Оқулық-атлас Алматы 0 е І £. W ( O m ) ' и и г }

Клиникалық анатомия
19
луы — ірі к ө к та м ы р л ар д ы ң кеңею ін е, ң ан н ы ң ң о зғалу ы н а 
ы ң п ал етеді;
— қолты ң , м ойы н к ө к там ы р л ар ы ж а р аң а т т а н с а болаты н 
«ауа эм болиясы ны ң» себебі, вена ң аб ы р гасы н ы ң ш ан д ы р 
ж ап ы р аң тар ы м ен тік ел ей байланы сы нда.
3. Н ы с а н а л ы қ қ ы зм еті:
— ш анды рды «аң ж олаң тар» а р қ ы л ы кескенд е (Н. И. П ирогов) 
қ ан там ы р-н ерв ш о ғы р ы н а дәл ену ж о л ы болады ;
— ң ан там ы р-н ерв ш оғы ры ңы набы н бұлш ы ң ет қ ұ н д ағы н ы ң бір 
ңабы рғасы ж ау ы п ж а тад ы . С онды ңтан ң ү н д ақ ты к ескен н ен
к ей ін , б үлш ы ң етті ж ы л ж ы т у ар ң ы л ы ң ан там ы р -н ер в ш оғы- 
ры н а ж етуге ж о л аш ы л ад ы .
4. Ш ектеуш і қ ы зм еті:
— қ ан там ы р-н ерв ш о ғы р л ар ы н ы ң ш ан д ы р лы қ ы н аб ы н ы ң қа- 
бы рғалары , гем атом а нем есе ан евр и зм а ң ұ р ы п , ң ан ағуды ң
өздігінен тоң тауы н а эсер етеді;
— ш ан д ы рлы ң ң ы н ап ң ұ р л ы сы ір ің д ік дам у ер ек ш ел ігін е эсер 
етеді;
— ш анды р ң ұ р л ы сы н ы ң ер ек ш ел ігін қ о л д ан ы п о п ер ац и я н ы
ш ан ды рды аш ы п ж асаған д а, кө р ш іл ес ағзан ы заң ы м д ауд ан
саңтайды ;
— бүлш ы ңет немесе қ ан там ы р -н ер в ң ы н аб ы н ы ң ң ү р л ы сы н білу, 
ф у тл яр л ы ан естези я ж а са у немесе ж е р г іл ік т і ж ан сы зд ан д ы р у
м ү м кін д ігін береді. Ш ан д ы р л ар орн аласуы н білу ж ы л ж ы - 
м алы и н ф и л ь тр а ц и я л ы қ ж ан сы зд ан д ы р у д ы ж а с а у ға көм ек- 
теседі;
— ф асц иалды ж ап ы р а ң тар д ы ң қ ү р ы л ы м ы н ж ән е тар ау бағы- 
ты н білу, қ атер л і ісік тер д і аб л а с ти к а л ы қ ү стан ы м м ен «опера­
ц и я н ы ан ато м и ял ы ң ңүндаң іш інде ж асауға» м ү м к ін д ік бере- 
ді. М ы салы , сүт б езінің ң атер л і ісігін , кеуде-бүғана ш ан ды р- 
мен қоса кеуден ің ү л к ен бүлш ы ң етін бірге алы п тастай ды .
Ш анды рлы қ ү н д аң ты ң ң ү р л ы с е р ек ш ел ігін е б ай лан ы сты ірің - 
д ік тің тар ал у ж о л д ар ы әр тү р л і.
Ір ің д ік тің н егізгі ош аң тан ш ан д ы р л ы ң ы н ап бойы м ен тар ау
ж олдары келесі топтардан түрады :
1) ал ғаш қ ы ж о л д ар , ір ің д ік т ің ш ан ды рды бүзбай тар ал у ы (кө- 
бінесе салм ағы м ен ағу);
2) ек ін ш іл ік ж о л , ір ің д ік ш ан д ы р д ы ң ң ү р л ы сы н бүзы п, айна- 
л асы н а таралуы ;
3) ж е р гіл ік ті ң абы нуды ң гем ато-лим ф огенді ж олм ен ж а л п ы
денеге таралуы .

20
1 бөлім. Жалпы сұрақтар
Б ү л ш ы қеттер то б ы н д ағы ір ің д ік дам у ерекш елігі:
—ір ің д ік б үлш ы ң еттер ң ы н аб ы н ы ң терең ін де орн аласса ж ергі- 
л ік т і ңабы ну процессі (ауы рсы н у, ісік тен у , ң ы зар у , қы зм еті- 
н ің бүзы луы ) белгісіздеу болы п, д и агноз қою ды ң иы н д атад ы ;
— ң ы нап іш ін д егі б ү л ш ы ң еттің м и к р о ц и р к у л я т о р л ы қ қабі- 
леті ж аң сы д ам ы ған . ол токсин дерді белсенді сің ір іп ала- 
ды;
— бүлш ы ңет ңы набы қ а л ы ң б ол ған д ы қ тан , к ө п к е дейін бү- 
зы л м ай , ңабы н у тек ң ан а бір ң ы н ап (ң үн д ақ) іш інде бола­
ды;
— егер дер к езін д е х и р у р ги я л ы ң к ө м ек көрсетілм есе, ір ің д ік
б ү кіл қ ү н д ақ ты толты руы м ү м к ін .
Ж е к е б үлш ы қеттердің қ ы н а б ы іш інде ір ің д ік д ам у
ерекш елігі:
1) беткей орн аласң ан б ү лш ы ң еттер ң ы н аб ы н д ағы ір ің д ік тер - 
д ің ісін у і, оз п іш ін д ер ін е сәй кес а н ы қ кө р ін ед і (м ы салы , тос- 
бү ған а-ем ізікш е, е тік ш іл е р б ү л ш ы қ ет тер ін ің ісінуі);
2) ш ан д ы р лы қ ы н а п т ү й ы қ т ы ғы н а н ір ің д ік тар ай алм ай , 
қан там ы р -н ер втер д і қы сы п , қ а т т ы ау ы р сы н у белгісін береді;
3) қабы н удағы и н ф и л ьтр ац и я н ервтерді ң ы сы п , б ү л ш ы қ ет 
ж и ы р ы л у ы н ш ек тей д і (м ы салы , тө с-б үған а-ем ізікш е бүл- 
ш ы қ ет ф легм он асы н да «қисы ң мойы н» белгісін беруі н ем е­
се етік ш іл ер б ү л ш ы қ еті ф легм он асы н да сан н ы ң сы ртңа ж а- 
зы лм ауы );
4) бекіген ж ер і алы ста о р н ал асқ ан д а беткей ү зы н бүлш ы қеттер- 
д ің б о й ы м ен , ір ің д ік т ің «секіріп» (м ы салы , ір ің д ік т ің е м ізік
тәр ізд і өсіндіден, тос-б үған а-ем ізікш е бүлш ы ң ет бойым ен 
тоске тар ау ы м ү м кін ).
Ірің діктердің сіңірдің ж а л ғ а с ы б олаты н нем есе сем іп 
кеткен бүлш ы қеттер ш а н д ы р л а р бойы м ен т а р ал у
ерекш еліктері:
— егер ш ан ды р ж а п ы р а ғы н д а тесік болм аған ж а ғд ай д а , ір ің д ік
ж а п ы р а қ арасы м ен «ағы п ж ай ы л ад ы » ж ән е ол ш ан д ы р ды ң
сү й ек к е бекіген ж ер лер ім ен ш ек тел ед і (м ы салы , төс үстін дегі 
апоневроз ар ал ы ң ф легм она);
— ір ің д ік т ің бір ң аб аттан , е к ін ш і қ а б а т қ а «тез ағу ы » . ір ің д ік
тері асты м ай қ аб аты н ан апоневроз асты н д ағы ж ән е сің ір лер
асты ндагы қ а б а т қ а (м ы салы , а л а қ а н ж ән е табан дагы ком ис- 
суралды саң ы л ау л ар ар ң ы л ы өтуі);

Клиникалық анатомия
21
— ір ің д ік , апоневроздағы немесе ш ан д ы р дағы м ай да (а л ақ ан
мен табанда), тесіктер ар ң ы л ы , к елесі қ а б а т қ а өтіп, «запон­
ка» немесе «ңұмсағат» тәр ізд і абцесстің п ай д а болуы .
Қ а н т а м ы р —нерв (п ар аан ги ал д ы ) қ ы н а б ы бойы м ен 
іріңдіктер та р ал у ы
Қ ан там ы р л ар мен нервтер қ ы н аб ы н ы ң м ы қ т ы л ы ғ ы н а н әр і түй- 
ы ң ты ғы нан ж ән е ір ің д ік ти іп ж а т ң ан ң ан там ы р л ар д ы ң қабы рға- 
лары н ж ән е нервті заң ы м д ау ы м ү м к ін .
1. А р тер и я н ы ң қ абы рғасы ір ің д ік п ен заң ы м д ан ған д а ж е р гіл ік - 
ті қ а н а й н а л ы м н ы ң б ү зы лған ы н көрсетілген к л и н и к а л ы ң
белгілер бар. М ы салы « ар тер и ян ы ң эм болиясы » кезінде:
— зақы м д ан ған там ы р д а серпін а зай ы п нем есе ж о қ болады ;
— тері бозары п, сал ң ы н д ай д ы ;
— өте ауы р зақы м д ан ған д а ар тер и я д а тромбоз п ай д а болы п, 
қ абы р ғасы н ы ң өліеттен уі м ү м к ін . Ол а ғзан ы ң ди сталды
бөлігін н ек р о зға әк ел ед і.
2. Егер вен алар қ абы рғасы іріңдесе — ір ің д і ф лебит ж ән е 
тромбофлебит д ам иды ;
3. Н ерв бағанасы қабы н у (неврит) процессінде ау ы р сы н у , се- 
зім тал д ы ғы өзгеру, қ о зғал ы сты ң б үзы луы п ай д а болады ;
4. Т ам ы р л ар бойы ны ң ш елді м ай с аң л ау л а р ы н ы ң болбы рлы - 
ғы , ір ің д ік т ің а л ы с қ а тар ал у ы н а себеп болады ;
5. Ір ің д ік т ің там ы р л ар бойы м ен ор тал ы ң тан ш етк е немесе шет- 
тен о р т а л ы қ қ а қ а р ай тар ау ы м ү м к ін .
Бірінш ілік ц ел о м д ы қ ш а н д ы р л а р бойы м ен ір ің д іктер
таралу е р екш еліктері
А л ғаш қ ы ц елом ды қ ф ас ц и я л а р ға тү л ға қ у ы стар ы н ж а у ы п ж ат- 
ңан ш ан ды рлар ж атад ы . О ларды ң м аң ы н д ағы ш ел д і м ай к ең істік - 
тер ф асц и ял ар ң ү р л ы сы н а сәйкес болады .
С онды қтан, ір ің д ік т ің бір ай м аң тан к елесі а й м а қ қ а ағы п т а ­
ралуы тез болуы м ү м к ін (м ы салы , м ойы н а ғзал а р ы н ы ң ар ты н д ағы
кең істіктен ар тң ы кеуде а р ал ы ғы н а тар ал у ы ).
Ір ің д ік тің томен қ а р ай ағуы м ен бірге, он ы ң төм еннен ж о ғар ы ға 
қар ай таралуы да м ү м к ін . Б ү л д и аф р агм ан ы ң д ем алу қо зғалы сы н - 
дағы — «сорып алу» ң аси етіне б айланы сты .
Е к ін ш іл ік ц елом ды қ ш а н д ы р л а р бойы м ен ір ің д іктер
тар ал у ерекш еліктері
Е к ін ш і целом ды ң ш ан д ы р л ар ға, ағзал а р д ы ң эм брион алды ң піа- 
ж ы р ң ай л ар ы ж атады :

22
1 бөлім. Жалпы сұрақтар
— тоқ іш ек тер ар ты н д ағы ф асц и я (Т ольдти ш ан ды ры );
— іш перде ар ты н д ағы ф асц и я (бүйрек алды ж ән е бүй рек ар- 
ты н дағы ш ан д ы рлары );
— өкпе байлам ы ;
Б ү л ф асц и я л ар бойы м ен ж ән е о л ар д ы ң м аң ы н д ағы ш ел д і м ай 
кең істік тер м ен ір ің д ік тар ал у ы н д а е р ек ш ел ік те р бар:
5) ір іц д ік , ф асц и я ж а п ы р а ғы бойы м ен, бір ағзан ы ң м ай ңабы- 
н ан, к елесі ағзан ы ң м ац ы н д ағы м ай ға өтуі м ү м к ін (м ы салы : 
п аран еф ри т кезін д е ір іц д ік несеп ағар бойы на, ң у ы қ м ац ы н а 
өтуі; п ар ак о л и т к езін д е, ір іц д ік ш ец берлі іш е к бойы м ен «П» 
тәр ізд і «ж айы луы » м үм кін );
6) ш ектелген ір іц д ік , өз ң аб аты н ан ш ы ң п ай д ы . М ы салы , іш
перде ар ты н д ағы , бүй рек м аң ы н д ағы , тоң іш е к м ац ы н д ағы
ш ел д і-м ай л ар д а ңабы ну о қ ш ау болады ;
7) ір іц д ік ек і бағы тң а да (өрлеу, ң ү л ди л ау ) тар ал у ы м ү м к ін .
Ір ің д ік тің ек ін ш іл ік т а р а л у ж о л д ар ы
Ір іц д ік тер д іц е к ін ш іл ік тар ал у ы м и к р о о р ган и зм н ің протеоли- 
т и к ал ы ң ң абілетіне бай л ан ы сты . С онды ңтан ш ан д ы р л ар д ы ң «жү- 
ңа» ж ер лер і ір іц д ік те р к езін д е тез заң ы м д ал ад ы . О ларға бүлш ы қ- 
еттердің ш ан д ы р лы ң ы н аб ы н ы ң а р т қ ы ң аб ы р ғал ар ы ж атад ы .
Ш ан д ы рлард ы ц сіц ір д ің син ови алды ң ы н аб ы н а тү й іск ен ж ер- 
лері ж ү ң а келед і. М ы салы б іл езік ай м ағы н д а, б ү к к іш с іц ір л ер ін іц
ж ал п ы ңы набы мен бас б ар м ақ ты ц ү зы н б ү к к іш ін іц син ови алды
ңы набы бір-біріне ти іп ж а т ң а н ж е р і «әлсіз» болы п есептеледі.
Ш ы нтаң пен ш ы б ы қ син ови алды ң ап ш ы ң тар ы н д ағы ір іц д ік
бір-біріне отіп U -тәрізді ф легм о н аға ауы суы м ү м к ін .
Ір ің діктерді оп ерати втік емдеудің ж а л п ы қ а ғ и д а л а р ы
Ір іц д ік тер д і ем деу ко н сер в ат и в тік ж ән е о п ер ати в тік ж олм ен
ж ү р гізед і. Ір іц д ік к е ж аса л ат ы н о п ер ац и я л ар д ы ц м аң саттар ы :
1) ір іц д ік өліеттенген ош ағы н тазарту;
2) ір іц д ік процессті теж еу;
3) асң ы н уларды болды рм ау;
4) уы ттанум ен күресу.
Ір ің д ік тен тазар ту ү ш ін ң о л дан аты н к іш к е н т а й кесу д іц озі ж а- 
уапты ж үм ы с. Б ү л кезде д ео н то л о ги ян ы ц , ан естези о л о ги ян ы ц , 
асеп ти кан ы ц ж ән е тағы басқа ш а р а л а р д ы ң ер еж ел ер і толы ң сақ- 
талуы кер ек.
1. Ір ің д ік тер ге оп ер ати втік енудіц х и р у р ги я л ы ң ан ато м и я түр- 
ғы сы нан негіздеу:
— кесуді ф л ю к ту ац и я ай м ағы н д а ж ү р гізу қ а ж ет ;

Клиникалық анатомия
23
— м аги стралды ң ан там ы р -н ер в ш о ғы р л ар ы н за ң ы м д а м а у ;
— ену ж о л ы н Л ан гер сы зы қ тар ы м ен ө ткізу;
— м ү м к ін д ігін ш е к о с м ет и к а л ы қ әлбетті саң тай ты н кесу 
ж ү р гізу .
2. Кесу кө л ем і ж а р аң а т та н ғ ан а й м а қ т ы тексеруге ж ән е ір ің д ік - 
тен тазар ту ға м ү м к ін д ік беру керек:
— ж а р ақ а т т а н болған бөгде заттар д ы толы ң ш ы ғар у ү ш ін , 
к есудің үзы н д ы ғы оны ң терең д ігінен е к і еседен кем бол- 
м ау к ер ек .
3. Ж а р а қ а т ж и ек т е р ін баптауды м ү ң и я т ж ү р гізу к ер ек :
— ж а р а қ а т ж и ек т е р ін к ең ей тк ен д е, тін дерді ң атты қы сп ау
ү ш ін тек ң ан а ж а л п а к тү зд і іл м ек тер д і ң олдан у к ер ек ;
— ір ің д ік т і ш ектеп түрған д ән екер тін д і п ерделердің бүтінді- 
гін саң тау кер ек ;
— егер дәнекер тін д і перделер зақ ы м д ан са, ір ің д ік т і ж ән е 
м аң ы н д ағы қ а л та л ы қ та р д ы кең ін ен аш у к ер ек .
4. Ір ің д ік т ің толы қ ағуы н қ ам там асы з ету ү ш ін : егер істелген 
кесу, ір ің д ік т і то л ы қ ш ы ғар а ал м аса, ж а р а ң а т іш ін е ңосым- 
ш а ң ар ам а-қ ар сы тесік (кон трапертура) сал у к е р ек . Қ аж ет 
болса бірнеш е ко н тр ап ер ту р а сал у ға болады .
Ір ің д ік т і үн ем і сы р тң а ш ы ғар ы п түру ү ш ін әр тү р л і д р ен аж
ңолданы лады : р ези н алы немесе п л астм ассал ы ң тү тік те р , ар н ай ы
дайы н далған немесе р ези н ал ы , пластм ассадан істеген ж о л а қ т а р , 
дәке ж о л ақ т а р ы ж а р а қ а т іш ін е ен гізіл ед і.
Д р ен аж ға қ о й ы л аты н тал ап тар :
1) д р ен аж ж ү м с а қ тін д ерд ің ж е р г іл ік т і ң ан ай н ал ы м ы н ж э ­
не нервтерін заң ы м д ам ау кер ек ;
2) ң ойы лған д р ен аж ж а у ы р д ам у ы н а соңты рм ау к ер ек ;
3) д р ен аж ір ің д ік тен тазар ту д ы б ү к іл ем бойы нш а ң ам там а- 
сы з етуі қ а ж ет;
4) дренаж ды теріге бинт, л ей к о п л асты р , р ези н ал ы , немесе 
ж іб ек ж іп п ен бекіту к ер ек .

жүктеу/скачать 28,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: