Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р

Окушыиыц білімін бакылауда берілген материалды түсінуін 
ішіндсгі фактілердіц арасындағы байланыстарды. күбылыстарды 
тиімді пайдалану жағын, оку практика жүзіндс озбстіпше колда- 
ну аркылы жаца бір танымдык деңгейге жсткендігін айкындауға 
мүмкіндік береді.
Оқушының білімін текссру барысында:
- оку үдерісіне бакылауды үздіксіз енгізуге;
- білімділік, дамытушылык, торбиелік қызметін аткаруға 
басты көңіл бөлуі керек.
Окушының біліміп бағалаудыц екі түрін боліп карастыруға 
болады:
1. Ағымдағы формасы:
- достүрлі - ауызша сүраудың әртүрлі формалары, жазба түрі 
- үй тапсырмасын бакылау;
- арнаулы - күралдар, компьютерлср аркылы тапсырманы 
бақылау;
- окушынын жүйслі бакылауы;
- сабақ уақыты бойынша дәстүрлі сүрактар.
2. Қорытынды бақылау.
- қорытынды жазба жүмысы. Тиісті оку материалыи окушы- 
лардың толык меңгсріп орындауы;
- емтихан өткізу мемлскеттік білім беру мекемслерінін ере- 
жесіне сай келуі ксрек.
Оқушының білімін бақылаудыц мынадай әдістері бар:
- окушыны жекелсй жоне фронталды бакылау:
- жазбаша бакылау жүмысыи тексеру, мазмүндау. шығарма 
жазу, диктант, жазбаша сынак;
- зертханалық жүмыстарды откізудің нәтижесін. күрал-жаб- 
дыктарды игеру, пайдалануын үйрет)', тәжірибе өткізу ар­
кылы корытындылау;
- тестік тапсырмалар беру аркылы;
- озінің білімін озі тсксеріп, катсліктерін озі жондеп, бағалау. 
Биология понін окыту және оку үдерісін жетілдірудің еи
басты шарты оқушылардың білімін текссру болып табылады. 
Сондыктан жүйслі түрде білімін тсксерудін нәтижесінде оку- 
шылардын жауапкершілігін арттырып. оку магериалын игерудің
148 ♦ 
7-тарау. Казіргі кездегі биология сабагының ерекшслігі

нактылығыи жоғарылатумен катар оку үдсрісіи басқарудыц мүм- 
кіндігін ксңсйтеді. Мүндай одіс, бір жағынан, оқушылардың білі- 
мінін жалпы деңгейін аныктауға мүмкіндік берсе, екінші жағы- 
нан, үстаздарға кандай шеберлікнен оку үдерісін жүргізетіндігін 
де аныктауға болады.
Окушылардып білімін бағалау әдістерінің формалары:
- ауызша жауап түріндс тексеру аркылы окушыиыц акпарат- 
ты қабылдаумен катар сөйлеу мәдеииеттілігінің калыпта- 
суы. сойлемді күрастыру сауаттылығы, материалды логи- 
калы к бір жүйеде түсіндіріп білугс болады;
- жауапты жазбаша түрде тексергеиде окушы катыскан сү- 
ракка еркін. ойын жан-жакты қамтып, кейде озінің шығар- 
машылык шеберлігін де келтіре отырып, жауап беруі мүм- 
кін. Сондыктан да жазба түрде берілетін сүракка уакытты 
жеткілікті түрдс бсру керек.
- сонғы жылдары биологияны әдістен бөлек тестік жүйе ар­
кылы бакылау жиі қолданылып келеді. Бүл одіс. әсіресе 
халыкаралык биологиялық олимпиадаларында көп 
қолда- 
нылады.
Әрине, осындай коп сүрактарды тексеріп, уакытында нәти- 
жесін беру үшін техникалык қүрал-жабдықтар, компьютерлер ке­
рек.
Тестік жүйемен тексерудің көптеген артыкшылыктары бар. 
Ол. біріншідсн. уакытты үнемдеу, екіншідеи, сүрактарды саны- 
ның коп болуының аркасында биология пәнінін барлык бөлімдс- 
рін толык камтуға мүмкіндік береді, үшіншіден. берілстін жауап- 
тар нактылы. кыска.
Бүл әдіспен білімін тексерудің күнделікті, тематикалық жоне 
корытынды бакылау кезінде колдануға болады. Эрине, шәкірт- 
тердің білімін тексеруде бір гана әдіспен шектеліп коймай, ортүр- 
лі әдісті пайдаланған орынды.
Тестік жүйемен тсксерудегі ең басты табыс - оныи синаты 
мсн мазмүнына, ортүрлігінс жәие тест қүрушыныц шеберлігіне 
байланысты. Сондыктан да тестік сүрактар алуан түрлі болуы ке­
рек: дүрыс жауабын таңдап аныктау; үсынылған элемснттерден 
жауабын күрастыру; табиғатта болатыи үдерістср мен күбылыс-
7.2. Оқушынмн біліміи багалаудынтүр.іері мсн әдістері 
♦ 149

тарды бір ретпеи орналастыра отырып, жауабын аныктау; прак- 
тикалық шеберлігін игеру дсңгейін аныктауға ариалған тестер; 
ортүрлі болжамдардың дүрыстығын таидай білу; берілген кесте- 
лерге, суреттерге, дидактикалык карточкаларға бақылау жүргізс 
отырып, анык жауаптарын табу.
Енді осы тестік сүрақтарды күрастыру әдістеріне токталайық:
- тестік тапсырмалардьщ ішіндегі сн бір тиімді де оңай түрі 
- бсрілген 4 немесе 5 жауаптың ішінен дүрыс деі ен біреуін 
аныктау.
- тестік сүрактарға «жауап дүрыс емес» деген кері түрлері де 
колданылуы мүмкін. Оқушылар осындай сүрактарға жауаи 
бсргенде мүндай жауаптарта коп көціл бөлмей, жауапты 
кейде дүрыс аныктай алмайды. Соидыктаи оқушылардың 
назарын аудару үшін осы сүрактағы «барлығы дүрыс емес» 
деп берілген жауапты үлкен әріптермен бөліп көрсетксн 
жон нсмесе жуан оріптермен жазса да болады. Бүл тсстік 
сүрактың ішіндс торт жауабы болса. үшеуі дүрыс та, тек 
біреуі дүрыс емес. Мүндай тестік сүрак окушынын талдау, 
корытындылау қабілеттілігін арггырумен катар оны игеру 
деңгейінің котерілуіне бағыт береді.
Мысалы, сабак кандай қызметті аткара алмайды?
1. Органикалык заттардын козғалуын.
2. Минералдык заттардың козғалуын.
3. Тіректік.
4. Сулар мен минералдык түздардың сінуін.
Жауабы: 4
Окушыдан күрделі ойлау кабілеттілігін талап ететін тестік 
сұракгар терминдергс дүрыс аныктама беруді таңдау.
Мысалы, нейрон дегеніміз:
1. Жүйке импульсі.
2. Жүйке жасушасы.
3. Жүйке.
4. Бас миының сүр заты.
Жауабы: 2.
Тағы да бір күрделі тсстік сүрактардыц гүрі бірнсше беріл- 
ген дүрыс сүрактардың ішінен биологиялык түсініктер мсн кү-
150 ♦ 
7-тарау. Қазіргі кездегі биология сабагыныцерекшелііі

былыстардың басты белгілері, мүшелердің маңызына сипаттама, 
анықтама беретін бір толык жауабын таңдай білу.
Осындай тсстік сүрақтар оқушы білімінің тереңділігі мен то- 
лықтығын анықтауға мүмкіндік берумсн катар қүбылыстар меп 
үдерістердің ішіндегі ең басын талдап, анықтауға үйретеді.
Мысалы, қүстардьщ мінез-күлкындағы ең басты ерекшелік- 
тері:
1. Шартты және шартсыз рсфлекстср.
2. Ақыд-ой, қыдығы кызметінің қарапайымдылығы.
3. Түйсік.
4. Рефлекстік тежелеу.
Жауабы: 3.
Биологияны оқыту барысында мектепте окушыларды ғылы- 
ми әдістерге баулу немқүрайлы жүреді. Сондықтан осы жағынан 
білім сапасын тексеру үшін тестік сүрақтарды күрастыра оты- 
рып, биологиядық объектілер мен үдерістсрді зерттеуге арнал- 
ған әдістерге сипаттама беруді тексеругс болады. Осындай тестік 
тапсырмалардың деңгейі жоғары.
1. Мөлшері және жас ерекшеліктері бірдей екі өсімдікті алып, 
оның біреуін күн бойы жарықта, ал екіншісін караиғы жерде ұс- 
тау керек.
2. Мөлшері әртүрлі скі өсімдік алып. біреуін жарык жерде, 
скіншісін караңғы жерде үстау керек.
3. Бір түрге жататын бірдей 2 осімдік алып, екеуін де жарыққа 
кою керек.
4. Әртүрте жататын екі осімдік алып, екеуін де жарык жерге 
кою керек.
1. Популяциясындағы даралар әртүрлі болғандыктан, попу- 
лияцияда тіршілік үшін күрес туады.
2. Түкым куалаушы озгергіштіктің әсерінен популяцияның 
кобеюінен одардың әртүрлі болуы.
3. Әртүрлі популяцияда табиги сүрыптау эсер етеді.
4. Түкым куалаушы өзі еріссіз сүрыптау болмайды.
5. Поиуляішяда тірі калатын үргіақ береді және белгілі мекен- 
жағдайына пайдалы болады.
Жауабы: 2, 1,3, 4, 5.
7.2. Окушыиың білімін бағалаудың түрлері мен эдістсрі 
♦ 151

Б
иологияііы
окыту барысында оқушылардың теориялық бі- 
лім дснгейін тсксерумсм катар ісксрлік кабілетінің калыптасуын 
текссрген жон: микроскоп аркылы препараттарды даиындау жо­
пе кору, табиғат аясында ортүрлі бакылау жүргізу жоне оны қо- 
рытындыдау. тәжірибе жүргізе білу, жануарлар мен өсімдіктерді 
арнаулы кілттер аркылы талдау жасау және т.б.
Мысалы, асказан солінін күрамыпдағы фсрменттің активтілі- 
гіне төменгі температураның осерін білу үшін тәжірибені қандай 
әдіспен жүргізу керек?
1. Екі пробиркаға белок түнбасып жәие асказан солін күйып, 
онып біреуін кар ішіне койып. ал екіншісін температура +40 °С-ге 
теи суға кою керек.
2. Белок түнбасы бар жоне асказан солі бар екі пробирканы да 
кар ішіне кою керек.
3. Екі пробиркаға белок түнбасын және асказан сөлін күиып, 
біреуін карта, ат екіншісін сута кою керек.
4. Екі пробирка да белок түнбасын жоне асказан солін қүйып, 
біреуін температурасы +20 °С-тс тең жерге, скіншісін кайнаған 
сута кою керек.
Жауабы: 1
Сондықтан да окушылардың білімін объективті баталау үшін 
әртүрлі тексеру формалары мен әдістерін колдана отырып, сүрак- 
тар мен тапсырмадарды дайындатан жон. Ол үшін орбір биология 
поні үстазыныи аса шыдамдылыкисн, шеберлікпен, аянбаи енбек 
егіп жастардың білім деңгейін котеругс жан-жакты ізденісін та- 
дап етеді.
Кейбір жагдайда тест сүрактарынын дүрыс жауабын таңдаи 
отырып, кестеде көрсетілген жерде сүрактарды жіктеп, жауабын 
топтастырып беру керек. Осындай тестік сүрактар осімдіктср мсн 
жануардарды жіктеуге. одардын күрыдысындағы ерекшедіктерін 
салыстырып карастыруга пайдатанылады.
Мысалы. томенде корсетілгсн белгілсрді ішінсн а) омыртка- 
сыздарға, ә) хордалыларга тон белгілерін кестегс цнфрлар түрін- 
де тапдап орналастырыпыздар.
152 ♦ 
7-тарау. Казіргі кездегі биология сабагынынеректелігі

7.3. Окушыныи білімім жоме шеберлігін бакылау 
♦ 153
Омырткасыздар 
!
2.
3,
5
Хордалылар 
!
і.
4.
6
1. Ішкі қаңқасы бар.
2. Ішкі капкасы жок.
3. Жоғары сатыдағы өкілдерінің сырткы канкасы бар.
4. Жүйке түйсігі аркасында орнадасқан.
5. Жоғары сатыдағы окілдердің күрсак жүйке сакииасы бар.
6. Қан айналу жүйесіндегі басты мүше - жүрек, ол күрсактын 
үстінде. кеуденін сол жағында орналаскан.
Егер тестік сүрақтардың жауабында бірнешс дүрыс жауап 
болса. ол окушының ойлау кабілеггілігінің күрделігін дамытады. 
Мүндай тестік сүрактардыи жауабын тандау үшін санын бестсн 
жетіге дейін арттыруға болады.
Мысалы, өсімдіктерге фотосинтез үдерісі кезінде:
1. Органикатык заттардың ыдырау кезінде энергия болінеді.
2. Бсйорганикалак заттардан органикалык заттар түзіледі.
3. Клетка цитоплазмасының козғалуы болады.
4. Күн сәулссінің энергиясы корланады.
5. Оттегі болініп, атмосфераға үшады.
6. Органикатык жәнс бейорганикатық заттардың козғалу 
үдерісі басталады.
Жауабы: 2. 4. 5.
Тестік сүрақтардыц жауабындағы жеке эле.менттерін рст-ре- 
тімен мазмүндау аркылы аныктаушы жолдары оте күрделірек 
болады. Осындай тестік тансыр.малар оқушы білімінін базатык 
деңгсиінін жоғары екендігін және ойлау кабілеттілігінің жан- 
жақтылығын көрсетеді.

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: