Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрі
жүктеу/скачать 452,4 Kb. Pdf көрінісі
|
Мерей срс курлыктар географиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Географиялық зоналықтар заңдылықтары.
| биіктік белдеулер
деп атайды. Таулардағы биіктік белдеулер жазықтағы зоналарға қарағанда тезірек алмасады. Оған кӛз жеткізу үшін 1000 м биіктікке көтерілудің өзі жеткілікті. Биіктік белдеулердің ең төменгі бөлігі әр уақытта тау жотасы орналасқан табиғат зонасына сәйкес келеді. Егер тау тайга зонасында орналасса, онда оның басына шыққанға дейін мынадай биіктік белдеулерін көруге болады: тайга, таулы тундра, мәңгі қар мен мұздықтар. Тау жүйелері экваторға жақын орналасса және неғұрлым биік болса, ондағы биіктік белдеулер саны көп табиғаты алуан түрлі болады. Мұхиттарда да судың 6 температурасы, тұздылығы, химиялық құрамы, тіршілік дүниесі экватордан полюстерге қарай өзгергендіктен зоналылық байқалады. Бірақ мұнда зоналардың құрлықтағы тәрізді айқын шекаралары жоқ. Олар географиялық орнына сәйкес, климаттық белдеулердің атымен аталады. Зоналық ерекшеліктерімен қатар әрбір табиғат кешенінің жеке – дара өзіне ғана тән сипаттары болады. Мысалы, Африканың, Аустралияның, Оңтүстік Америка мен Азияның саванналары бір – бірінен айырмашылық жасайды. Сондай – ақ Еуразияның қоңыржай белдеуінің түрлі бӛлігінде орналасқан орман зоналары да бір – біріне ұқсамайды. Әрбір материктегі табиғат зоналарының ерекшеліктері материк кӛлемі мен пішініне, даму тарихына, жер бедерінің сипатына және климат жағдайларына байланысты табиғат кешендерінің қайталанбас құрылымын қалыптастырады. 2. Географиялық зоналықтар заңдылықтары. Географиялық зоналылықтың заңы - Солтүстік және Оңтүстік жарты шарларда занды түрде қайталанатын ландшафт қабығының табиғи зоналарға (мысалы, қоңыржай белдеудің орман және дала зоналары, тропиктік шӛл зоналары, тағы да басқалары) бөлінуін бейнелейтін заң. Алғаш рет географиялық зоналылық пен биіктік белдеулік жӛніндегі ірі ғылыми қорытындыны немістің табиғат зерттеушісі А. Гумбольдт (XIX ғасырдын ортасында) жасады. Осы қорытындының негізіңде жер бетін табиғи зоналарға бөлуді орыс топырақтанушысы және географы В.В. Докучаев ұсынды (1898 ж.). № Табиғат зоналары Аудан ы мың км2 Ж/ш мөлшерім м Орташа t° Млн адам Тығыздығы Шілд е °С Қаңтар °С 1 Арктикалық шөл 135 300-400 0 -14-32 0 - 7 2 Тундра 900 300-500 1-12 -15-38 2 2,2 3 Орманды тундра 700 400-600 8-14 -10-30 2 2,8 4 Тайга 6800 300-800 10-19 -8-44 30 4,4 5 Аралас ормандар 1010 600-800 17-22 -5-20 63 62,4 6 Орманды дала 1330 400-600 19-22 -14-20 70 52,6 7 Дала 1860 400-500 20-24 -5-22 30 16,1 8 Шөлмен шөлейттер 2360 200-300 23-32 -10-16 7 3 9 Құрғақ субтропик 60 200-300 23-28 0-8 2 33,3 10 Ылғалды субтроик 20 1200-2000 23-26 +5 2 100 11 Таулы ланд- тар 7225 300-3000 0-32 0-48 64 8,8 12 Барлығы 22400 - - - 272 12,1 жүктеу/скачать 452,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|