Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р

гы және үлгісі бағытында жазылғаи Н.П. Дубинин окулығыныц 
кайталанған басылымы болмады.
Д.К. Беляев тобы окулығыныц (1985 ж.) негізгі авторларынын 
бірі дарвинист, эколог, профессор Н.Н. Воронцов жоне Л.Н. Су­
хорукова биологияны эволюциялык теорияныц, тіршіліктің шы- 
ғу тегінің, тіршілік жүйелерінін дамуынын, антроиогенездін. 
биосфера эволюциясыиың мәселелерін терендетіп окытатын 
жатпы білімдік орта мектептін 9-10 сыныптарына арнап тал- 
ғамды пайдаланатын курс рстінде 15,5 баспа табак оку күра- 
лын 1991 жылы баспадан шығарды және 1991 жылы Д.К. Беляев 
тобынын (11 талым) 1985 жылы окулығы оиделіп. ксңейтіліп 
(19 б.т.) орта мектептіц 10-11 сыныптарына арналған, 1993 жы­
лы осы окулык (авторлары: 9 ғатым, бүрынғылардан А.О. Рувин- 
скнй, Г.М. Дымшиц. Р.И. Салганнк жоне жана 6 авторлар) ко­
лем! 41 б.т. кеңейтіліп, биология сабагын терсндетіп окытатын 
10-11 сыныптарға арналып. окулык ретінде жарық корді.
Жалиы орта білімділік мектептердс пайдатанылудагы Ю.И. По­
лянский тобы окулығының авторлары өздерініц копжылдык зерт- 
теулерінс сүйеніи, понді «Эволюциялык ілім», «Ортаникатык 
дүниенің дамуы» тарауларынан бастан окытуды педагогикалык 
жоне іскерлік түргысынан нактылы бірізділік деп күптаған. өйт- 
кені бүл тараулардағы деректердін пропсведсвтикатык мацызы 
бар, сондыктан дедукциялык әдісті колданған. Эволюниялык 
ілім - органикалық дүниенің даму тарнхы тураты теория - тірі 
табитаттын күрылымдарын және аткаратын кызметін танып бі- 
луге тарихи әдісті колданатындыктан. пәннің барлыктарауларын 
біріктіреді, материаідарды окып білін меңгерудін ғылыми біріз- 
ділігін анықтайды. Әдіскерлік түрғыдан танымдык көзкарастык 
манызы бар материатдармен танысу нактылы материалдарды 
түсіндіруден бүрын откізіледі. Ғылыми танымның дамуын, ғы- 
лыми идеялармен ойлар жүйесінін тарихи себептілігін. таным­
дык нотижесі мен әдістерінің арасындағы байланысын, тіршілік 
туразы гылым дамуынын болашағын ашып білдіретін гылыми 
ой жүйелерінін және теориялардың тарихи жайындаты мәлімет- 
тер олардыц мазмүнымен танысудан бүрын откізіледі, мүндай 
реттілік олардын мазмүнын терснірек жоне жан-жакты ашуга
8.5. Тіршіліктану мәнінін мазмүны меи күрылымы... 
♦ 177

мүмкіидік берсді. Тарихи ғылыми мәліметтер оіі жүйелерімен 
теориялардыц калыптасуыиың алдыпда оолған ғылымн мәсс.іе- 
лсрдіц міндсттеріп жоне олардыц шешімі тірек болатыи оі.іім- 
дерді камтып калыптастырады. Мысалы, «Дарвинге дейіигі ке- 
зецдегі биологияиыи жалпы сипаттамасы» жаиындағы іакырыгі 
понге түрлердің ор алуандылығынын, органикалык дүнисдсіі 
үіілесімділіктіц себептері туралы пікірталастарын кіргізеді. Сол 
кездегі ғылымн ой жүйелорінін қателігін айкындайды. Дарвин- 
нің алдында котерілген гылыми моселслерді анықтайды. Поиді 
оқытудык кои жылдык тожірибссі (А. Мягкова, Б.Д. Комиссаров 
зерттеулері бойынша) «Органикалык дүниенін дамуы» такыры- 
бын бастағанда эволюциянын бағыттары туралы түсініктсрді де- 
дукциялық одіс арқылы кіргізу барлық биологиялык эралардағы 
тіршілікті окып білуде эволюциялык оағыттардың одан орі нак- 
тылануының қажеттілігін колдайды. Пәнді «Цитологияда» бас- 
тағанда бүл бөлім дерсктеріиін негізінде танымдық, көзкарастык 
пікірлердің калыптасуы, ой козғалысы тәжіриоеліктің (индук- 
циялык әдіс) теориялык білімдергс үласуыи жүзеге асырады. 
Клеткалык зерттеулердім әдістері олардағы химиялық, физика- 
лык, биологиялык үдерістердін катынастарын ашута комектесс- 
ді. Кдеткалардағы заттар және энергия алмасу реакнияларынын 
фсрментативті ерекшелікгсрмсн танысу тамак, тсрі өңд.еу. мсди- 
циналык өнсркәсіптін жоне кейбір технологиялык үдсрістердін 
нсгізінен түсінік алуға мүмкіндік береді. Клетка ішіндегі тірі 
жүйелердін. организмніи үлпалык күрылымдағы жоне олардын 
аткаратын кызмепсріндегі, онтогенездін үдерістеріндсгі үііле- 
сімділік эволіоциянын нәтижесі ретінде түсіндіріледі. Сондык- 
тан алдын ала окушылардын эволюннялык ілім туралы білім ко­
ры болуы кажет. Осындай мосслегс химиядан белок, нуклеин 
жоне амннкышкылдарын 11-сыныпта отетіндіктен, 10-сынып 
окушыларын клетканын химиялык күрамын тиянакты түсінуғе 
тірек білімдерінін жоктығы мысал бола алады. «Жадны биоло­
гия» пәпін «Цитологиядан» бастау - эволюциялык ілім тараула- 
рының танымдык, көзкарастык. пропедевтикалык маныздарын, 
пондегі ой козғалысын, пәнішілік және нәндср аралык баііла- 
нысты түсінбсгендіктін айғағы.
178 ♦ 
8-тарау. Мектеп биологиясынын тараулары. Мазмуны мсп...___

♦ 179
Эволюциялық ілі.мнің тарихын окып білудің басты мінде- 
ті эволюциялык теорияның шығуына әкелген гылы.м дамуынын 
акикат жолымсп таиысу болып табылады, соидықтан ғылымда 
біртс-бірте ілгеріленс жиналган фактілсрдіц галымдарды орга- 
никалық табиғаттың даму заңдарын диалектикалык түрғыдан 
түсінулсрін жәис түсіндірулеріне жеткізгенін мүкнят карастыру 
керск. «Жалпы биология» оқулығыпың «эволюциялық ілім», «ор- 
ганикалык дүниенің да.муы» тарауларынан басталуы бірден-бір 
ғылымн жүйелік әдіс, ойткені әр гылымиыц (жалпы адамзат ғы- 
лымыиыц қысқаша болса да нүскалы мазмүндалган тарихы, оныи 
қалыптасу кезеці) жарыққа шығуына дейінгі алғы шарттар, бас­
ка ой жүйелерінсн озықтығыи долелдсп каркынды өрістсуі. оныц 
болашагы. япш алдаіы уакыттарда толыктырылып, кецейтіліп, 
тереіщетіліп дамуы болады, осындай бірізділік келешектс дс озі- 
нің әділ мортебесін сактауға гиіс.
Понніи сң нсгізгі білімділік-торбиелік міндеттерінің бірі - т а -
биғатка (бей жоне органикалык дүниеге) окушылардын ғылымн 
материалистік көзқарасын қалыпгастыру, соидықтан осыған сәй- 
кес кітапга омірдін (тіршілік) 

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: