-тарау БИОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ  КОНЦЕПЦИЯСЫ ЖАЙЛЫ КӨЗҚАРАСТАР 1.1. Биологиядан білім беру концепциясы

түргыдан білім бсру жүйесініп біртүтастығын калыптастыру, ал 
эдістемсніц мақсаты - әдіснаманыц комегімен тсориялык каги- 
даларды, зацдылыктарды, практика жүзінде іске асыру.
Енді осы моселснін жалпылама калыптасгыру тарихына шо- 
лу жасайтын болсак, онын негізін Ф. Бэкон калаған (1561-1626). 
Ғалым идеяларыиыи ішіндсгі ең мацьгідылары:
-
эмпиризм
(тожірибе) - білім берудің ен басты көзі және тә- 
жірибе аркылы іске асыру:
-
утилитаризм (грекше
пайдалы, тиімді); практикалык пай- 
далы, тиі.мді жактарын саралап ко.ідаиу;
-
индуктивизм (латыпша
боліп алу) тәжірибс жүзінде алын- 
тан фактілерді корытындылап, түжырымдап зандылықта- 
рын калыптастыру;
-
каузаіизм
(латынша
себсп) тану. білу барысында болатын 
күбылыстардын себеп-салдарын ажырата оілу;
-
редукционизм (латынша
кері кайту) күрделі үдерістерді 
қарапайым жолмен түсіндіру.
Осы айтылғаи ережелердің барлығын бір-бірімсн тығыз бай- 
лаиысты деп карастыруға болады. Ф. Бэконнын философиялык 
кағидаларын дидактика саласына таратып пайдаланған, дидак- 
тиканыц негізін қалаушы — Я.А. Коменский (1592-1670).
Бүл ғалымныц басты идеясы - табиғаттың қүбылысын, күры- 
лы.мын түсіндіру үшін коптеген ғылыми мәліметтердің ішінен ец 
бастысыи сүрыптап, таидап ала білу. Таны.мдылыкты калыптас- 
тыруда адамның сезім мүшелсрі аркылы кабы.гданып. оның се- 
бептерін айкындап, аралық байланыстарын бір жүйеге жинақтап, 
бе іг ііп е н бс ігісізгс. жзкьіннзн 
жсксдсн
жзлпығз
, жсциі-
ден ауырга, нақтыдан дерексіз түсініккс келтіру.
Биологиялык білім берудің өтксніне көз жіберсск, әртүрлі ізде- 
ністср жүргізіліп оку мазмүны мен күрылымына белсенді зерт- 
теулер жасалды (1918-1927). Білім беру орта сыныптарда утили- 
тарлық, жоғары сыныптарда академизммеи үйлестіріліп жүргі- 
зілді. Қоғам саясаты атеизммен байланыстырылып (1932-1937), 
ксйіннсн атеизм ыдырап, псевдоутилитарлық дамыды (Лысенко, 
1938-1965), ал 1965-1990 жылдарда академизм қайга туындап, 
практика мен политехникалык бағыт калыптасты.
8 
♦ 
1-тарау. Биолопіялык білім беру концепцнясы жаіілы...

Биологиядан білім берудің мақсаты. мазмүны және күрылы- 
мы олеумсттік тапсырыска, қоғамдык кажегтілікке байланысты 
жанартылып отырады. Биологиялық бідім беру үдерісін теория- 
лык жоме практикалыктүрғыдан калыптастыру мәсслесіи бслгілі 
психолог В.В. Давыдов айткан бодатын. Ғадым білімді меңгеру 
жекеден иактыға бағыгтадып жүргізілгенде гаиа оны меңгеру 
тиімді болатыіідығын корсетті. Биологиялык білім беруді спи- 
ралды күрыдым аркылы іске асыру қолайлы. Бірінші кезецде мы- 
на максатты іске асыруға болады:
- дүниетанымдык көзқарас - окушыларға түрлі табиғаттың 
ғыдыми бейнесін түсіндіріп, биологиялык білімінің моде- 
ниет саласындағы рөлі, табиғаттын біртүтастығы жайлы 
күндылыкты ашыи корсету;
- әдіснамалык табиғат қүбылысын зерттеп білуге, тануға, 
жоспарлауға. бакыдауға. тәжірибе жасап тсориялык идея- 
ларды накты корсетуге, үлгісін күрастырып, болашакты 
пайдалануға бағыттадған.
- теориялык - биологияны теориялық түрғыдаи окыту 
үшін табигаттағы түрлердің алуантүрлілігін. экологиялык 
жүйелеудіц күрылысын үйрету, т.б.
- практикалык - әртүрлі логикалык есептерді шешу. тәжіри- 
бе кою. табиғатты корғау және тиімді пайдалану, т.б. Бүл 
айтылған мәселелер төменгі сыныптарда жүргізілуі тиіс.
Ал жоғарғы сыиыптарда екінші деңгейде фундаменталды 
теориялар. онын пайда бодуы мен да.муы окытылады. Осы сы­
ныптарда ғылыми танымдылыкты модельдеуді тарихи түрғыдан 
калыптастыруды мазмүндау керек.
Замамауи биологиялык білім берудегі басты мақсат орке- 
ниетті бейнелеуге бағыггалғаіі. Биологияны окытудағы токырау 
ғаламдык проблемаға айналып, адамзат баласының дамуына кері 
осерін тигізіп жатыр. Сондай дағдарыстардың бірі - экологиялык 
токырау. Адам мен табигат арасындағы байланыстын бүзылуы, 
ру.хани күндылыктын жоғалуы табиғатты күштсгі өзіне бағынды- 
рудың нәтижесі деп айтуға болады.
Сопдыктан да биологияны окытуды өркениеттіліктен мә- 
денистке карай қайта карау керек. Модениет - адам іс-орексті-
1.1. Био.югиялан білім бору концеициясы 
♦ 
9

ніц жалпы технологиялык қызметі, матсриалдык, практикалык, 
әлеуметтік жонс рухани көзі. Дүниенің біртүтастығына жету гек 
мәдениет жүйссінде, философия, этика, эстетика, тсхникалык 
ғылымдарға синтез жасау аркылы іске асырылады. Оку пәндері- 
ніц ішіндегі сп бір колайлысы - биология. Гек биология поніне 
сүйенс отырып, «Мәдениет жүйесі жайлы ғылымды» модельдеп 
жүзеге асыруға болады. Биология —
дүниеге гылыми козкарасты 
калыптастырушы пән. Дүниетаным үғы.мын адам мен табигат 
арасындағы қарым-қатынасты калыптастырушы жүйе деп карас- 
тырамыз. Дүнистанымдык көзкарас - түлғанын өмір сүру бағдар- 
ламасын аныктаушы. оның идеалы, сенімі, қызығушылығы жоне 
күндылығы. Ең бастысы, адам баласыныи мінез-күлқын келісті- 
руші, корсетуші жолы. Дүниетанымдык көзкарасынсыз тіршілік, 
А. Швейиердін созі бойынша, «Жотары сезімталдыктың патоло- 
гиялық өзгеріскс үшырағандығы болып табылады».
Дүниетаиымдыктын теориялык негізі - философия. Фило- 
софиялық білім торт мәселеден - таны.м. түрмыс. практика жо­
нс қүндылык жайлы ілімдердсн түрады. Олар бір-бірімен тығыз 
байданыста болады және бірін-оірі толыктырып огырады. Био- 
логияны окытудагы дүниетанымдык бағыт-бағдардын басты та- 
лабы:
- окытудың әрбір ксзенінде биология пәнінін біртүтасты- 
ғын, кезен-кезеңге өткен сайын биологиялык күбылыстын 
шындығын тсрең түсіндіріп көрсету;
- мазмүнын біріктіріп, басты түжырымдар мен теориялар- 
ды табиғат бейнесімен сәиксстендіріп. одістсмелік түрғы- 
даи түсіндіру;
- дүниетанымдык идеаларды және тіршілік жайлы ғылым- 
ның корытындысын түсіндірс отырып. курстын материа- 
лын түжырымдап. бағалау, багдарлауды дағдыландыру.
Енді биологиялык танымдылыктың әдіснамалык мәніне ток- 
талып отсйік. Биологияны окытлдагы. опы іскс асырудағы оасіы 
шарг - білімді ғылыми әдістемслік бірлікте болатындығын гүсін- 
діру. Оку барысында ғылыми зерггеу үдерісін модельдеу үшін 
оқыту күрылымын білу кажет. Былыми зсрттсу мосслені күру- 
дан басталады. Дл мәселснің туындауы - жаца фактіні іүсінді-
10 
♦ 
1-тарау. Бнолошялықбілім беру кониепииясы жайлы...

руге ғылы.мда алынған материалдардьщ жеткіліксіздігі, сол үшіи 
окыту нәтижесіне жету жолын, одісіп іздестіру керек. Моселсні 
коюмем катар талым зерттеудіц мақсатын күрастырады, іздсну 
жоспарын жасайды, болжамдар қалыптастырады.

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: