Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
| ЕТIСТIКТI¤ РАЙЛАРЫ
§ 26. ЕТIСТIКТI¤ РАЙЛАРЫ ТУРАЛЫ ТЇСIНIК Сµйлемде етiстiк ³имылды, iс-±рекеттi, жай-кїйдi бiлдiрiп ³ана ³оймайды, сонымен бiрге сол ³имылдыґ iс-±рекеттiґ, жай-кїйдiґ µтуi, айтушыныґ я сµйлеушiнiґ пiкiрлерiмен, ол пiкiрдiґ а³и³ат шынды³³а ³атысын бiлдiрумен байланысты болып отырады. Мысалы: АІаш кессеґ, ѕзын кес, ³ыс³артуыґ оґай, темiр кессеґ, ³ыс³а кес, ѕзартуыґ оґай. (Ма³ал) Мен жазбай- мын µлеґдi ермек їшiн. (А.) Жїзi жылы жандарды ³ѕша³таІым келедi. (Ј. Б.) Б¾л мысалдаІы кессеґ ж±не кес, жазбаймын, ³ѕ ша³таІым келедi деген етiстiктер кесу, жазбау, ³ѕша³тау ³имылын, iс-±рекетiн бiлдiрiп ³ана т¾рІан жо³, сонымен бiрге сол ³имыл, iс-±рекеттiґ орында- лу шартын ( кессеґ ), орындалуын талап етедi ( кес ), белгiлi бiр мезгiлде, ша³та iске асуын, орындалуын хабарлауды ( жазбаймын ), орындалу ниетiн, жїзеге асудаІы ы³ыласын (³ѕша³таІым келедi ) бiлдiрiп, сµйлеушiнiґ шынды³³а, болмыс³а деген пiкiрiн, кµз - ³арасын ай³ындап т¾р. Б¾л маІыналар белгiлi грамма- тикалы³ т¾лІалар ар³ылы берiлген. МысалдаІы кессеґ дегендегi шарттылы³ -се ж¾рнаІы ар³ылы, кес дегендi талап ету, б¾йры³ м±нi II жа³ б¾йры³ты³ т¾лІа ар³ылы, жазбаймын дегендегi ³имылдыґ белгiлi бiр ша³та орындалуы, кµсемшенiґ -й ж¾рнаІы ар³ылы, ³ ѕша ³ таІым келедi дегендегi ³имылдыґ болу ниетi, ы³ыласы етiстiк тїбiрiне -²ы ж¾рнаІы ж±не одан кейiн т±уелдiк жалІауы жалІанып, оІан кел кµмекшi етiстiгi тiркесуi ар³ылы жасалІан. Сµйтiп, сµйлеушiнiґ сµзi ар³ылы ³имылдыґ шын- ды³³а ³атысын, айтушыныґ пiкiрiн, кµз³арасын бiлдi- рiп, белгiлi грамматикалы³ т¾лІалар ар³ылы жаса- латын етiстiк тїрi рай категориясы деп аталады. Рай деген сµз бет алыс, баІыт, жµнi деген сµздерге 88 синонимдес. Сонды³тан да райынан ³айтты деген тiркес баІытынан, бет алысынан ³айтты, ауа райы деген ауаныґ ³алпы, бет алысы дегендi бiлдiредi. Демек, етiстiк ³имылды, iс-±рекеттi бiлдiрумен бiрге, сол ³имылдыґ, iс-±рекеттiґ ³алай ж±не ³ашан iске асу- ын, а³и³ат шынды³³а ³атысын да бiлдiредi. Мiне, осы соґІы м±н етiстiктiґ рай тїрi болып табылады. Етiстiктiґ райлары ³имылдыґ, iс-±рекеттiґ жїзеге асу, орындалу мїмкiндiгiне ³арай тµрт тїрге бµлiнедi: жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|