуропадан Тынық мұхитқа дейін созылып жатқан Ұлы Дала Елі ықылым заманнан бері алып құрлықтың қақ ортасын иемденіп келеді. Еуразия халықтарының жағрапиялық және тарихи байланыстары мен бірлігі, өзім қашанда құрмет тұтатын, белгілі тарихшы және этнолог Лев Гумилев еңбектерінің негізіне айналған. Мен әртүрлі халықаралық бір- лестіктердің тәжірибесін мұқият зерттей отырып, Еуразияның ұлы кеңісті- гіндегі ықпалдастық үдерістерді белсенді жүргізу қажеттігіне көз жеткіздім. Мен тұңғыш рет еуразиялық бастаманы 1994 жылдың 22 наурызын- да Ұлыбританияға жасаған сапарым кезінде айттым. Менің бақылауым бойынша, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің сол кездегі дамуы екі басты тен- денцияға – ұлттық мемлекеттің қалыптасуына және экономикалық ықпал- дастықтың қажеттігіне байланысты болатын. Британдық аудиторияға Қазақстанның ерекшеліктерін түсіндіре отырып, мен біздің бір кезеңде еуропалық және азиялық аймақтық халықаралық ұйымдарға мүше екенімізді көрсеттім. Сол кезде өзінің өзектілігін бүгінгі ХХІ ғасырда да жоймаған мына сөздер айтылған: «Біз өзіміздің геосаяси жағдайымыздың маңызын түсінеміз және қауіпсіздікті нығайту жөніндегі орталық болуға әзірміз». Лондондағы осы сөзімнен кейін, бір аптадан соң, мен Мәскеуге ресми сапармен бардым. Дәл сол 1994 жылдың 29 наурызында Мәскеу мемле- кеттік университетінің мінберінен мен Еуразиялық одаққа бірігу қажеттігін мәлімдедім және Достастықтың зиялы элитасын, ТМД құрылғаннан кейінгі екі жылда бір орында табандап қалған, көпқырлы ықпалдастыққа тың сер- пін беруге шақырдым. Менің 1994 жылдың 29 наурызында ММУ-де айтқан еуразиялық бас- тамамды қолдаған ТМД елдерінің басшылары онша көп емес. Алайда посткеңестік кеңістіктегі мемлекетаралық қарым-қатынастардың одан арғы даму логикасы анағұрлым тиімді ықпалдастық қажеттігін растады. Арада алты жыл өткен соң, 2000 жылдың 10 қазанында, Қазақстан, Ресей, Бела- русь, Қырғызстан мен Тәжікстан Еуразиялық экономикалық қоғамдастықты құрды. Біз әлемдегі көптеген бірлестіктер өткен, қарапайым да түсінікті қи- сынмен жүріп келеміз. Мен ортақ экономикалық кеңістік құруды және бірлескен қорғаныс сая- сатын қамтамасыз етуді қашанда жаңа бірлестіктің шешуші міндеттері деп есептедім. Сондай-ақ, жаңа одаққа енетін барлық елдердің тәуелсіздігі мен ішкі мемлекеттік саяси құрылымы бір-бірінің ішкі шаруасына араласпау принципіне негізделген. 105 МЕМЛЕКЕТІМІЗДІҢ ДҮНИЕГЕ КЕЛУІ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ БІРІНШІ ЖАҢҒЫРУЫ 1994 жылдың 3 маусымында Қазақстан ойластырылған жобаны басқа да тәуелсіз мемлекеттер басшыларына жіберіп, еуразиялық бастаманың жаңа нарықтық негіздегі тәуелсіз мемлекеттердің экономикалық өзара әрекеттестігін білдіретінін атап көрсеттім. 1994 жылдың қазанындағы түркітілдес мемлекеттер басшыларының Ыстанбұл саммитіндегі менің сөзім дәл осы мәселеге арналды. Мен онда Шығыс Еуропадан Қытайға дейінгі аймақтағы әртүрлі елдер қатыса алуы үшін, одақтың форматын өзгертуді ұсындым. Қазақстанның еуразиялық жобасы жаппай қызығушылықпен қоса, үл- кен резонанс пен қызу пікірталастар тудырды. Оны әртүрлі елдердегі он- даған партиялар мен қозғалыстар, белгілі қоғам қайраткерлері қолдады. Еуразия кеңістігінің әр қиырынан, қарапайым адамдардан бастап зияткер- лік элитаға дейін көптеген азаматтардан менің атыма хаттар түсе бастады. Еуразиялық бастама нағыз жаңашылдық болатын. Біз 1990-шы жылдар- дың бірінші жартысындағы күрделі ахуалды ескерумен қоса, болашақты да болжадық. Сол кезде Қазақстанның креативті ниетін қабылдауға кей- бір посткеңестік елдер басшыларының келіспеуі содан болуы мүмкін. Дей тұрғанмен, сол кезде жүзеге аспаса да, еуразиялық жоба жаңа мемлекет- тер арасындағы өзара әрекеттестіктің нығаюы мен дамуында үлкен рөл атқарды және еуропалық, сондай-ақ ортаазиялық аймақтың өзара әрекет- тестік жүйесін қалыптастырудағы біздің батыл шешімімізді көрсетті. 1994 жылдың 13 сәуірінде, мен Шолпан-Атада еуразиялық баста- мамен сөз сөйлегеннен кейін бір айдан соң, Өзбекстан және Қырғыз- стан жетекшілерімен бірге Бірыңғай экономикалық кеңістік құру туралы келісімге қол қойдық. Осылайша, болашақтағы ортаазиялық экономика- лық ынтымақтастық құқықтық негізге ие болды. 1995 жылдың қаңтарын- да Қазақстан, Ресей мен Беларусь Кеден одағын құру туралы келісімге қол қойды және Ынтымақтастықты одан әрі тереңдету бағдарламасын қабылдады. Сол кезде қол қойылған келісімнің бәрі бірдей жүзеге асқан жоқ. Дегенмен, жаңа мемлекеттер арасындағы өзара қарым-қатынастың күрделілігіне қарамастан, мен ешқашан еуразиялық экономикалық одақ міндетті түрде болатынына күмәнданбадым. |