-тарау МЕКТЕП БИОЛОГИЯСЫНЫҢ ТАРАУЛАРЫ.  МАЗМҮНЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ 8.1. Мектеп биологиясыныц мазмүны мен қүрылы.мы

Оку үдсрісі өзінше бір жүйе есебінде күрылымы жағыман әр- 
түрлі болуы мүмкін. Ол - жеке-жеке білімдік топтар, бір-бірімсн 
әртүрлі байланыстар арқылы сабақтасып жататын күрылымның 
элементтері.
Қазіргі кездсгі ең бір кең таралған түрлері: 
линияіы (тузу сы-
зыц), концентрацияш (дөңгелек сызық), спираіьды және аралас
қурылымды мазмуны бар жуйелер.
Линият қурылымдық
жүйсмен оқыту, көбінесе, тарих, тіл, 
әдебиет, музыка, т.б. пәндерін оқытуда колданылады. Ал 
кон-
центраиияш қурылымдыц
- жүйе бойынша зерттелініп болған, 
білімге қайта оралу. Бір сүрақ бірнеше рет қайталанып, оның 
мазмүны кеңейеді, жаңа фактілермен толықтырылады және жаңа 
байланыстармен, тәуелсіздіктермен айқындалады.
Білім бсрудің бірінші кезеңінде жай мәліметтер беріліп, бі- 
лім жинақталып, танымдылығы артуына байланысты тереңдетіліп 
және кен түрде окытылады. Осындай күрылыммен білім беру фи­
зика, химия, биология пәидерін мазмүндағанда ғана пайдаланы- 
лады.
Стіральды қурылыммен
мазмүндау ерекшеліктерініц бірі 
окушы өзінің коз алдынан басты проблемаларды үстай отырып, 
соны.меи байланысты білімдік мәселелерді біртіндеп терсңдстіп 
кеніте береді. 
Спираіъды қурылымда узіліс
деген болмайды жоне 
линиялык күрылым сияқты «бір реттік» білім беру де жоқ. Бүл 
күрылым бойьшша окытуды, әсіресе педагогика, психология жә- 
не коғамдық білім беру саласында пайдаланады.
Окулыктын мазмүнын күрастыру үшін аралас күрылым 
жүйесін пайдаланған жөн.
Окыту мен тәрбиелеудегі басты максат пеи міндеттсрді асы- 
рудағы талаптардын бірі - оқулыктың мазмүны мен күрылымын 
және окыту әдістері мен тосілдерін дайындап, оны пайдалану 
жолдарын айкын анықтау.
Сондықтан дидактикалык талаптардын орындалуы оның мақ- 
саты мен міндетіне сәйкестелініп, барлық оку үдерісінің қызме- 
тін реттеп отырады. Олар білім бсруде үлкен маңыз агқарады, тек 
сол принциптерді сактағанда ғана ойлаган мақсатына жсгугс бо- 
лады.
8.1. Мектеп бнологиясыиыц мазмүиы мен қүрылымы 
♦ 159

Биологияны үйретудегі білім беру, тәрбиелеу және дамыту 
принциптерін пайдаланғанда оқу-тәрбиелеу үдерісіндегі компо- 
ненттерініц озара байланыс жүйесін іске асыра отырып. пән- 
нің мазмүиын жоне колданылатын әдістерді, оку күралдарымен 
оньщ іске асыру фор.маларын жан-жакты кешенді түрде шсшудің 
нәтижесі окушыларды білімнің, тәрбиеліктің ен жоғарғы децге- 
йіие жетуіне бағыттайды. Мысалы, рефлекс жайлы такырыпты 
мазмүндаған кезде оқушыларға ол жайында апыктама бере оты­
рып, бүл үдеріс жүйке жүйесі аркылы іске асып, сырткы ортадан 
немесс ішкі ортадан пайда болған тітіркенуге ағзаныц жауабы 
жайлы түсіндіре ксліп, оқушыларға осы үдерістің мәнін, мағы- 
насын ажырагуға көмектесіп белгілі бір көлемде ғылыми көзка- 
растардың калыптасуына жэне оны күнделікті өмірінде пайдала- 
на білуі, шсбсрлігінің дамуына мүмкіндік жактарын ойластырып 
жазған дүрыс. Сондыктан окуіпынын ойлау, есте сактау зерделі- 
лігін және көз алдына елестетуін дамытуда дерексіз материалдар- 
ға карағанда. нактылы материалдар, осіресс анатомия, физиоло- 
гиядан (адам организмінің қүрылысы және кызметі) материалдар 
пайдаланып, окушыларға организмдердіц біртүтастығы және 
биологиялык жүйесінін түрақтьшығы, ал оның дамуы мен өзара 
байланысы сырткы ортаның факторларына катысты болғандығы 
анығырак келтірілді.
Ғылыми принцип ғылымда аныкталған, тиянакталған жэ­
не дәлелденген фактілерді, түсініктерді, зандар мен теориялар- 
ды толық ғылыми түрғыдан игсруге кепілдік береді. Сондыктан 
осы талаптарды аркау ете отырып, пәннін материалдарын және 
оның мазмүнын саралап алуға, мүкияттылыкка долелдсуге, та- 
рихи фактілерге сүйене отырып, ғылыми таны.мдылык әдістерін 
дүрыс пайдалануға үлкен комегін тигізетіндігін секс ала отырып, 
дайындалады.
Тағы да бір ескеретін жағдайдың бірі осы ғылыми талаптар- 
дыц бағалы жағы ертедс ашылған, анықталынған ғылыми заіиы- 
лыктарды, фактілерді, осы ғылымныц кейіннсн ашылған жетіс- 
тіктерімсн байланыстыра отырып, иәннің мазмүнын аныктауға 
мүмкіндік береді.
1G0 ♦ 
8-тарау. Мсктсп бііологиясыныи тараулары. Мазмүны мои...

Ғылыми принципті іске асыруға тән мысал ретінде реф­
лекс туралы түсініктің жоне жоғарғы жүйке жүйесін зсрггсудегі 
И. Павлов эдістсрінің ашылуыи біртүтас түрғыдан қарауға бола- 
тындығы айкып екендігін айтуға болады. Себебі физиологиялык 
үдерістсрді реттеу әдістерін бейнелеген кезде жалпы биоло- 
гиялык ережелермен озара байланыста болатыпдықтан, ағзалар 
біртүтас жүйс. сырткы ортанын өзгсруіне сәйкес өзін-озі реттсп 
отыруға кабілстті екенін ерекше ашып айтқанды жон кордік.
Биология курсындағы материалдардын ең басты максаты 
окушыларды дүниетануда биологиялык білімдіктің айқыи түсі- 
ніктілігін және шеберлігін қалыптастыру болып табылады.
Ал енді дидактикалык принциптін жүйелігінс тоқтайтын бол- 
сак, пәниің ғылыми көрсеткіші ретінде пәннің орналасу тәртібі- 
не, олардьщ арасындағы байлынысты аныктауға, әрбір такырып- 
тын даму кезеңдсрін анықтауға үлкен себебін тигізеді.
Оку материалдарының түсініктілігі оның көлеміне ғана емес, 
материалдың күрделілігіне, киындығына да байланысты. Сон- 
дықтан әртүрлі тиімді әдістерді пайдалана отырып, теориялык 
материалдарды толык ашып түсіну үшін окушыларды күнделікті 
тіршілік жағдайында кездесетін кызықты фактілсрмен голыкты- 
рып отыру керек. Әсіресе кейбір анатомиялык, физиологиялык 
түсініктер мен фактілерді сңбекпен, түрмыспен, спортпсн бай- 
ланыстыра отырып, баяндаган жағдайда окушылардын қызы- 
ғушылыгы артып. материалды онай меңгеруіне мүмкіидік жа- 
сайды.
Оку материалдарының түсініктіліғіне мүмкіндік туғызатыи 
дидактикалык принциптің бірі - оның көрнекілігі. Осы көрнекі- 
лік әдісін пайдалану аркылы окушының барлык сезім мүшесіне 
эсер ете отырып, окулыктағы материалды жақсы түсінуіне үлкен 
көмегін тигізеді.
Сондыктан да әрбір тақырыпты жазумен катар, соған байла­
нысты көрнекі күралдарды да дайындауды естеи шығармау ксрек. 
Әрине, оиы колдануда гакырыптыц максатына карай ерекшелік- 
тері болады. Сонымен, қорыта айтқанда, дидактикалықталаптар- 
ды кешенді иайдалаиудыц иәтижссі окулыкты дайындауда, оның
8.1. Мектеи биологиясының маз.мұны меи күрылымы 
♦ 161

мақсаты мен міидетін жстілдіруде, поннін мазмүны мен күрылы- 
мын сараптауда, әдісгсрі мен оку күралдарын дайындауда. бар- 
лык оқу тәрбие жүмысын үйымдастыруда үлкен кыз.мет аткара- 
ды.
1G2 ♦ 
8-тарау. Мсктсп бнолоі иясыііың тарау-іары. Маз.муны меп...

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: