Бердалы мырзаханов

 
 
167 
төмен болуы, басқа адамды түсінгісі келмеу, өтірік айту, 
жауапсыздық, дөрекілік. 
Қоғамға кері әсерін тигізетін көріністер, қоғамдық қалып-
тарды бұзып, социумға зияндық әкеледі. Оларға: түрлі бюро-
кратикалық өзгерістер кек алу, саяси және қүқықтық 
талаптардың бұзылуы жатады. 
Қоғамдық қалыптардан туындайтын өзгерісті «қоғамдық 
патология» деп атайды. Қоғамдық патология, қоғам мен 
тұлғалардың көзқарасына зиян тигізеді. Аталған көріністер 
арасындағы шекара мен жағдайда салыстырмалы екені 
баршаға мәлім. Әдебиеттерді талқылай келе, кәсіби қызмет, 
тұлғаға талаптар қою арқылы, оған арнайы бір білім беріледі. 
Соның нәтижесінде, ұзақ жылдарға созылған типтік есептерді 
шығару кәсіби білімді, сұхбат стилін қалыптастырумен қатар, 
кәсіби қылықтарды да орнатуға ықпал жасайды. Адам басқа 
бір тұлғамен танысқанда, ең алдымен тұлға ретінде бағаласа, 
оның мамандығы жаңа танысқан адам жөнінде арнайы түсінік 
қалыптастыруда өз ізін қалдырады. Рольдік позицияны түсіну 
барысында, адам өзін сұхбат жүргізуші адамның орнына 
қойып, өзінің әрекетін жоспарлай алады. Егер тұлға рольдік 
қарым-қатынасты өмірдің барлық саласына араластыратын 
болса, онда адамның әрекеті адекватсыз болып, онымен тіл 
табысу қиындыққа соғады. 
Деформацияның көрініс беруін бірнеше мысалдармен 
келтіруге болады. Көптеген ұстаздар, сөйлеу мәнері мен 
дидактикалығымен ерекшеленеді. Оқу орындағы әрекеттер, 
оның тұлғалығы сұхбат барысында өз көрінісін береді. 
Сонымен қатар, авторитарлықтың артық байқалуы, ұжымның 
қалыптасуын тежеп, студенттердің өз-өзін адекватты емес 
бағалауына және невроздың дамуына әкеледі. Мұндай ұстаз-
дар, студентті тек «типтік көрініс беруші» ретінде қабылдап, 
жеке ерекшеліктеріне назар аудармай, оған эффективті әсер 
етуін төмендетеді. 
Жоғарғы оқу орындарындағы оқытушылардың кәсіби 
деформациясы, берілетін ақпараттардың көптігіне байланыс-

 
168 
ты, лекция барысында көптеген сөздік штамптардың қолда-
нылуымен байланысты. Бір жағынан, бұл-жылдар барысында 
оқытушының жұмысын жеңілдетеді, бірақ дәрістің мазмұ-
нына кері әсерін тигізіп бір типтілікке әкеледі. Деформация 
ерекшеліктерін мамандықпен қатар, адамның қызметтегі 
лауазымы анықтайды. Үнемі бұйрық беретін басқарушы кә-
сіпкерде өр көкіректік байқалып, шындықты адекватты 
қабылдаумен өзіне сын көзбен қарау әлсірейді. 
Мамандық, уақыт, адамның мінезін өзгертеді. Ал маман-
дықты тандау о бастан тұлғаның өзіне байланысты. Көптеген 
зертеушілердің пікірі бойынша, кәсіптік деформация, кәсіби 
тұлғалық даму жолы қалыптарының өзгеруі, ауытқуы 
барысында қалыптасады. 
Мына сұраққа жауап алу аса маңызды: «Кәсіптік дефор-
мация ненің әсерінен дамиды?» Онтөтенез бойынша мынадай 
жолдар белгілі: жетілу, оқу, субъекттің шығармашылығы. Бұл 
жағдайда жетілуге, жеке дамудың жалғасы ретінде, кәсіптік 
деформацияның дамуы жатады. 
Кәсіптік деформацияның қазіргі таңда дамуының заңды-
лықтарын зерттеу үшін, ең алдымен оны тудыратын жағдай-
ларды, даму үрдісін анықтау керек. Ол деформацияның 
себебін, табиғатын, ерекшеліктерін ашуға мүмкіндік береді. 
Сонымен, кәсіптік деформация дегеніміз - тұлғаның кәсіби 
дамуына, кәсіби тәжірибе жинақтауға, қоғамның кәсіби 
қасиеттерін меңгеруге қарсылық үрдісі; сонымен қатар, түрлі 
типте бейімделу, әрекет барысында кәсіби тәжірибені 
белсенді жинау үрдісі. 
Эмоционалды күйреу немесе «эмоционалды жану» 
синдромы 
Бірнеше жылдар бұрын, америкалық психологтар байқа-
ғандай, кейбір адамдарда бірқалыпты жұмыс барысында да 
қарым- қатынас жасау стилі өзгеріп, стреске түскен кезде-
гідей қалып байқалады. Психологтар мен әлеуметтанушылар 
қиын жағдайга түскен адамдарға стрестен шығуға, психо-
логиялық ауыр күйзелістерден құтылуға көмектесу шарасын, 
өздері жәрдем сұрап келушілерден басталады. Бұл жұмыс 

жүктеу/скачать 4,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: