97
Тіркестердің мағыналық байланысы
Өза ра бай ла ныс ы ай қын емес тіркестер біл ді рей ін де ген ой-пі кір ді
тү сі нік сіз ете ді. Тіркестер ма ғы на лық және син так сис тік бай
ла ныс қа
түс пе се, ой жұ таң ды ғын да аң ғар та ды. Мы са лы,
көр ген ді шы ғар ма,
тия нақ ты та быс, үр діс кел бет
си яқ ты тір кес тер ті лі міз дің көр кін кел-
ті ріп тұр ма ға ны бел гі лі. Бұл сөз дер ді ерік сіз тір кес тір ген мен, олар дың
ара сын да жа тық тық, ма ғы на лық үй ле сім ді лік жоқ. Бұн дай қол да ныс
син так сис тік нор ма дан ау ыт қу
бо лып саналады.
Сөз дер дің ма ғы на лық бай ла ныс та
ай ты лып, өза ра тір ке се алу қа бі-
лет ті лі гі – олар дың ең бас ты грам ма ти ка лық қа сие ті нің бі рі. Сөз тір ке сі нің
бел гі ле рін, яғ ни құ ра мын да ке мін де то лық ма ғы на лы екі сөз дің бо луы,
өза ра са бақ та са (ба ғы ның қы, ба сың қы сы ңар) ма ғы на лық, син так сис тік
бай ла ныс та ай ты луы – осы ған дә лел. Мы са лы,
мо мын су, үр кек та уық
деп бай ла ныс ты ру мүм кін емес, дұ ры сы –
мо мын адам, үр кек мал
.
3.
Синтаксистік нормаға сай келмейтін тіркестерді «Қосжазба күнде-
лігі» әдісімен түсіндіріңдер. Тізімді өздерің жалғаңдар.
Тілдік мәлімет
Менің түсіндірмем
Кәрі қарт,
шынайы шындық, балғын сәби.
Сөз та за лы ғы
Тіл мә де ние ті не қа жет ті аса
ма ңыз ды са па лар дың бі рі, ті лі міз де
бөг де тіл дік
эле ме нт тер дің бол мауы
Ес кер ту
. Әде би ті лі міз де өз ге тіл дер ден ен ген сөз дер бар. Мы са лы:
рес пуб ли ка, дик та ту ра, фор му ла
(ла тын);
грам ма ти ка, гео мет рия,
фи зи ка, эко но ми ка, те ле фон, опе ра, сим фо ния, га зет
(көне грек,
рим);
чем пион, руль, рельс, клуб, вок зал
(ағыл шын);
бю ро, де по, пар-
ти зан, метр, ка би нет
(фран цуз);
офи цер, штаб, мат рас
(не міс) т.б.
Тіл та за лы ғы – ана тіл дің сө зін бас қа тіл дің сө зі мен шұ бар ла мау, ес-
кір ген сөз дер ге жо ла мау, жер гі лік ті сөз дер ден қа шу
(А.Байт ұр сы нұлы).
Та за сөй леу де ге ні міз – сол тіл дің жал пы ға ор тақ бай лық та рын
пай да ла нып, «бөг де» сөз дер ді
ара лас тыр май сөй леу
(М.Ба ла қаев).
Достарыңызбен бөлісу: 
